سنگ وکانی

فهرست مطالب :
تعریف سنگ
تعریف کانی
اقسام کانیها ( سیلیکاتها – غیر سیلیکاتها )
کانیهای ماگمایی – کانیهای رسوبی – کانیهای دگرگونی

نمونه های کانیها :
کوارتز – فلدسپات – کائولن – میکای سفید – آمفیبول – پیروکسن – الیوین – تالک – باریت – گالن – استیب نیت – زرنیخ – پیریت – مانیتیت – هماتیت – لیمونیت – کرومیت –گرافیت – کلسیت – دولومیت – ژیپس– انیدریت – هالیت.
انواع سنگها :
الف- سنگهای رسوبی

1- سنگهای تخریبی: کنگلومرا – ماسه سنگ – سنگ رس.
2- سنگهای رسوبی شیمیایی آهکی : سنگ آهک – دولومیت – مارن – تراورتن – گل سفید – لوماشل .
3- سنگهای رسوبی تبخیری : گچ – نمک .
4- سنگهای رسوبی آلی سوختنی : ذغال سنگ- نفت وگاز
ب- سنگهای آذرین :
1- آذرین درونی : گرانیت – دیوریت – گابرو – پگماتیت .
2- آذرین بیرونی : ریولیت – آندزیت – بازالت – پونس – ابسیدین .
ج – سنگهای دگرگونی :
شیست – سنگ لوح – گنیس – مرمر – کوارتزیت .
اقسام دگرگونی
عوامل موثر در دگرگونی
اقسام فسیلها






تعریف سنگ:
مواد تشکیل دهنده پوسته زمین را سنگ می گویند مانند سنگ گرانیت- سنگ آهک .
تعریف کانی :
اجزاء تشکیل دهنده سنگ را کانی گویند که معمولا" متبلورمی باشد وترکیب شیمیایی ثابتی دارند مثل کوارتز- میکا – فلدسپات- کلسیت.
البته برای کانی تعریف تخصصی تری بیان می شود ( به مواد جامد،خالص،بلورین که دارای نقطه ذوب معین باشند و موجودات زنده در تشکیل آنها نقشی نداشته باشند کانی می گویند.)

اقسام کانــــــــی ها(ازنظر ترکیب شیمیایی وساختمان اتمی به دو دسته تقسیم می شوند )

1- کانی های سیلیکاتی : کانی هایی هستند که دارای بنیان سیلیس (سیلیسم-اکسیژن)می باشندو نمونه های آن عبارتند از :کوارتز-فلدسپات ها- میکاها-آمفیبول ها- پیروکسن ها-الیوین

2- غیر سیلیکات ها: عبارتند از:
الف- کربناتها مانند کلسیت – دولومیت
ب- سولفیدهامانند زرنیخ – استی بنیت – گالن – پیریت
ج- اکسیدها مانند هماتیت – لیمونیت – منیتیت – کرومیت
د- سولفاتها مانند باریت – ژیپس – انیدریت
ه- کلریدها مانند هالیت – سیلویت
و- فسفاتها مانند آپاتیت – فیروزه

اقسام کانیها از نظر منشاء تشکیل سه نوع هستند .
1- کانیهای ماگمایی : که بر اثر سرد شدن موادمذاب ماگما یا گازهای ماگما بوجود آمده اندو به دو دسته سیلیکاتی وغیر سیلیکاتی تقسیم می شوند .
2- کانیهای رسوبی : از ته نشین شدن کانی های مختلف تخریبی یا واکنش های شیمیایی بوجود می آیندمانند سولفاتها – کلریدها .........
3-کانی های دگرگونی : از دگرگون شدن سنگها بوجود می آیند مانند گرافیت و گرونا .

