اجازه ویرایش برای هیچ گروهی وجود ندارد

مقدار

نویسه گردانی: MQDʼR
مقدار. [ م ِ ] (ع اِ) اندازه . ج ، مقادیر. (مهذب الاسماء) (دهار). اندازه ٔ چیزی . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (از اقرب الموارد). اندازه و قدر. (ناظم الاطباء) : اﷲ یعلم ماتحمل کل انثی و ماتغیض الارحام و ماتزداد و کل شی ٔ عنده بمقدار. (قرآن 8/13). نواخت و خلعت یافتند بر مقدار محل و مرتبت . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 207). تا آنگاه که ما نیز به مقدار دانش خویش چیزی بگوئیم . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 263). امیرگفت بدین مقدار شغل زشت باشد و محال است ترا رفتن . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 411). این مقدار دانم که تا ازامیرک نامه رسیده است به حادثه ٔ آلتونتاش همه ٔ حال این خداوند، دیگرگون شده است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 666). در شبانروزی دوبار مد برآورد چنانکه مقدار ده گز آب ارتفاع گیرد. (سفرنامه ٔ ناصرخسرو). شهر [بصره ] اغلب خراب بود و آبادانیها عظیم پراکنده که از محله ای تا محله ای مقدار نیم فرسنگ خرابی بود. (سفرنامه ٔناصرخسرو). چون از این مقدار بیش شود [آب رودنیل ] شادیها کنند و خرمیها نمایند. (سفرنامه ٔ ناصرخسرو).
چو عذر و خدمت هرکس فزون شد از مقدار
به نزد تو همگان را فزوده شد مقدار ۞ .

امیرمعزی (دیوان چ اقبال ص 200).


حکم ازلی دولت و بخشش ابدی کرد
بخت ابدی را نبود غایت و مقدار.

امیرمعزی (ایضاً ص 415).


از حقوق رعیت بر پادشاه آن است که هر یکی را بر مقدار خرد و مروت ... به درجه ای رساند. (کلیله و دمنه ). واجب است بر کافه ٔ خدم و حشم ملک که ... مقدار دانش و فهم خویش معلوم رای پادشاه گردانند.(کلیله و دمنه ). در این باب این مقدار کفایت باشد. (کلیله و دمنه ). در صومعه ٔ خویش درمیان دیوار به مقدار بالا و پهنای خویش جایگاهی ساخت . (اسرار التوحید چ صفا ص 29).
مقدار شب از روز فزون بود و بدل گشت
ناقص همه این را شد و کامل همه آن را.

انوری .


ابن عطا گوید هر کسی را یقین دردل بمقدار نزدیکی او بود در تقوی . (ترجمه ٔ رساله ٔ قشیریه چ فروزانفر ص 274).
همه درد سرم ز آن است کاین عشق
کلاه ما نه بر مقدار سر دوخت .

جمال الدین اصفهانی .


قبا بسته کمرداران چون پیل
کمربندی زده مقدار ده میل .

نظامی .


چه مقدار طعام باید خورد. (گلستان ). به اندک مایه رنجی که بردم چه مقدار تحصیل راحت کردم . (گلستان ).
دل ز جان برگیر و دربرگیر یار مهربان
گر بدین مقدارت این دولت میسر می شود.

سعدی .


اما مقدار زمان خواب گفته اند که ثلثی از شبانروز است که هشت ساعت بود. (مصباح الهدایه چ همایی ص 281). در این دو ساعت از روز تصرف باید نمود و این مقدار حق نفس است . (مصباح الهدایه چ همایی ص 281 و 282). اگر کسی خواهد که از این مقدار که حق اوست چیزی کم کند... به یکی از دو طریق تواند بود. (مصباح الهدایه چ همایی ص 272).
خیمه ٔ جاه ترا درخور اجزای طناب
امتدادی است که آن لازمه ٔ مقدار است .

وحشی .


