رباعیات خیام

ادب دوستان گرامی توجه داشته باشند که برخی رباعیات از شاعران دیگر به دیوان خیام راه یافته که در این اشعار آورده نشده؛ برخی رباعیات دیگر نیز از شاعرانی ناشناس است و به خیام نسبت داده شده که با سبک و اندیشه ی وی سازگاری ندارند و همه ی آنها در بخش «رباعیات منسوب به خیام آورده شده است» (نگاه کنید به آنها در همین لغتنامه) چینش و ویرایش از: sayogine@yahoo.com

1
بـــر خــیـز و بـیـا بـتـا بــرای دل مـــا ٭٭٭٭ حل کن به جمال خویشتن مشکل مـا
یک کـوزه ی مِی بـیار تـا نـوش کنیم٭٭٭٭ زان پیش که کوزه ها کنند از گل مــا
2
چـون درگذرم بـه بــاده شـوئید مـرا ٭٭٭٭ تلقین به شـراب نـــاب گــوئـیـد مـرا
خـواهـیـد بــه رستَخیز یــابیـد مـــرا ٭٭٭٭ از خــاک در مـیکده جـوئـیـد مـــرا
3
گـر مِی نـخوری طعنه مـزن مستـان را ٭٭٭٭ بـنیـاد مــکـن تـــو حـیـله و دسـتـان را
تو غره به آن مشو که خود مِی نخوری ٭٭٭٭ صد کار کنی که مِی غلام است آن را
4
هر چند که رنگ و روی زیباست مرا ٭٭٭٭ چون لاله رخ و چو سرو, بالاست مرا
معلوم نشد که در طـربـخانه ی خـاک ٭٭٭٭ نـقـاش ازل بـهـر چـــه آراسـت مـرا
5
با ما نگذاشت چرخ پیروزه شراب ٭٭٭٭ زان روی همی کنیم دریوزه شراب
شاید بدهد دست که از دست شما ٭٭٭٭ در کاسه ی سر کنیم یک کوزه شراب
6
چندان بخورم شراب کاین بوی شراب ٭٭٭٭ آید ز تــراب چــون روم زیــر تـراب
گـر بـر سـر خـاک من رسد مخموری ٭٭٭٭ از بوی شراب من شود مست و خراب
7
روزی که دو مهلت است، مِی خور؛ مِی ناب ٭٭٭٭ کین عمر دو روزه در نیابی؛ دریاب
دانــی کــه جــــــــهـان رو بــــه خــرابــی دارد ٭٭٭٭ تـــــــــو نیز شب و روز ز مِی باش خراب
8
مائیم و مِی و مطرب و این کنج خراب ٭٭٭٭ فـارغ ز امـیـد رحـمـت و بـیـم عـذاب
جـان و دل و جام و جامه در رهن شراب ٭٭٭٭ آسوده ز باد و خاک و از آتش و آب
9
آبـادی مـیخانـه ز مِی خـوردن مـاست ٭٭٭٭ اندوه مخور گـر گنهی گردن ماست
گر ما نکنیم گناه, رحمت از چیست؟ ٭٭٭٭ آرایـش رحمت از گنه کردن ماست
10
آن بــه کــه در این زمانه کم گیری دوست ٭٭٭٭ بــا اهــل زمانه صحبت از دور نکوست
آن کس که به جملگی تو را تکیه بر اوست ٭٭٭٭ چون چشم خرد بازکنی دشمنت اوست
11
ابـر آمد و زار بر سر سبزه گریست ٭٭٭٭ بـی بـاده ی گـلرنگ نمی شاید زیست
این سبزه که امروز تماشاگه ماست ٭٭٭٭ تا سبزه ی خــاک ما تـــــــماشاگه کیست
12
اجـزای پـیاله ای که در هـم پـیـوسـت ٭٭٭٭ بشـــکـسـتـن آن روا نـمــی دارد مـسـت
چندین سر و پای نازنین و کف دست ٭٭٭٭ از مهر که پیوست و به کین که شکست؟
13
از خانه ی کفر تا به دین یک نفس است ٭٭٭٭ از عـالم شـک تـا به یقین یک نفس است
ایـن یـک نفس عـزیز را خـوش مـی دار ٭٭٭٭ چون حاصل عمر ما همین یک نفس است
14
از مـن رمقی بـه سعی سـاقی مانـده اسـت ٭٭٭٭ از صحبت خلق, بی وفایی مانده است
از بـاده ی دوشــین قــدحی بـیش نــمـاند ٭٭٭٭ از عـمر نـدانم که چه باقی مانده است
15
افسوس بر آن دل که در او سودی نیست ٭٭٭٭ ســودازده ی مــهر دل افـروزی نیست
روزی که تو بی خوشی بسر خـواهی بــرد ٭٭٭٭ ضایع تر از آن روز، تو را روزی نیست
16
اکـنون کـه گـل سعادتت پربار است ٭٭٭٭ دست تو ز جام مِی چرا بیکار است؟
مِی خور که زمانه دشمنی غدار است ٭٭٭٭ دریـافـتن روز چـنین, دشـوار است
17
امـــروز کــه نــوبـت جـــوانـی مــن اسـت ٭٭٭٭ مِی نوشم از آنکه کامرانی من است
عیبم نکنید؛ گرچه تلخ است, خوش است ٭٭٭٭ تلخ است از آنکه زندگانی من است
18
امــروز تــو را دسـترس فـردا نـیسـت ٭٭٭٭ و اندیشه فردات, بجز سودا نیست
ضایع مکن این دم ار دلت بیدار است ٭٭٭٭ کـاین بـاقی عـمر را بقا پیدا نیست
19
ای بی خبران! شکل مجسم هیچ است ٭٭٭٭ ایــن طـارَم نـُه سپـهر ارقـم هـیچ است
خـوش بـاش کـه در نشیمن این گیتی ٭٭٭٭ وابسته ی یک دمیم و آن هم هیچ است
20
ای آمـده از عالم روحانی تفت ٭٭٭٭ حیران شده در چهار و پنج و شش و هفت!