مشخصات بعــضی کــانــــی ها
1- کــــوارتـــــز:
دُر کوهی نام دارد، جزء کانی های سیلیکاتی بدون آهن ومنیزیم می باشد .ترکیب آن
Sio2 می باشد.شکستگی صدفی دارد. سختی آن 7 می باشد یعنی شیشه را خط می اندازد.
خالص آن شفاف است وبه علت ناخالصی به رنگهای مختلف در می آید .
کوارتز غالبا" به صورت منشور 6 گوش است و در دمای 1700 درجه سانتی گرادذوب می شود . آب واسید به جزاسید فلوئوریدریک بر کوارتز اثر ندارد . این کانی در سنگ گرانیت به صورت رگه ایی و در ماسه سنگها وسنگ کوارتزیت وجود دارد .
موارد استفاده از کوارتـــــز
در صنعت شیشه سازی،ساختن عدسی ها، هسته ترانزیستورها،سیستم های مخابراتی ودر پزشکی ازآن استفاده می شود . عقیق نوعی کوارتز است که در جواهر سازی کاربرد دارد .
2- فلـــدسپـــات
جزء کانی های سیلیکاتی است.ترکیب آن سیلیکات آلومینیوم ویکی از فلزات قلیایی سدیم،پتاسیم،کلسیم می باشد .
اقسام فلدسپات ازنظر ترکیب بدو دسته تقسیم می شود .
الف - ارتوکلاز: که صورتی رنگ است ودر سنگهای آذرین روشن وجود داردوترکیب آن
سیلیکات آلومینیوم وپتاسیم می باشد . Si3O8Alk
ب- پلاژیوکلاز : فلدسپاتهای سدیم وکلسیم دار نامیده می شود و سفید رنگ است .
از تجزیه و هوازدگی شیمیایی فلدسپات خاک چینی (کائولن) بوجود می آید .فلدسپات در منطقه الوند همدان و همچنین در جاده بروجرد – اراک واطراف تویسرکان والیگودرز وجود دارد .

3- کــائـــولـــن
از تجزیه فلدسپاتها کائولن بوجود می آید که سفید رنگ است و ترکیب آن سیلیکات آلومینیوم آبدار است .از کائولن در صنعت چینی سازی وسرامیک و صنایع الکتریکی استفاده می شود .
کائولن در روستای حاجی آباد 50 کیلومتری جاده بروجرد – اراک وجود دارد .
4- مـــیـکــای ســـــفـیـد
جزء کانیهای سیلیکاتی می باشد . ترکیب آن سیلیکاتهای آلومینیوم و پتاسیم آبدار می باشد .
به آسانی ورقه،ورقه می شود و در مقابل حرارت مقاومت دارد .اسید بر آن اثر ندارد .
موارد استفاده:
به عنوان طلق چراغها و ...و به عنوان عایق در وسایل الکتریکی بکار می رود .میکای سفید در روستاهای منگاوی 35 کیلومتری جاده همدان – ملایر وجود دارد .
5- آمــفـیـبــــول
جزء کانی های سیلیکاتی می باشد. آمفیبولها سیلیکاتهایی هستند که فرمول مشخص ندارند .
در سنگهای آذرین تیره وجود دارند . یک نمونه آمفیبول آزبست نام دارد که به آن پنبه کوهی می گویند . رنگ سفید مایل به خاکستری دارد جلای ابریشمی دارد .در تهیه لباسهای ضد آتش نخهای نسوز وآجر نسوز و تهیه لوله ها وشیروانی های ایرانیت ودرلنت ترمز اتومبیل ها از آن استفاده می شود .
6- پــیــروکــــــــسن
جزء کانیهای سیلیکاتی میباشد یک نمونه آن اوژیت نام دارد که سیاه رنگ است . ترکیب شیمیایی سیلیکاتهای کلسیم ،آهن ومنیزیم می باشد . در سنگهای آذرین تیره وجود دارد.
7- اولــــیـــویـــــن
جزءکانیهای سیلیکاتی می باشدکه به رنگ سبز زیتونی است. ترکیب اولیوین سیلیکات آهن ومنیزیم می باشد (MgFe)SiO4
سختی 6.5است. اسید کلریدریک به آسانی آن را تجزیه می کند.
اولیوین بر اثر تجزیه به سرپانتین و سپس به تالک تبدیل می شود .
8- تالــــــــــک
از تجزیه اولیوین بوجود میآید- ترکیب آن سیلیکات ئیدراته منیزیم میباشد-سفید رنگ است.
از تالک در پزشکی ،لاستیک سازی ،کاغذ سازی ،سرامیک ،پودر بچه وپودرآرایش استفاده می کنند . تالک واولیوین درجاده بروجرد به طرف خرم آباد کیلومتر 25 درده گوشه محسن وجود دارد .
9- باریــــــت
جزءکانیهای غیرسیلیکاتی است- رنگ سفید یا خاکستری-جلای فلزی دارد سختی 2.5 تا 3 وزن مخصوص 4.5 دارد به عنوان گل حفاری چاههای نفت ودر ساختمان دیوارهای راکتور اتمی جهت غیر قابل نفوذ نمودن اشعه ایکس ودر صنایع رنگ سازی به کار می رود. ترکیب آن سولفات باریم(Baso4 ) می باشد.