- امراض مقدار ؛ از تقسیمات مرض درطب قدیم است . رجوع به امراض و بحرالجواهر شود.
|| لخت . پاره . قسمت : مقداری راه پیمودیم . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).قسمتی از چیزی . بخشی از یک شی ٔ.
- مقدار ثابت ؛ (اصطلاح ریاضی ) مقداری که کمیت آن تغییر نپذیرد مانند عدد 2 و 3 و 4 و 5 و امثال آن .
|| هم سنگ ۞ : مقدار چهار من . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). در نوشتجات این کلمه را در راستی و درستی اوزان استعمال کنند مثلاً گویند مقدار ده خروار. (از ناظم الاطباء). برابر. مساوی . معادل . || آنچه بوسیله ٔ آن اندازه ٔ چیزی شناخته گردد از شمردنی یا پیمانه کردنی یا وزن کردنی . ج ، مقادیر. (از اقرب الموارد) (از کشاف اصطلاحات الفنون ). پیمانه . (ناظم الاطباء). || ساعت و آلتی که بدان تعیین می کنند ساعات و اوقات شبانه روز را. (ناظم الاطباء). || منزلت . مرتبت . رتبه . مکانت . پایه . پایگاه . جایگاه . شأن . ارج . ارز. ارزش . (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : یزدجرد گفت ... شما همه موش خوارید و مارخوار و جامه ٔ شما پشم شتر و پشم گوسفند، شما را آن مقدار ۞ از کجا آمد که به حرب ما اندر آئید.(ترجمه ٔ تاریخ طبری ).
اگر داد دادن بود کار تو
بیفزاید ای شاه مقدار تو.

فردوسی .


مقدار تو بزرگ شد از خواجه ٔ بزرگ
چونانکه چشمهای بزرگان بدو قریر.

فرخی .


ببرد پنج یک از لشکر و به لشکر گفت
که نیست آن سپه بیکرانه را مقدار. ۞

فرخی .


از خواسته با رامش و با شادی بودم
زین اسب شدم با خطر و قیمت و مقدار.

فرخی .


قدر گهر جز گهرفروش نداند
اهل ادب را ادیب داند مقدار.

فرخی .


من بر خواجه روم تا دهدم سیم بسی
تا مرا نیز به نزدیک تو مقدار بود.

منوچهری .


مقدار مرد و مرتبت مرد و جاه مرد
باشد چنانکه در خور او باشد و جدیر.

منوچهری .


اگر خوار است و بیمقدار یمگان
مرا اینجا بسی عز است و مقدار.

ناصرخسرو.


حسد را سوی جان و دل مده بار
که حاسد را نباشد هیچ مقدار.

ناصرخسرو.


نزد هرکس به قدر قیمت او
مرخرد را محل و مقدار است .

ناصرخسرو.


چون کار به مقدار خویش کردی
رفتی به ره عز و بختیاری .

ناصرخسرو.


مردی باشم ثناگو و شاعر
بندی باشد محل و مقدارم .

مسعودسعد.


در کار هر چه بیش همی کوشم
افزون همی نگردد مقدارم .

مسعودسعد.


ای شاه تو از قلعه ٔ دشمن چه کنی یاد
کان قلعه ندارد برتو قیمت و مقدار.

امیرمعزی .


به آفرین تو مقدارداشتم لیکن
فزود جامه و دستار تو مرا مقدار.

امیرمعزی .


چو عذر و خدمت هرکس فزون شد از مقدار ۞
به نزد تو همگان را فزوده شد مقدار.

امیرمعزی (دیوان چ اقبال ص 200).


بودی آن روز به کردار چو خورشید به ثور
هستی امروز به مقدار چومه در خرچنگ .

سنائی (دیوان چ مصفاص 188).


مقدار آفتاب ندانند مردمان
تا نور او نگردد از آسمان جدا.

سنائی (دیوان چ مدرس رضوی ص 50).


۞
حارث محاسبی را پرسیدند از صدق ، گفت صادق آن است که باک ندارد اگر او را نزدیک خلق هیچ مقدار نباشد. (ترجمه ٔ رساله ٔ قشیریه چ فروزانفر ص 331).
قدر تو جهان رد کرد از ننگ جهانگیران
و افزود هم از نامت مقدار جهانداری .

خاقانی .


ذره را آفتاب بنوازد
گر برش قدر نیست در مقدار.

خاقانی .


هست در این دایره ٔ لاجورد
مرتبه ٔ مرد به مقدار مرد.

نظامی .


وه که گر من به خدمتش برسم
خود چه خدمت کنم به مقدارش .

سعدی .


چه طاعت کرده ام یارب که این پاداش می بینم
چه خدمت کرده ام یارب که این مقدار می بینم .

سعدی .


تو مگر سایه ٔ لطفی به سر وقت من آری
که من آن مایه ندارم که به مقدار تو باشم .

سعدی .


نکوسیرتش دید و روشن قیاس
سخن سنج و مقدار مردم شناس .

سعدی (بوستان ).


شتر بانگ برزد که خاموش کن
به مقدار خود گفت باید سخن .

امیرخسرو (از امثال و حکم ).


