خالتور

خالتور: از واژه‏ی روسیِ «خالتورا» (халтура)، به‏معنیِ «کار بی‏ارزش»، «کارِ (هنری یا ادبیِ) با کیفیتِ پایین»، «کارِ سرِهم‏بندی‏شده»، «آشغال» و «بُنجُل»، اصطلاحی است که در ایران دو معنیِ متفاوت، در محیط موسیقیِ رسمی و محیط موسیقیِ مطربی، دارد. از «خالتور»
در محیط رسمیِ موسیقیِ ایران برای دلالت به مفاهیمی بسیار نزدیک به معانیِ واژه‏ی اصلیِ روسی، اما با تفاوت‏ها و تأکیدهایی، استفاده می‏شود. در واقع، «خالتور» (یا «خالتوری»، «موسیقیِ خالتوری») در قاموسِ این محیط، از سویی، معنایی عام دارد و بر «موسیقیِ مبتذل»، «موسیقی
بی‏ارزش»، «موسیقیِ فاقد کیفیت‏های هنری» و «موسیقیِ عمیقاً تجاری» دلالت می‏کند و، از سوی دیگر، اصطلاحی است تحقیرآمیز نزد موسیقی‏دانانِ محیطِ رسمی (حتا نزد موسیقی‏دانانِ موسیقیِ مردم‏پسند با گرایش‏ به موسیقی سنتی و/یا به موسیقی مردم‏پسندِ غربی) برای توصیفِ یک
گونه‏ی خاص از موسیقی، یعنی موسیقی‏ مطربی و موسیقی‏های مشتق از آن (کافه‏ای - کوچه بازاری). چه در معنای عام و چه در معنای خاص، هر سبکی از اجرای موسیقی که نشانی از موسیقی‏های ــ از نظر محیطِ رسمی ــ با کیفیتِ هنریِ پایین داشته باشد و از ترفندهایی برای جذب مخاطبِ
عام استفاده کند (حالت عام) یا موسیقیِ اجراشده را به موسیقی‏های مطربی یا کافه‏ای – کوچه‏بازاری نزدیک کند (حالت خاص) نیز می‏تواند «خالتوری» تعبیر شود («فلان کس خالتوری می‏زند یا می‏خواند»). «خالتور» را، باز هم در هر دو معنای عام و خاص، حتا برای اجراکنندگانِ
چنین موسیقی‏هایی نیز به کار می‏برند («فلان کس خالتور است»). در محیط مطربی، این اصطلاح، که گاهی «خارتور» تلفظ می‏شود، صرفاً به‏معنیِ «مجلس» و «خالتوری» به‏‏معنیِ «مجلسی» به کار برده می‏شود. مطرب‏ها، به‏طور خیلی طبیعی و بدون این که از معنای اصلیِ کلمه اطلاع
داشته باشند، از آن به جای «مجلس» ــ بیشتر به‏معنیِ مجلسِ عروسی (یا هر جشنِ دیگری)، اما همچنین به‏معنیِ مجلس‏های خصوصی‏ترِ مردانه ــ استفاده می‏کنند («امشب یک خالتور داریم»، «الآن از یک خالتور بر می‏گردیم»). همه‏ی مطرب‏ها اذعان دارند که واژه بسیار متأخر است
و پیش‏کسوتانِ این حرفه از آن استفاده نمی‏کرده‏اند. این دوگانگیِ معنایی می‏تواند توجیهی داشته باشد. می‏دانیم که برخی از معلمینِ هنرستان و نیز بعضی از نوازندگانِ ارکستر سمفُنیکِ تهران اهل اروپای شرقی بوده‏اند و بنابراین بسیار محتمل است که محیط رسمیِ موسیقیِ
ایران این واژه را از آن‏ها آموخته باشد. به علت ارتباط‏هایی که میان دو محیطِ رسمی و مطربی وجود داشته، این واژه به محیطِ اخیر نیز نفوذ کرده است، اما با معنایی دیگر. در واقع، مطرب‏ها به‏خوبی متوجه این مسئله شده‏اند که محیط رسمی موسیقیِ آن‏ها را «خالتوری» می‏نامد
و، از آنجا که این محیط همواره موسیقیِ مطرب‏ها را به‏ خاطر «مجلسی» بودن سرزنش و خود را به همین دلیل مؤکداً از آن‏ها متمایز می‏کرده است، بسیار احتمال دارد که تصور کرده باشند این اصطلاح به واقعیتِ «مجلسی» بودنِ موسیقی آن‏ها ارجاع می‏دهد. به این ترتیب، مطرب‏ها،
بدون این که معنیِ دقیقِ کلمه‏‏ی «خالتور» را بدانند ــ هرچند همواره از تحقیری که محیطِ رسمی در حق‏شان روا می‏داشته است آگاه بوده‏اند ــ آن را معادلِ، و شاید حتا به‏نحو ساده‏لوحانه‏ای معادلِ «علمی»ِ، «مجلس» تصور کرده‏اند.