10- گـــالـــــن
سنگ معدن سرب است. رنگ خاکستری دارد –جلای فلزی دارد- سختی 2.5 تا 3 ترکیب آن
سولفید سرب است PbS.وزن مخصوص آن 7.5 ،اسید نیتریک گالن را حل نموده و تولید رسوب گوگردی می نماید .
موارد استفاده در باطری سازی –شیشه سازی ودر حروف ماشینهای چاپ ودرنقاشی وپزشکی جهت ساختن روپوشهای ضد اشعه یX وپوشش راکتور های اتمی از آن استفاده می شود .
گالن در معدن سرب(سرمک) آهنگران در20 کیلومتری جاده ملایر- اراک وجود دارد .

11- اســتــیــب نــیــت
فرمول شیمیایی سولفید آنتیموان Sb2S3 – رنگ خاکستری – دارای جلای فلزی می باشد
سختی آن 2 – وزن مخصوص 4.6 – اسید کلریدریک ومخلوط آمونیاک ونیترات نقره بر آن اثر میکند .
موارد استفاده : آلیاژآنتیموان با سرب سبب سختی آن میگردد ازاین آلیاژ در تهیه حروف چاپ، صفحات سربی ،پیل انباره وگلوله های توپ استفاده می شود .در داروسازی ،رنگ سازی و همچنین در ساختن کبریت مورد استفاده قرار می گیرد .
محل پیدایش روستای داشکسن بهارلو از توابع قروه کردستان .

