باقلانی . [ ق ِ ] (اِخ ) ابوبکر الطیب
۞ . استاد علمای زمان خود بود معاصر قادر خلیفه و سلطان محمود غزنوی . از رسول (ص ) مرویست که در دین اسلام بهر صد سال عالمی خیزدکه وجود او سبب رواج کار دین و اسلام باشد و اهل جهان را استاد و راهنما باشد و علمای حدیث در سده ٔ اول عمر عبدالعزیز مروانی و در سده ٔ دوم امام شافعی مطلبی و در سده ٔ سوم ابوالعباس احمدبن شریح و در سده ٔ چهارم ابوبکر طیب باقلانی ... بوده اند. (از تاریخ گزیده چ عکسی ص
804 و
808). و صاحب روضات الجنات آرد: قاضی ابوبکر محمدبن طیب بن محمد باقلانی اشعری بصری ، متکلم مشهور، بروایت ابن خلکان امام مذهب شیخ ابوالحسن رئیس اشاعره بود، در بغداد سکونت داشت و تصانیف فراوان در علم کلام دارد و ریاست در این مذهب به او پایان یافت ، بین او و ابوسعید هارونی مناظراتی رفته است و قاضی در آن سخن بسیار گفته ، قاضی مذکور روز یکشنبه هفت روز مانده از ذی قعده ٔ سال
403 هَ . ق . وفات یافت و فرزندش حسن بر او نماز گزارد و ابتدا در خانه اش به دروازه ٔ مجوس سپرده و سپس در مقبره ٔ باب حرب دفن شد. (از روضات الجنات چ تهران ص
716). زرکلی در الاعلام آرد: محمدبن طیب بن محمد شرقی فاسی مالکی در مدینه سکونت داشت
۞ . محدث لغوی بود، ازکتب او «مسلسلات » در حدیث و فیض نشرالانشراح حاشیه برکتاب اقتراح سیوطی در نحو و حاشیه بر قاموس و شرح نظم فصیح ثعلب و شرح کفایة المتحفظ و شرح کافیه ٔ ابن مالک و شرح شواهد الکشاف و حاشیه بر مطول و رحلة است . او در فارس متولد شد و در مدینه درگذشت . (از اعلام زرکلی ج
3 ص
909). و سیوطی می نویسد: از جمله کسانی که در روزگار او [ القادر باﷲ خلیفه ٔ عباسی ] وفات یافتند، قاضی ابوبکر باقلانی بود. (از تاریخ الخلفای سیوطی ص
275). عالم مشهور قاضی ابوبکر محمد باقلانی متوفی سنه ٔ
403 هَ . ق . مذهب اشعری داشت و در تأیید و ترویج این طایفه کوشش بسیار کرد. (غزالی نامه ص
60). پس از ابوالحسن اشعری شاگردانش مانند ابن مجاهد و دیگران طریقه ٔ او را دنبال کردند و این طریقه را قاضی ابوبکر باقلانی از آنان گرفت و آنرا تهذیب کرد. پس از اوامام الحرمین ابوالمعالی پدید آمد و کتاب شامل را املاء کرد. (از ترجمه ٔ مقدمه ٔ ابن خلدون ص
955). و نیز رجوع به فهرست اعلام همان کتاب شود. ابن خلکان گوید:
قاضی ابوبکر محمدبن طیب بن محمدبن جعفر ابن القاسم معروف به باقلانی از متکلمین مشهور بود،... قاضی مذکور در شنبه هفت روز مانده از ذی قعده ٔ سنه
403در بغداد درگذشت و در یکشنبه بخاک سپرده شد. در مرگ او گفته اند:
انظر الی جبل تمشی الرجال به
وانظر الی القبر مایحوی من الصلف
وانظر الی صارم الاسلام مغتمداً
وانظر الی درةالاسلام فی الصدف .
فرزندش حسن بر او نماز گزارد و در خانه اش در درب المجوس دفن و سپس به باب حرب انتقال داده شد. (از وفیات الاعیان ج
3 ص
400). از کتب او اعجاز القرآن و هامش الاتقان فی علوم القرآن سیوطی است . تولد او بسال
338 هَ . ق . بود. (از معجم البلدان ). او از اکابر متکلمین عهد عضدالدوله ٔ دیلمی بود... کتاب اعجاز القرآن و الانتصار و کشف اسرار الباطنیه و ملل و نحل و هدایة المسترشدین از تألیفات اوست . در شصت و پنجسالگی در بغداد وفات یافته
۞ ، گاهی او را ابن الباقلانی نیز گویند. از مجالس المؤمنین نقل است که از جمله اهل ضلال که در دست شیخ مفید عاجز و مبهوت بودند قاضی ابوبکر باقلانی است که روزی در مناظره ٔ شیخ مغلوب شد و مانند مرغ رمیده از شاخی بشاخی می پرید... چون شیخ راه پرواز او را بست . باقلانی خواست حرفی بگوید، گفت اءَ لک فی کل قدر مغرفة؛یعنی آیا ترا در هر دیگی کفگیری هست ؟ شیخ در جواب گفت نعم ماتمثلت بادوات ابیک ؛ یعنی خوب کردی که دیگ وکفگیر که از ادوات باقلاپزی پدر تست تمثیل نمودی ... پدر قاضی ابوبکر باقلافروش بوده است . (از ریحانة الادب ج
1 ص
137). و رجوع به ابن باقلانی شود.