نثار خاک رهت نقد جان من هرچند
که نیست نقد روان را بر تو مقداری .

حافظ.


منزلتها یابد ار داند کسی مقدار خود.

کاتبی (از امثال و حکم ص 1742).


معیار هر وجود عیان گردد از صفات
مقدار هر درخت پدید آید از ثمر.

قاآنی (ازامثال و حکم ج 4 ص 1720).


- بزرگ مقدار ؛ بلندمرتبه . عالی قدر. پرارج . پرارزش . ارزشمند :
کسان به چشم تو بی قیمتند وکوته قدر
که پیش اهل بصیرت بزرگ مقدارند.

سعدی .


قدر زر و سیم کم نگردد
و آهن نشود بزرگ مقدار.

سعدی .


- رفیعمقدار ؛ بلندمرتبه . عالی رتبه : ماحی آثار خواقین رفیع مقدار تواند بود. (حبیب السیرچ قدیم تهران جزو 4، ج 3 ص 322). گلزار آثار پادشاه رفیع مقداربه صورتی طراوت پذیرد. (حبیب السیر چ قدیم تهران جزو4، 3 ص 323).
- مقدار داشتن ؛ ارج داشتن . ارزش داشتن :
نام تو نام همه شاهان بسترد و ببرد
شاهنامه پس از این هیچ ندارد مقدار.

فرخی .


حقاکه ندارد بر او دنیا قیمت
واﷲ که ندارد بر اوگیتی مقدار.

فرخی .


درم که بر همه شاهان بزرگ دارد قدر
بر امیر ندارد به ذره ای مقدار.

فرخی .


- مقدار گرفتن ؛ رتبت یافتن . ارج یافتن :
خداوندی که ما را دو جهان داد
یکی فانی و دیگر جاودان داد
خنک آن کس که او را یار گیرد
ز فرمان بردنش مقدار گیرد.

فخرالدین گرگانی .


نام نیکو نتوان یافتن الا به دو چیز
دانش وجود، و زین گیرد مردم مقدار.

رشیدی سمرقندی .


- مقدار نهادن ؛ ارزش قائل شدن . ارج نهادن :
سعدیا دوست نبینی و به وصلش نرسی
مگر آن وقت که خود را ننهی مقداری .

سعدی .