12- زرنیخ
ترکیب آن سولفید آرسنیک میباشد AS2S3.دورنگ دارد .جلای رزینی دارد .
زرنیخ زرد( زرنیخ ارپیمان)
زرنیخ قرمز(رآلگار) دارای سختی 2 وچگالی 3.5 مباشد.ASS
موارد استفاده از این کانی در رنگ سازی ،شیشه سازی، آتش بازی در ساختن ترقه وپزشکی
زرنیخ در تکاب زنجان وجود دارد .
13- پـیـریت
به معنی آتش است به رنگ زرد آتشین وجلای فلزی دارد ودر سنگ های آذرین موجود است وبه طلای ابلهان معروف است . درجه سختی6.5 ،وزن مخصوص 5 ودر اسید کلریدریک حل میشود . از پیریت در تهیه اسید سولفوریک نیز استفاده می گردد.
14- ماگنتیت(مانیتیت)
اکسید مغناطیسی Fe3o4: جذب آهنربا میشود ،دارای رنگ سیاه ،در اسید کلریدریک حل
میشود.در تهیه آهن استفاده میشود ودر کوه آلمه قولاخ روستای باباعلی در 35 کیلومتری جاده همدان- قروه یافت میشود.
15- هماتیت
هماتیت به معنی خون ،به رنگ قرمز (به رنگهای سیاه،قهوه ایی،قرمزیا خاکستری فولادی موجود است) سختی6.5 ، وزن مخصوص5 .این کانی در اسید کلریدریک حل میشود در تهیه آهن از ان استفاده میشود .به مقدار زیاد در معدن چغارت بافق یزد معدن شمس آباد اراک وروستای باباعلی یافت میشود .
16- لیمونیت
ترکیب آن اکسید آهن آبدار است Fe2o3(3H2O). زرد رنگ یا قهوه ای است . در تهیه آهن
از آن استفاده می شود .
17 کرومیت
از ترکیب اکسید آهن وکروم میباشد FeCr2O4. کرومیت به رنگهای سیاه وقهوه ای تیره وجود دارد – خاصیت آهربایی ضعیفی دارد .
ازآن کروم بدست می آورند که درصنایع فلزی بخصوص صنایع آهن استفاده میشود.
کروم سختی وکشش فولاد را در مقابل زنگ زدگی زیاد میکند . درساختن بدنه تانکها ی نفت و کشتیهای جنگی استفاده می شود . در سپر ودستگیره اتومبیل روکشی از کروم می کشند .
کرومیت در اطراف میناب و اسفندقه کرمان وجود دارد.
18- گــــرافیت
به معنی نوشتن میباشد . گرافیت ازکربن تشکیل شده،بسیارنرم است رنگ خاکستری دارد.
گرافیت کانی دگرگونی میباشد از دگرگون شدن زغال سنگها بدست میآید.
درساختن مداد،زغال الکتروموتورها،زغال پیلها،زغال کلاچ اتومبیلها،به عنوان روغن در ماشینهای حرارتی وهمچنین در رنگ سازی ازآن استفاده میشود .
در روستای دره مرادبیک همدان (بالای سیلوار) دره سوخته وجود دارد.
19- کلسیت
ترکیب آن کربنات کلسیم است اگر خالص باشد شفاف یا سفید رنگ است . بلور متوازی السطوح دارد.سختی آن 3میباشد.اسید کلریدریک سرد ورقیق آن را حل میکند .اگر کلسیت راحرارت دهیم به اکسید کلسیم یا آهک ساختمانی تبدیل میشود – بلور سنگهای آهکی است.
موارد استفاده در کارهای ساختمانی ودر کارخانه سیمان به عنوان کمک ذوب بکار می رود و همچنین در رنگ سازی ولاستیک سازی مورد استفاده دارد . در غارهای آهکی به صورت رگه ای در اغلب کوههای آهکی وجود دارد.
20-دولومیت
ترکیب آن کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم می باشد . رنگ خاکستری دارد . بر اثر واکنش شیمیایی در دریا به وجود می آید . اسید کلریدریک گرم و غلیظ بر آن اثر دارد .
موارد استفاده آن مانند کلسیت است .
21-ژیپس
بلور سنگ گچ می باشد .سختی آن 2 که با ناخن خط بر می دارد . ترکیب آن سولفات کلسیم آبدار است .CaSO4,2H2O
جزء کانیها یا سنگهای تبخیری می باشد، در دریاچه های شور تشکیل می شود . اگر 120تا130 درجه ی سانتیگراد به آن حرارت داده شود 1.5 مولکول آب آن خارج شده و به گچ بنایی تبدیل می شود .
موارد استفاده: در ساختمان سازی ، مجسمه سازی ، قالب گیری از آن استفاده می شود .
در گردنه ی آوج ، غرق آباد ساوه ،قم ،سمنان و... وجود دارد.
22-انیدرید
ترکیب آن سولفات کلسیم بدون آب است . از ژیپس سخت تر است در ایران ژیپس و انیدرید به سنگ پوشش نفت مشهور است .
23-هالیت
بلور نمک طعام است .بلورهای مکعبی شکل دارد .شفاف و شور مزه است .ترکیب آن کلرید سدیم NaCL می باشد. در دریاچه های شور بر اثر تبخیر به وجود می آید .
موارد استفاده:در صابون سازی ، دباغی ، تصفیه نفت ، سرامیک سازی ، داروسازی و به عنوان خوراک از آن استفاده می شود .
معدن نمک در خرقان آوج ، قم ، سمنان ، بندرعباس ، دریاچه ی قم،دریاچه ی ارومیه و جزیره هرمز وجود دارد.


