کرمانجی

کرمانجی (به کردی: Kurmancî) که به آن کرمانجی شمالی هم گفته می‌شود یکی از گویش‌های اصلی کردی است. برخی منابع از گویش سورانی با نام «کرمانجی جنوبی» یاد می‌کنند.

کرمانجی سرشتی قدیمی‌تر و اصلی‌تر را نسبت به دیگر گویش‌های کردی حفظ کرده چرا که دیگر گویش‌های کردی به خاطر نفوذ دراز مدت فارسی و گورانی و شاید جذب یک زیرلایه مشخص ایرانی، دستخوش دگرگونی‌های چشمگیر شده‌اند.[۱]

فهم زبان گویشوران کرمانجی و سورانی برای یک‌دیگر در ابتدا کمی مشکل است اما پس از مدتی قادر به برقراری ارتباط با هم خواهند بود .[۲]

محتویات [نمایش]
گستره [ویرایش]

کرمانجی در سرتاسر کردستان ترکیه و کردستان سوریه، بخشی از کردستان عراق، استان آذربایجان غربی در شهرستان‌های ارومیه، خوی، ماکو، چالدران تکلم می‌شود. همچنین در شمال شرق ایران و در استان‌های خراسان شمالی و خراسان رضوی گویش غالب در شهرستان‌های بجنورد، اسفراین، قوچان، شیروان، کلات نادری و "مانه و سملقان"، کرمانجی است.[۳] کرمانجی در شهرستان‌های درگز، چناران و فاروج با در اختیار داشتن درصدی بالا، زبان دوم است.[۴] با توجه به مهاجرت‌های گستره از سایر شهرهای کرد زبان شمال خراسان به مشهد شمار کرمانج‌های ساکن در مشهد قابل توجه است [۵]. در روستاهایی در شهرستان رودبار استان گیلان به ویژه در بخش عمارلو که شامل دو بخش میباشد که عمده ساکنان بخش خورگام که شامل روستاهای بره سر چها محل جلالده وبیش از یکصد پارچه ابادی و روستا به زبان کرماجی صحبت میکنندپیرکوه و کرماک و دوسالدیه عمارلو و برخی روستاهای سیاهکل و نیز در قسمت‌های کردنشین ارمنستان و ترکمنستان و استان‌های کلباژار و زنگلان در جمهوری آذربایجان به کردی کرمانجی تکلم می‌شود. بیشتر کردهای ساکن اروپا به زبان کرمانجی تکلم می‌کنند. کرمانجی با آنکه از لهجه‌های مختلفی تشکیل شده‌است ولی لهجه مرجع و کتابی (معیار) آن به لهجه جزیری در کردستان ترکیه شبیه‌است که از زمان‌های دور شاعران و نویسندگانی مانند احمد خانی، ملای جزیری، فقی تیران، ماموستا جیگر خوین و علی حریری آثار ارزشمندی را خلق کرده‌اند.

شرانی، شاقی {شکاکی}، موصولانلو، زاخورانی و صربیانی و شاهیندژ و بعضی از روستاهای شهرستان هشترود و ماه نشان در آذربایجان شرقی به این گویش سخن می‌گویند.این فقط گوشه‌ای از مناطقی بود که در آن کرمانجی مرسوم است ** در مناطق دیگری مثل منطقه اوریاد درحوالی میانه و در روستاهای هشترود و شهرستان پری در آذربایجان شرقی نیز تا چند سال پیش مردم آنجا پوشش کرمانجی داشتند و به این گویش سخن می‌گفتند که به تدریج و به علل خاص زبان خود را کنار گذاشته وروستای علی زینل ترکی صحبت کردند گرچه هنوز زبان کرمانجی در پیرمردان و پیرزنان آن نواحی استفاده می‌شود.* در خراسان بزرگ نیز کرمانجی در مناطق شمالی آن، شمال خطی که مشهد را به بجنورد اتصال می‏‏دهد و به مرز ترکمنستان محدود می‌شود، تکلم می‌شود. ساکنین برخی روستاهای ترکمنستان که هم مرز با ایران هستند مانند روستای فیروزه نیز به این زبان تکلم می‌کنند.