|| توانایی . (منتهی الارب ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء). قدرت . (اقرب الموارد). || رجل ذومقدار؛ مرد توانگر و غنی ومالدار. (ناظم الاطباء). || (اصطلاح منطق ) کمیت . چندی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : هرچه مساحت و مقدار و کمیت را به وی راه بود آن را عالم خلق گویند... و دل آدمی را مقدار و کمیت نباشد.(کیمیای سعادت چ احمدآرام ص 12). این روح با آنکه قسمت پذیر نیست و مقدار را به وی راه نیست آفریده است . (کیمیای سعادت چ احمد آرام ص 12). عالم امر عبارت از چیزهایی است که مساحت و مقدار را به وی راه نباشد. (کیمیای سعادت چ احمد آرام ص 12). کمیت و مقدار در لغت دو لفظ مترادفند. (اساس الاقتباس ص 39). || کم متصل قارالاجزاء مانند خط، سطح و جسم یا غیر قارالاجزاء مانند زمان . (از اساس الاقتباس ص 40). کم متصل القار یعنی مجتمعالاجزاء در وجود را گویند. قید «متصل » برای این است که عدد را از این تعریف خارج کنند زیراعدد کم منفصل است و با قید «قار» زمان از این تعریف خارج می شود و آن بر سه قسم است : اگر فقط دریک جهت یعنی طول و عرض منقسم گردد سطح است که بسیط نیز نامیده می شود و اگر در جهتهای سه گانه یعنی طول و عرض و عمق منقسم شود جسم تعلیمی است . (از کشاف اصطلاحات الفنون ). در اصطلاح حکما مقدار و هویت و شکل و جسم تعلیمی همه اعراض و به یک معنی هستند. (از تعریفات جرجانی ).نزد حکما عبارت از کم متصل قارالاجزاء مانند زمان می باشد و بالجمله مقدار در فلسفه به معنای کم متصل است اعم از آنکه قارالاجزاء باشد یا غیر قارالاجزاء. در اینکه مقدار و مقادیر اشیاء و اجسام ، جواهرند یا اعراضند و آنکه ماهیت مقادیر چیست اختلاف است . شیخ الرئیس گوید مقدار عبارت از نفس اتصال است نه شی ٔ متصل به اتصال . قطب الدین گوید: اقسام مقدار سه است : خط، سطح وبعد تام ، و آن را جسم تعلیمی خوانند پس خط طولی باشد تنها بی اعتبار عرض و عمق ، و سطح طولی و عرضی باشد فحسب ، و بعد تام طول و عرض و عمق است و فرق میان این مقادیر و میان جسم طبیعی آن است که هر یکی از مقادیر متبدل می شوند بر جسمی واحد با آنکه آن جسم به حال خود باقی باشد بی تبدل و متبدل غیر، غیر متبدل باشد، نبینی که چون پاره ای موم مشکل کنی به اشکال مختلف چگونه طول او زیادت می شود یکبار و کم می شود دیگر بار وهمچنین عرض و عمق آن با آنکه جسمیت آن در همه ٔ احوال همان است که بود. پس هر یکی از خط و سطح و عمق ، عَرَض باشد در جسم پس مجموع ایشان نیز که بعد تام است هم عَرَض باشد. (درةالتاج جمله ٔ سوم از فن دوم ص 54).پس فرق میان صور مقداریه و جسمیه از این قرار است : الف - بر جسم واحد مقادیر مختلف متوارد می شود. در حالی که جسمیت آن به حال خود باقی است . پس مقادیر، زائد و غیر از صور جسمیه اند. ب - تمام اجسام در جسمیت مشترکند و در مقادیر مختلف . ج - اجسام بعضی متقدر بعضی دیگرند بعضی عاد و بعضی معدودند و مقدار عاد در اکثر موارد مخالف با مقدار معدود است . پس مقداریت و متقدریت نفس جسمیت نمی باشند. د - جسم واحد بواسطه ٔ تکاثف از مقدار آن کاسته می شود بدون آنکه در جسمیت آن تغییری حاصل شود و بالجمله مقادیر غیر از جسمیت اند و متوارد بر اجسامند «کل جسم فله مقدار و له صورة و له هیولی ». (از فرهنگ علوم عقلی جعفر سجادی ).
واژه های قبلی و بعدی
واژه های همانند
۱۱ مورد، زمان جستجو: ۰.۲۲ ثانیه
مقدار. [ م ِ ](ع مص ) توانستن . (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد).
بی مقدار. [ م ِ ] (ص مرکب ) (از: بی + مقدار) بی وقار و سبکسر. (آنندراج ). بی قدر و بی رتبه . بدون شرف و اعتبار. بدون قدرت . بی مایه و فقیر. (ناظم...
فلک مقدار. [ ف َ ل َ م ِ ] (ص مرکب ) فلک سیر. فلک مرتبه . فلک محل : این ز خوی ، عالم ملک عصمت وآن ز ری ، عالم فلک مقدار.خاقانی .
این دو واژه عربی است و پارسی جایگزین، این است: اوهین ایچاف ūhin-ïcâf ((اوه: در سنسکریت یعنی دگرگونی + پسوند سنسکریت «این»؛ ایچاف از سغدی їvcâf: مقدار)...
بزرگ مقدار. [ ب ُ زُ م ِ ] (ص مرکب ) پرارج . گرانقدر. بلندپایه . بزرگ مرتبه : قدر زر و سیم کم نگرددوآهن نشود بزرگ مقدار.سعدی .کسان بچشم تو بی قی...
عالی مقدار. [ م ِ ] (ص مرکب ) بزرگوار. از القاب احترام است که در اول نامه و پاکتها نویسند. (ناظم الاطباء).
عالم مقدار. [ ل َ م ِ م ِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) مراد عالم مثال است . رجوع به عالم مثال شود. (از شرح حکمة الاشراق ص 243 و اسفار ج 1 ص ...
این واژه به تازگی اضافه شده است و هنوز هیچ کسی برای آن معنی ننوشته است. برای اینکه برای این واژه معنی بنویسید اینجا کلیک کنید.
واحد مقدار حرکت .[ ح ِ دِ م ِ رِ ح َ رَ ک َ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) واحدی است که برای سنجش حرکت اجسام به کار میرود. واحد مقدار حرکت ۞ د...
واحد مقدار گرما. [ ح ِ دِ م ِ رِ گ َ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) واحدی است که برای سنجش مقدار گرما ۞ به کار میرود. واحد مقدار گرما در دستگاه ...
« قبلی صفحه ۱ از ۲ ۲ بعدی »
نظرهای کاربران
نظرات ابراز شده‌ی کاربران، بیانگر عقیده خود آن‌ها است و لزوماً مورد تأیید پارسی ویکی نیست.
برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم روی کلید زیر کلیک کنید.