انواع سنگها از نظر منشاء تشکیل

1- سنگ های آذرین 2- سنگ های رسوبی 3- سنگ های دگرگونی

تعریف سنگ های آذرین : سنگهایی هستند که از سرد شدن موادمذاب بوجود می آیند .

انواع مواد مذاب :

1- ماگما : مواد مذاب درونی زمین را که دارای گازهای محلول می باشد ماگما می گویند .
2- گدازه(لاوا): مواد مذابی را که درسطح زمین جریان میابند وفاقد گاز می باشند را گدازه می گویند .

اقسام سنگهای آذرین

1- سنگهای آذرین درونی (پلوتونیک): سنگهایی هستند که از سرد شدن تدریجی ماگما دردرون زمین بوجود می آیند ودارای بلور می شوند .

نمونه هایی از سنگهای آذرین درونی:
الف- گرانیت : دارای کانیهای کوارتز— فلدسپات (اورتوکلاز) --- میکای سیاه میباشد. دارای خاصیت اسیدی ، رنگ روشن و متبلور بوده ودر الوند همدان وجود دارد.

ب- دیوریت : دارای کانیهای میکای سیاه – فلدسپات ( پلاژیوکلاز) -- آمفیبول و کمی پیروکسن است . خاصیت خنثی ، متبلور ودارای رنگ خاکستری است .

ج- گابرو : دارای کانیهای پیروکسن-اُلیوین – فلدسپات ( پلاژیوکلاز) می باشد. متبلور دارای خاصیت بازیک و به رنگ تیره می باشد .
د- پگماتیت : دارای کانیهای مختلف بزرگ می باشد. ودر آن کانیهایی مثل میکای سفید - کوارتز - فلدسپات - تورمالین و...وجود دارد . گرانیت – دیوریت – گابرو – پگماتیت در باتولیت الوند همدان وجود دارد.

2- سنگهای آذرین بیرونی ( آتشفشانی یا ولکانیک)
سنگهایی هستند که بر اثر سرد شدن سریع گدازه درسطح زمین بوجود می آیند و ریز بلور یا فاقد بلور میباشند .

نمونه هایی از سنگهای آذرین بیرونی
الف- ریولیت : رنگ روشن – خاصیت اسیدی- فاقد بلور میباشد . از کانیهای کوارتز – میکای سیاه – فلدسپات (ارتوکلاز) تشکیل شده است . در مناطق آتشفشانی مثل باباگرُگرُ- اطراف قروه – جاده قم-- تهران و... وجود دارد .
ب- آندزیت : کانیهای تشکیل دهنده آن مانند دیوریت شامل میکای سیاه – پلاژیوکلاز – آمفیبول وکمی پیروکسن است. دارای خاصیت خنثی بوده ودر باباگرُگرُ– گردنه آوج– علی آباد قم – تفتان و... وجود دارد .
ج- بازالت :ترکیب بازالت مانند گابرو می باشد یعنی از کانیهای پلاژیوکلاز – پیروکسن – اُلیوین و کمی آمفیبول تشکیل شده و دارای خاصیت بازیک می باشد . دارای بلورهای ریز یا فاقد بلور بارنگ تیره می باشد .
د- پونس (سنگ پا) :سنگ آذرین بیرونی است و هنگامی که مواد مذاب درونی به سطح زمین میرسد گازهای موجود در آن خارج شده که محل خروج گازها بصورت حفره باقی می ماند و حالت اسفنجی پیدا میکند و سبب سبک شدن آن میشود . فاقد بلور است . پونس بازالتی سیاه رنگ است. پونس در دماوند – اطراف قزوین وزنجان ودر باباگرُگرُ وجود دارد .
ه- اُبسیدین : مانند شیشه فاقد بلور است . شکستگی صدفی دارد و به رنگهای مختلف در اطراف کوههای آتشفشانی وجود دارد . در تهیه شیشه های رنگی کاربرد دارد .