در اطراف شهرستان خلخال واقع در استان اردبیل نیز روستاهایی به زبان کرمانجی تکلم می‌کنند که از شمال به جنوب عبارتند از: میل آغاردان، بلوکانلو، مصطفی لو، پیر انلو، چملوگبین، اوجغاز، مورستان، کلستان علیا، حاجی آباد، کلستان سفلی، لنبر، نواشنق، آقبلاغ کرد، غفور آباد، کالار، چلنبر، داودخانی، خداقلی قشلاق و دلیلر وروستایی جعفرآباد که در جنوب شهرستان خلخال ودر حد فاصل استان اردبیل ، زنجان قراردارد به زبان کرمانجی اصیل که کمتر مورد تحریف قرار گرفته صحبت می کنند .[۶]

بیش از دو سوم از کردزبانان جهان به گویش کرمانجی تکلم می‌کنند.

الفبا و نوشتار [ویرایش]

نوشتار اصلی: زبان کردی
برای نوشتن کرمانجی در ترکیه و سوریه از حروف لاتین، در کردستان عراق و ایران از خط عربی و در قسمت کردنشین ارمنستان از خط سیریلیک استفاده می‌شود. در استان‌های خراسان رضوی، خراسان شمالی و آذربایجان غربی به عنوان مهمترین استان‌های کرمانج‌نشین در ایران، کاربرد حروف لاتین در حال گسترش است.

الفبای کردی از ۳۱ حرف تشکیل می‌شود:

A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z


زبان کردی دارای ۸ مصوت است:



کردی a e ê i î o u û
فارسی آ (مثل آرام) أ (مثل اندک) إ مثل (امروز) ‌ای کوتاه (در فارسی معادل ندارد) ‌ای (مثل ایلام) أ (مثل أردک) او کوتاه (در فارسی معادل ندارد) او (مثل دوست)
و نیز دارای ۲۳ صامت است:

کردی b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z
فارسی ب ج چ د ف گ ه ژ ک ل م ن پ ق ر س ش ت و (مثل ویژگی) و (مثلwindow) خ ی (مثل یاور) ز
ادبیات [ویرایش]

نویسندگان مناطق کرمانجی‌زبان در طول تاریخ آثار خود را به زبان‌های فارسی و عربی و ترکی می‌نوشتند. برای نمونه ادریس بدلیسی‏ از مقام‌های دولت عثمانی و با اصلیت کرد، در سال ۱۵۰۱ میلادی، هشت بهشت را به فارسی‏ نوشت که این کتاب نخستین اثر تاریخی در مورد هشت پادشاه عثمانی است. شاهزاده شرف خان‏ فرمان‏روای امیرنشین کرد بتلیس در اواخر سده شانزدهم اثر تاریخی خود را درباره کردها به فارسی‏ نوشته‌است.

نخستین شاعر شناخته شده کردی کرمانجی «علی حریری» است که در سال ۱۴۲۵ در حکاری متولد شده‏ و حدود سال ۱۴۹۵ از دنیا رفته‌است. مضمون‏‌های مورد علاقه وی عشق به زادگاه، زیبایی‌های طبیعتش و زیبایی دختران سرزمینش بودند.

شناخته‌شده‌ترین شاعر کرمانجی در اواخر سده شانزدهم و اوایل سده هفدهم، شیخ احمد نشانی ملقب به ملای‏ جزیری است. او اهل جزیره ابن عمر (جزیره بوتان) بود و مانند بسیاری از ادیبان آن زمان شناخت خوبی از عربی، فارسی و ترکی داشت. ذهن او همچنین از فرهنگ ادبی فارسی و عربی انباشته بود. اثر او بیش از ۲۰۰۰ بیت دارد. در این عصر است که احمد خانی شاعر متولد می‏‌شود. وی که اصالتا بایزیدی است، به بیانی نخستین شاعر بزرگ کردی کرمانجی به‌شمار می‌آید. او در اثر خود مم‏ و زین، شعری طولانی با بیش از ۲۶۵۰ بیت، گفته‌است.

