مجمع الفرس

فرهنگ مجمع الفرس نوشته محمدقاسم بن محمد کاشانی(متوفای بعد از 1036ق) ادیب، شاعر و متخلص به سروری است که در برخی از منابع از آن به نام فرهنگ سروری یا لغت فرس سروری نام برده شده است. [۱]این اثر در موضوع ادبیات(لغت) است و توسط محمد دبیر سیاقی تحقیق شده است. نوشتار حاضر لغت‌نامه‌ای است که نویسنده آن را با تکیه بر فرهنگ‌نامه‌های متعدد در اوایل قرن یازدهم هجری و به نام شاه عباس صفوی به رشته تحریر درآورده است. [۲] نویسنده کتاب را چند بار نوشته است وی درهر نوبت با به دست آوردن منابع و مآخذ جدید بر مقدار لغات یا معانی و شرح لغات سابق خود افزوده است. با وجود تحریرهای مختلف از کتاب نسخه حاضر تحریر کامل آن است که به کوشش محقق یاد شده تحقیق و منتشر شده است. [۳] ساختار کتاب بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است. این فرهنگ‌نامه مشتمل بر دیباچه و بیست و چهار باب به شمار حرف‌هاى الفباى فارسى است و در آن لغت‌هاى عربى و واژه‌‏هاى ساده فارسى ذکر نشده است. براى روشن کردن معناى بسیارى از لغت‌ها به شعر شاعران فارسی زبان استشهاد گردیده و گاهی نیز تلفظ هر کلمه‏‌اى به شیوه لغت‏‌نویسان با ذکر یک کلمه هم‏‌وزن مشهور معین شده است. [۴] در پاورقی‌های کتاب علاوه بر ذکر اختلاف کلمات نسخه حاضر با نسخه‌های دیگر، به مقایسه معنای کلمات ذکر شده با آنچه در کتاب «برهان قاطع» نوشته محمد حسین بن خلف تبریزی است، پرداخته شده و معنای برخی از واژگان و عبارات دشوار یا مبهم نیز ذکر شده است. علی رغم وجود لغات تکراری در کتاب به دلیل اشباه [۵] در توصیف آن گفته شده است که به سبب جامعیت و اشتمال بر شواهد شعری از کلام استادان کهن زبان فارسی، ذکر مآخذ هر لغت، بیان اسناد معانی متعدد لغت و نقد برخی از معانی و غث و ثمین اقول مختلف بر همه فرهنگ‌های فارسی که در قرون گذشته تألیف شده برتری دارد. [۶] پانویس آقا بزرگ تهرانى، محمد محسن، ج16، ص 201؛ صفا، ذبیح الله، ج5، ص380 دیباچه نخستین کتاب، ج1، ص 2 و ص 5 پیشگفتار، ج1، ص 3-4 صفا، ذبیح الله، ج‏5، ص: 382 رک: همان، ص 381 پیشگفتار، ج1، ص 3 منابع مقاله مقدمه و متن. آقا بزرگ تهرانى، محمد محسن‏، الذریعه الی تصانیف الشیعه، لبنان - بیروت، دار الأضواء، 1403ق. صفا، ذبیح‌‏الله‏. تاریخ ادبیات در ایران، صفا. تهران. فردوس‏. 1378ش. چاپ هشتم. وابسته‌ها رده‌ها: کتاب‌شناسی زبان‌شناسی، علم زبان زبان و ادبیات شرقی (آسیایی)زبان و ادبیات فارسی زبانها و ادبیات ایرانی فرهنگ مجمع‌الفرس در سال ۱۰۰۸ ق. توسط محمد قاسم بن حاج محمد کاشانی (متخلص به سروری)[۱] با مطالعهٔ ۱۶ نسخه از فرهنگ‌های گوناگون فارسی- عربی (و برعکس) و حذف واژه‌های عربی و افزودن شواهد شعری از شعرهای بزرگان شعر فارسی به نام شاه عباس اول صفوی تنوشته شده است. نویسنده در سال ۱۰۲۸ ق با دیدن چند فرهنگ دیگر نوشته خود را ویرایش و تکمیل‌ تر کرده است که در سه جلد در اوایل دههٔ ۴۰ در تهران به چاپ رسیده‌اند.[۲]