2-سنگ های رسوبی :
تعریف رسوب : شامل ذرات ریز و درشتی است که منشاء تخریبی یا شیمیایی یا آلی دارد که در مسیر رود یاکف دریا یا دریاچه ها ته نشین شده و منفصل از هم می باشند .
تعریف سنگهای رسوبی : هرگاه رسوبات نرم ومنفصل از هم بوسیله سیمان یا عوامل مختلف به هم بچسبند سنگهای رسوبی بوجود می آیند .
اختصاصات سنگ های رسوبی : دارای دوصفت می باشند .
1- سنگهای رسوبی بخاطر تغییر جنس یا رنگ رسوبات یا تغییر در شرایط رسوبگذاری ( تغیر سرعت رود ویا پسروی وپیشروی دریا ) لایه لایه می باشند .
2- در اغلب سنگهای رسوبی فسیل جانوران و گیاهان گذشته زمین وجود دارند .
تعریف فسیل (سنگواره ) : به آثار وبقایای جانوران وگیاهان گذشته زمین که در سنگ ها پیدا می شوند فسیل می گویند به شرطی که نسل جاندار از بین رفته باشد .

انواع سنگ های رسوبی از نظر منشاء
به سه دسته تقسیم میشوند
1- سنگ های رسوبی تخریبی : سنگهایی هستند که از به هم چسبیدن ذرات تخریبی سنگهای دیگر بوسیله سیمانی از جنس آهک یا سیلیس یا هماتیت بوجود می آیند .
نمونه هایی از سنگهای رسوبی تخریبی
الف- کــنگــلو مــرا: سنگهای درهم نامیده میشود که جزء سنگهای رسوبی تخریبی است،از به هم چسبیدن ذرات ریگ ،شن وماسه بوسیله خمیره ایی کنگلومرا بوجود می آید .کنگلومرا دو نوع است .
1- اگر قطعات تشکیل دهنده کبگلومرا صاف وصیقلی باشند به آن پودنگ می گویند
2- اگر قطعات تشکیل دهنده کنگلومرا زاویه دار باشند برش نام دارد .Beresh) )
کنگلومرا مشخص کننده سواحل دریاهای گذشته زمین است .

ب- ماسه سنگ :هر گاه ذرات ماسه (قطر ذرات ماسه بین 6/. تا2میلیمتر است) بوسیله خمیره ای به هم بچسبند وسخت شوند ماسه سنگ نامیده میشود . اغلب ماسه سنگها متخلخل میباشند وآب ونفت در آنها ذخیره میشود .
تفاوت کنگلومرا وماسه سنگ در قطر ذرات وبافت آنها می باشد .
ج- سنگ رس(سنگ رست) : جزء سنگهای رسوبی تخریبی است. از بهم چسبیدن ذرات رُس (قطر ذرات رُس از 6/. میلیمتر کمتراست) براثر فشار طبقات بالایی ومتراکم شدن بوجود میآید. نوعی سنگ رُس لایه لایه شیل نام دارد که به علت ناخالصی به رنگهای مختلف وجود دارد .

2- سنگهای رسوبی شیمیایی وآلی وتبخیری: سنگهایی هستند که بر اثر واکنش شیمیایی یا از اجتماع پوسته جانداران یا تبخیر آب دریاچه ها بوجود می آیند .