کرمانج‌های قفقاز در دوران شوروی نیز تلاش‌های برای نوشتن کرمانجی با خط سیریلیک انجام دادند که از آن جمله می‌توان به انتشار مجموعه اشعار جاسم‏ جلیل (زاده ۱۹۰۸) در نخستین روز جنگ جهانی دوم و همچنین «عرب شامو» پرکارترین رمان‏‌نویس کرمانج اشاره نمود که از سال ۱۹۳۵ آغاز به انتشار آثارش کرد.

در دوره بین دو جنگ جهانی شاهزاده «جلادت بدرخان» و برادرش «کامران» در دمشق سوریه که تحت قیمومیت فرانسه بود گرد هم آمدند و مسببان‏ اصلی نوزایی ادبیات کرمانجی شدند. آن‌ها برای نوشتار الفبای لاتینی بکار می‌بردند و این خط را در نشریه «هه‌وار» باب کردند. این نشریه اقدامات مهمی در جهت معرفی قالب‌های تازه در زبان ادبی کردی کرمانجی صورت داد.

در دوران معاصر با سیل مهاجرت پناهندگان از ترکیه و دیگر کشورها به شمال اروپا بسیاری از کرمانجی‌زبانان نیز به اسکاندیناوی پناهنده شدند. شاعران و نویسندگان پناهنده در ابتدا آثار خود را برای چاپ به نشریاتی می‌سپردند که توسط انتشارات کردی در سوئد چاپ می‌شوند. مقامات سوئد، با توجه به سیاستی که در قبال جوامع مهاجر کشورشان دارند، به جمعیت پناهندگان کرد نیز بودجه قابل توجهی‏ برای چاپ و نشر آثارشان اختصاص داده‌اند. از اواخر دهه‏ ۷۰، ده‌ها مجله و نشریه و همچنین‏ تعدادی کتاب کودکان، کتاب‌های آموزش الفبا و ترجمه آثار تاریخی در مورد کردها به کرمانجی با خط لاتین به چاپ رسید. آفرینش آثار ادبی نیز ترغیب شد و امین بوز ارسلان داستان‌هایی برای کودکان نوشت و روژان بادناس مجموعه شعری به چاپ رساند. محمود اوزون نیز دو رمان در سبک واقع‌گرایی منتشر کرد. در طی ۱۰ سال ۲۰۰ عنوان کتاب به کرمانجی و سورانی و زازا به چاپ رسید.

جستارهای وابسته [ویرایش]

زبان کردی
کردها
پیوند به بیرون [ویرایش]


ویکی‌پدیا به کرمانجی، دانشنامهٔ آزاد
فرهنگسرای زبان کردی
فرهنگستان زبان کردی
منابع [ویرایش]