اقسام سنگهای رسوبی شیمیایی عبارتند از :
1- سنگهای آهکی : سنگهایی هستند که دارای بنیان کربنات می باشند واز طریق شیمیایی یا بر اثر فعالیت جانداران بوجود می آیند و خود به شش گروه تقسیم می شوند .
الف- سنگ آهک( caco3)
به رنگهای مختلف وجود دارد. بلور آن کلسیت است وبر اثر حرارت به آهک ساختمانی تبدیل میشود . ( یعنی cao).
ب- دولومیت- کربنات مضاعف کلسیم ومنیزیم میباشد وبه رنگ خاکستری است. از طریق شیمیایی در دریا بوجود میآید و اسید کلریدریک گرم وغلیظ بر دولومیت اثر دارد .
ج- گل سفید – از اجتماع پوسته آهکی پلانگتونها (روزن داران) بوجود میآید یعنی منشاء آلی دارد وسفید رنگ است .
د- تراورتن – سنگ آهک روشن ومتخلخلی است که در دهانه چشمه های آهکدار رسوب می نماید وبه عنوان سنگ روکار ساختمان بکار می رود .
ه- مارن – سنگ آهکی است که در آن رُس وجود دارد یعنی ( سنگ آهک + رُس)و در تهیه سیمان بکار میرود.
و- لوماشل – سنگ آهکی است که از اجتماع صدف جانوران دریا بوجود آمده باشد .
2- سنگهای تبخیری : سنگهایی هستند که بر اثر تبخیر آب دریاچه های شوروبه حد اشباع رسیدن نمکهای آن بوجود میآید . نمونه های آن عباذتند از :
الف سنگ نمک (Nacl )
کلرید سدیم نام دارد وشور مزه است بلور آن مکعبی است که به آن هالیت می گویند .
ب- سنگ گچ- ( Caso4,2H2o )
ترکیب آن کلسیم آبدار است سختی 2 دارد وبا ناخن خط بر میدارد . بر اثر حرارت به گچ بنایی تبدیل می شود .
3- سنگهای سوختی ( سوخت های فسیلی )
سنگهایی هستند که از تجزیه و تخمیر اندامهای گیاهان وجانوران بوجود می آیند و انرژی زا هستند . که انواع سنگهای سوختی عبارتند از : ذغال سنگ – نفت وگاز- شیل نفتی – قیر طبیعی.
طرز تشکیل ذغال سنگ : از تجزیه اندامهای گیاهان گذشته زمین که بین رسوبات دریا مدفون شده بوجود آمده است. چند نمونه آن عبارتند از
الف- تورب قهوه ایی رنگ ونارس است با دود زیاد.
ب- لیگنیت سیاه رنگ است حدود 80./. کربن دارد .
ج-آنتراسیت سیاه رنگ است حدود 95./. کربن دارد .
ذغال سنگ ایران حدود 195 میلیون سال پیش یعنی در دوره ژوراسیک بوجود آمده است.
نفت وگاز : از تجزیه وتخمیر مواد آلی جثه پلانگتونهای گذشته زمین در دریاها بوجود آمده یعنی نفت منشاء آلی دارد که ترکیب آن هیدروکربور است واغلب در مخازن تاقدیسی شکل دربالای آب شور دریاهای گذشته ذخیره شده است. نفت ایران در دوران سوم یعنی دوره های اُلیگوسن ومیوسن بوجود آمده است .

تعریف دگرگونی (متامورفیسم) : هرگاه سنگهای رسوبی یا آذرین در مدت زمان طولانی تحت فشار یا گرمای زیاد قرار گیرند ونوع کانیها وبافت سنگ عوض شود،سنگ جدید را سنگ دگرگونی می گویند وبه این عمل دگرگونی می گویند .

عوامل موثر در دگرگونی عبارتند از :1-گرما 2- فشار 3- محلول های شیمیایی مخصوصا" آب می باشد که سبب دگرگونی سنگها می شوند .

اقسام دگرگونی: 1- حرارتی 2- مجاورتی 3- دینامیکی 4- دفنی 5- ناحیه ایی(عمومی) .

1- دگرگونی حرارتی : هرگاه گدازه که از دهانه آتشفشان خارج میشود به خاطر داشتن گرمای زیاد سنگهای مسیر راه را پخته وآنها را دگرگون کند به این دگرگونی حرارتی می گویند که گرما در آن بسیار موثر است .
2- دگرگونی مجاورتی : هرگاه ماگمای درونی زمین گرمای خود را به سنگهای اطراف (سنگهای درونگیر) منتقل کند سنگهای اطراف پخته یا دگرگون می شوند مثل دگرگونی مجاورتی اطراف باتولیت الوند همدان – در این دگرگونی گرما موثر است .