بلو، جویس: کلیات زبان و ادبیات کردی، مترجم: ضیا مجیدی، لیلا. در: مجله «گوهران». بهار ۱۳۸۶ - شماره ۱۵.
↑ Asatrian, Garnik. 2009. "Prolegomena to the Study of the Kurds". Iran and the Caucasus. 13 (1): 1-57. p.12
↑ Bruinessen, M.M. van. 1994. Kurdish nationalism and competing ethnic loyalties.
↑ فرهنگستان زبان کردی
↑ فرهنگستان زبان کردی
↑ فرهنگستان زبان کردی
↑ کردهای زعفرانلوی تالشٔ بازدید: مه ۲۰۰۹.
[نمایش]
ن • ب • و
زبان‌های ایرانی
[نمایش]
ن • ب • و
زبان‌های رایج در ایران
رده‌های صفحه: الگوهای ایران زبان‌های ایرانی زبان کردی زبان‌های ارمنستان زبان‌های ایرانی نو شمال غربی زبان‌های جمهوری آذربایجان زبان‌های خراسان زبان‌ها گویش‌های زبان کردی
قس عربی
الکُرمَنجی (کردیة: (کورمانجی أو بادینانی[1]، فارسیة: کرمانجی) — الفرع الشمالی للغة الکردیة وأکثر لهجاتها متکلمین (البادینیة) الکرمانجیة الوسطى (السورانیة) والکرمانجیة الجنوبیة (اللریة) ورابعا الکَورانیة). الناطقون باللهجة الکرمانجیة الشمالیة هم کرد ترکیا (عدا زازا) وأرمینیا وجورجیا وآذربیجان وجمهوریات قفقاسیا من الاتحاد السوفیتی السابق. إضافة إلى قسم من کرد اورمیة فی إیران ومحافظة دهوک واقضیة سنجار وشیخان وعقره ومیرکه سور فی العراق وتضم الفروع التالیة: #. اللهجة البایزیدیة.
. اللهجة الهکاریة.
. اللهجة البوتانیة.
. اللهجة البادینانیة.
. اللهجة الشمدینانیة.
. اللهجة الغربیة.
اللهجة الکرمانجیة الجنوبیة تبدأ من الخط الوهمی السالف الذکر وتنتهی عند الخط الفاصل بین کرمنشاه وخانقین مارا بقصر شیرین جنوبا.
اما مناطق اللهجة الکرمانجیة الوسطى هی، محافظات اربیل (عدا قضاء میرکه سور) وکرکوک وسلیمانیة وقضاء خانقین فی العراق. ومناطق مهاباد وسنندج (سنه) وقسم من مناطق کرمنشاه فی إیران وأیضا فی قامشلی وهیا تسمى بی قامشلو وعفرین وتشمل اللهجات الفرعیة:
. اللهجة السورانیة.
. سلیمانیة.
. اردلانیة.
. کرمیانیة.
. موکریانیة.
واللهجة الکرمانجیة الجنوبیة ای اللریة تبدأ من الخط المذکور آنفا وتنتهی عند نهایة جبال زاکروس ومناطق الحدود الشمالیة من الخلیج جنوبا. اما مناطق اللهجة اللریة فهی، محافظات إیلام ولرستان (خرم آباد) وجهار محال وبختیاری (شهر کرد) فی إیران، وقسم من مناطق خانقین ومندلی فی العراق وتضم اللهجات الفرعیة التالیة:
. لکیة.
. کلهریة.
. بختیاریة.
. مماسانیة.
. کوهکلویه.
اما اللهجة الکورانیة فتتواجد فی اطراف الخط الفاصل بین مناطق الکرمانجیة الوسطى واللریة ومناطق من کردستان ترکیا. فهذه اللهجة هی اقل اللهجات الکردیة عددا من حیث الناطقین بها وهی مبعثرة حیث نجد الزازا (دوملى) فی مناطق درسیم وبنکول وسیفرک فی ترکیا والشبک والعشائر الکورانیة والصارلیة فی الموصل. وقسم من کرد کرکوک ومندلی وخانقین ومناطق هورامان فی محافظة السلیمانیة، أضافة إلى المناطق الاصلیة فی کرمنشاه وقصر شیرین وزهاو. وإن سبب قلة الناطقین باللهجة یعود إلى عدة عوامل منها:
. انها أقدم اللهجات الکردیة وقد فقدت الکثیر من أهمیتها نتیجة لتطور اللغة الکردیة.
. انها مبعثرة وهذه تعنی ان الکثیر من عشائرها قد انحلت فی اللهجات الکردیة الأخرى.
. عدم الکتابة بها، حیث لم یکتب بها إلا فی عهد امارة اردلان التی کان امراؤها من طائفة کوران قبیلة مأمویی، حیث ظهــر حینذاک الشعراء: مه ولوى، بیسارانى – خاناى قوبادی “19”.
وتشمل اللهجة الکورانیة اللهجات الفرعیة التالیة:
. اللهجة الکورانیة الاصلیة ویتکلم بها کرد (کرند، روانسر، زهاو، جوانرو، برده رش، کلک، کلکجى، جره، إضافة إلى قسم من کاکائیة طاووق وقسم من مناطق کرکوک وخانقین ومندلی.
. اللهجة الهورامانیة، ویتکلم بها اکراد باوه، نوسود، طویلة، بیاره، والکاکائیة فی مناطق کرکوک، خانقین، کرمنشاه، مندلی وکاکائیة الموصل (الصارلیة).
. اللهجة الزازائیة ویتکلم بها قسم من اکراد ترکیا الساکنین فی المنقطة المحصورة بین ارضروم وموش وخربوط واذربنجان ای ضمن منطقة دیرسیم “20” وکذلک کرد مناطق ینکول-سیفرک.
[عدل]انظر أیضا

کرمنج ‏(fa)‏
[عدل]مراجع

^ اللغة الکردیة - "فرهنگسرای زبان کردی"
هذه بذرة مقالة عن اللغویات تحتاج للنمو والتحسین، فساهم فی إثرائها بالمشارکة فی تحریرها.
تصنیف: لغة کردیة
قس کوردی
کورمانجی
لە ویکیپیدیا، ئینسایکڵۆپیدیای ئازاد
کورمانجی زاراوەیەکی سەرەکیی زمانی کوردییە کە لە بەشێکی مەزن لە باکوری کوردستان، لە باشوور رۆژئاوای کوردستان، لە باکوری ھەرێمی کوردستان (باشووری کوردستان)، لە باکوری رۆژھەڵاتی کوردستان، لە ئەرمەنستان، ڵە خوراسان، لە ناو کوردەکانی قافقاسیا و ئاناتۆلیای ناوین پێ ئاخافتن دەکرێ.
[دەستکاری]ئەلفوبێ

Aa · Bb · Cc · Çç · Dd · Ee · Êê · Ff · Gg · Hh · Ii · Îî · Jj · Kk · Ll · Mm · Nn · Oo · Pp · Qq · Rr · Ss · Şş · Tt · Uu · Ûû · Vv · Ww · Xx · Yy · Zz
[دەستکاری]ھەڵسەنگاندن لەگەڵ سۆرانی

[دەستکاری]بەستەری دەرەکی


ویکیپیدیا، ئینسایکڵۆپیدیای ئازاد بە کورمانجی
[نیشاندان] ب و د
زمانی کوردی

ئەمە کۆڵکەوتارێکە. دەتوانی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت بە فراوانکردنی.
پۆلەکان: کورت زمانی کوردی
قس انگلیسی
Kurmanji (Kurmancî) or Northern Kurdish (sometimes misspelled as Kirmanji, Kurmangi or Kermanji) is the most commonly spoken dialect of the Kurdish language.
Contents [show]
[edit]Scripts and books

The Kurmanji language, which uses the Latin script, is the most common dialect of Kurdish language and spoken by 80 % of all Kurds.
Kurmanji is the ceremonial language[citation needed] of national[dubious – discuss] Kurdish religion “Yezidism”. The sacred book Mishefa Reş (“Black Book”) and all the prayers are written and said in Kurmanji.
[edit]Speakers


This article is in a list format that may be better presented using prose. You can help by converting this article to prose, if appropriate. Editing help is available. (July 2011)
Most important native communities in Kurdistan
Kurmanji is the only Kurdish dialect that is spoken in all four areas which are vastly populated by Kurds.
The vast majority of Kurds in Eastern and Southeastern Turkey speak Kurmanji.
It’s also the mother tongue of the all Kurds in Kurdistan of Syria.
Iran and Iraq also have a significant amount of Kurmanji speakers:
Kurmanji in Southern Kurdistan (Northern Iraq)is spoken in the cities of Mosul, Duhok, Zakho, Akre, Amedia, Sheikhan, Shangal, Zummar.
In Iraq, Kurmanji is mistakenly called by some as Bahdini, simply because Kurmanji speaking Kurds live in Bahdinan region, which consists of the above mentioned cities and towns.
In Iran, Kurmanji is spoken in the northern parts of the country, in the cities of Urmia, Maku, Khoy, Salmas as well as exile by Kurds in Khorasan province of Iran.
In Iran, it is sometimes called "Shikaki", due to major Kurmanji tribe Shikak which is the tribe of legendary Kurdish leader Ismail Aghaye Shikak, also known as legendary Simko among the Kurds.
Also
Kurmanji was also the official language of the autonomous Red Kurdistan (Russian Красный Курдистан) that established in Lachin, Kalbajar and Qubadli and surrounding cities in Azerbaijan, and existed between 1923 to 1929.
Kurmanji is also spoken by the entire Kurdish population that was exiled from the historical Kurdish homeland. Some one million Kurds living in Khorasan Province of Iran in the cities like Quchan, Shirvan, Esfarayen, Bozhnurd (Bojnurd), Dargaz, Chenaran, Faruj, Bajgiran, Ashkhane and Kalat speak Kurmanji.
Kurdish exile community in Ankara, Konya, Kirsehir, Aksaray, Eskisehir and some other cities of Middle Anatolia of Turkey also speak Kurmanji.
Entire Kurdish population in Former Soviet countries such as Armenia, Georgia, Azerbaijan, Kazakhstan, Turkmenistan, Uzbekistan, Russia and Ukraine, as well as the all Kurds in Lebanon are the speakers of Kurmanji language.
Kurmanji is also spoken by 200,000 Kurdophones settled around Kabul, in Afghanistan and some in Pakistan.
[edit]Etymology