تعریف هاله دگرگونی : محدوده دگرگون شده اطراف دگرگونی مجاورتی و...را هاله دگرگونی می گویند . مثل هاله دگرگونی اطراف الوند که به شعاع 7 کیلومتر سنگهای اطراف دگرگون شده است .
3- دگرگونی دینامیکی: هرگاه بر اثر زلزله طبقات زمین نسبت بهم جابه جا شوند سنگهادر محل جابه جایی بر اثر اصطکاک و گرمای بوجود آمده وتا چند متر سنگهای اطراف جابه جایی دگرگون می شوند در این دگرگونی گرما و حرکت موثر هستند .
4- دگرگونی دفنی : هر گاه رسوبات در دریا به علت سنگینی رسوبات و فرو رفتن کف دریا زیر هزاران متر رسوب مدفون شوند در زیر بر اثر گرما واز بالا بر اثر فشار طبقات دگرگون می شوند . در این نوع دگرگونی گرما و فشار موثر هستند .
5- دگرگونی ناحیه ایی (عمومی) : هر گاه منطقه وسیعی از سنگهای رسوبی بر اثر فشار و گرما دگرگون شوند ، دگرگونی ناحیه ای نامیده می شود . مثل دگرگونی دو طرف جاده همدان به طرف ملایر و تویسرکان .
تعریف بافت : به ظاهر سنگ که مربوط میشود به قطر ذرات و شکل ذرات و طرز آرایش آنها نسبت بهم بافت می گویند .
اقسام بافت در سنگهای دگرگونی :
1- بافت لایه لایه که سنگ بخاطر داشتن ساختمان و نوع کانی ها لایه لایه می شود .
2- بافت دانه دانه ایی که سنگ بخاطر داشتن بلور دانه دانه می باشد .
اقسام سنگهای دگرگونی :
1- شیست: بافت لایه لایه دارد،سطح آن ناصاف است.از دگرگون شدن شیل (سنگ رُس) بوجود می آید. در سطح آن کانیی وجود دارد که به همان نام نامگذاری می شود
( میکاشیست- آمفیبول شیست- تالک شیست و...) رنگ آن خاکستری است .
2- سنگ لوح : بافت لایه لایه دارد. خاکستری رنگ است . دارای سطح ناصاف وفاقد کانی است . از دگرگون شدن شیل (سنگ رُس) بوجود می آید .
3- گنیس (گنایس) : بافت لایه لایه دارد . سطح سنگ بطور متناوب از خطوط تیره وروشن بوجود آمده بر اثر فشار زیاد کانیهای تیره و روشن از هم جدا شده اند . از دگرگون شدن گرانیت یا کنگلومرا بوجود می آید .
4- مرمر: بافت دانه دانه دارد. رنگ های مختلف دارد. از دگرگون شدن سنگ آهک بوجود می آید . ترکیب کربنات کلسیم دارد. بلور آن کلسیت است .
5- کوارتزیت : بافت دانه دانه دارد . رنگ سفید یا خاکستر ی دارد. بسیار سخت است . بلورهای آن کوارتز است. از دگرگون شدن ماسه سنگ بوجود می آید .

فسیل ها :
تریلوبیت – بازوپایان (اسپی ریفر- رنگونلا- پرودکتوس)
مرجانها(زافرانتیس) از فسیل های مشخص کننده دوران اول ( دوران پالِِیوزوییک) می باشند .
آمونیت ها- بلمنیت ها- دوکفه اییها (گریفه آ)
– خارتنان( میکراستر- کلیپاستر) فسیل های مشخص کننده دوران دوم (دوران مزوزویک) می باشند .
فسیل پکتن- تک سلولی نومولیت از فسیلهای مشخص دوران سوم می باشند .
میراجان سنایی جعفریان