The main theory about the etymology of Kurmanji is that the term Kurmanji, according to Prince Jaladet Bedirkhan, the great Kurdish intellectual who prepared the Latin Kurdish alphabet, comes from Kurd+man+cî which means, those Kurds who remained in their places (not moved like others). In earlier publications of this century, the term Kurmanji was sometimes spelled with a "d" like "Kurdmanji" but the standard spelling of the term is Kurmanji in English and Kurmancî in Kurdish.
One other theory is that the term Kurmanji is believed by some scholars to mean Median Kurd.[3] Some scholars say the older form of this word is Khormenj (also possibly Hormenj, which means “place of Khormens” or “land of Khormens” in Kurdish). Kurds historically lived in the area Greek sources defined as Armenia; thus Greek Armen could be a rendering of local Khormen. Note that modern Armenians' name for themselves has historically been Haiq.
[edit]See also

Kurmancî, a Kurdish linguistic magazine
Northern Kurmanji
Central Kurdish
Southern Kurdish
Pehlewani
Kurdish language
Kurukshetra
Mair Rajputs
[edit]References

^ Roy, Sonia (April 22, 2011). "The Kurdish Issue". Foreign Policy Journal. Retrieved 16 June 2012.
^ Roy, Sonia (April 22, 2011). "The Kurdish Issue". Foreign Policy Journal. Retrieved 16 June 2012.
^ E.B. Soane, Grammar of the Kurmanji or Kurdish Language, Part I, p 5, London 1913
Ethnologue
[edit]External links

Kurdish Institute Kurdish language, history, books and latest news articles.
[hide] v t e
Kurdish · کوردی · Kurdî · К'ӧрди
Language · Alphabet
Varieties
Soranî · Kurmancî · Southern Kurdish (Kirmaşanî · Feylî) · Lekî
Academic
Literature · Grammar
Scripts
Arabic · Latin · Cyrillic
Related topics
Countries by Kurdish-speaking population
[show] v t e
Iranian languages
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: Languages of ArmeniaKurdish languageLanguages of IranLanguages of TurkeyLanguages of IraqLanguages of SyriaLanguages of Azerbaijan
قس ترکی
Kurmancî; Sorani, Kelhuri ve Leki ile birlikte Kürtçe'nin lehçelerinden olup dilbilimciler tarafından İranî Diller'in Kuzeybatı gurubu içinden de tanımlanmaktadır. Kürtler içerisinde en fazla yaygın olan lehçedir [2]
Şiveler [değiştir]

Kurmanci'nin bir çok şivesi vardır. Bu şiveler içerisinden Botani bir anlamda merkez şive konumundadır. Zaten bütün şiveler birbirine benzemektedir. Bu bir anlamda Türkçe'deki şive farklarıyla kıyaslanabilir. Örneğin, Erzurum'da Elazığ'da, Trabzon'da ya da Kastamonu'da konuşulan Türkçe'den söz edilebilir. Sözkonusu yörelerde konuşulan ağızlar arasında telaffuz farkları ya da bazı sözcüklerin farklı kullanımı olsa da anlaşma güçlüğü çekilmez. Kurmanci'de de aynı şekilde en uç şiveler arasında bile telaffuz farklılıklarına rağmen anlaşma güçlüğü yok denecek kadar azdır.
Kaynakça [değiştir]

^ European Charter for Regional or Minority Languages
^ Joyce Blau, Paris Kürt Enstitüsü
Dış bağlantılar [değiştir]

Kurmancî Sözlüğü (Paris Kürt Enstitüsü)
Hint-Avrupa dilleri ile ilgili bu madde bir taslaktır. Maddenin içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.
Kategoriler: Hint-Avrupa dilleri taslaklarıDoğal dillerKürtçeİran'daki diller