مِی نوش ندانی ز کجا آمده ای ٭٭٭٭ خـوش بـاش نـدانی بـه کـجا خـواهی رفت
21
ای دل چـو زمـانــه مـی کـند غـمناکت ٭٭٭٭ نــاگــه بــرود ز تــن روان پـاکـت
بر سبزه نشین و خوش بزی روزی چند ٭٭٭٭ زان پیش که سبزه بر دمد از خاکت
22
ایـــن کـهنه رباط را که عـالم نـــام اســت ٭٭٭٭ و آرامـگـه ابـلــق صــبـح و شـــام اســت
بزمی است که وامانده ی صد جمشید است ٭٭٭٭ گوری است که خوابگاه صد بـهـرام است
23
ایــن بحر وجود آمـده بیـرون ز نـهفت ٭٭٭٭ کس نیست که این گوهر تحقیق بسفت
هر کس سخنی از سر سودا گفته است ٭٭٭٭ زان روی که هست، کس نمی داند گفت
24
این کوزه چو من عاشق زاری بوده است ٭٭٭٭ در بـند ســر موی نــگـاری بــوده است
ایـــن دستـه کــه بـرگـردن او می بـینی ٭٭٭٭ دستی است که برگردن یاری بوده است
25
ایـن کـوزه که آبخواره ی مزدوری است ٭٭٭٭ از دیده ی شاهی و لـب دستوری است
هر کاسه ی مِی که بر لب مخموری است ٭٭٭٭ از چهره ی مستی و لب مستوری است
26
این باغ پر از گل که بهشت من و توست ٭٭٭٭ روزی دو سه فردوس و بهشت من و توست
ایـــن کــوزه کــه امــروز بـــه آن خوردی آب ٭٭٭٭ یـــک چند دگر قالب خشت من و توست
27
این یک دو سه روزه نوبت عمر گذشت ٭٭٭٭ چـون ابـر بـه کـوهسار و چون باد به دشت
هـرگـز غـم ایـن دو روزه را یـاد مـکـن ٭٭٭٭ روزی که نیامده است و روزی که گذشت
28
با باده نشین که ملک محمود این است ٭٭٭٭ وز چـنگ شـنو که لحن داوود این است
از آمــــده و رفـتــه دگــر یـــــاد مـــــکـن ٭٭٭٭ خـوش باش برای آنـکه مقصود این است
29
با ساز و مِی و پری سرشتی گر هست ٭٭٭٭ یا آب روان و لب کشتی گر هست
به زین تو مجو نقد بهشتی که تو راست ٭٭٭٭ حقا که جز این نیست بهشتی گر هست
30
بـسیار بگشتیم به گرد در و دشت ٭٭٭٭ انــدر هـمه آفاق بگشتیم به گشت
کس را نشنیدیم که آمد زین راه ٭٭٭٭ راهی که به رفت، راهرو باز نگشت
31
پیش از من و تو لیل و نهاری بوده است ٭٭٭٭ گردنده فلک نیز به کاری بوده است
هر جـا که نهی گـام تـو بـر روی زمـین ٭٭٭٭ آن مردمک چشم نـگاری بوده است
32
تـا چـند زنـم بـه روی دریـاهـا خشت ٭٭٭٭ بـیـزار شـدم ز بت پرستان و کنشت
خیام, که گفت دوزخی خواهد بود؟ ٭٭٭٭ که رفت به دوزخ و که آمد ز بهشت؟
33
تا کی ز چراغ مسجد و دود کِنِشت؟ ٭٭٭٭ تـا کـی ز زیان دوزخ و سود بـهشت؟
رو بر سـر لوح بـیـن کـه استـاد قـضـا ٭٭٭٭ اندر ازل آن چه بودنی هست، نوشت
34
تا هشیارم خوشی ز من پنهان است ٭٭٭٭ چون مست شدم, خرد ز من نقصان است
حـالی است میان مستی و هشیاری ٭٭٭٭ مـن بـنـده ی آن؛ کـه زنـدگانی آن است
35
چون آمدنم به من نَبُد روز نخست ٭٭٭٭ ایـن رفـتن بی مراد, راهی است درست
برخیز و میان ببند ای ساقی چست! ٭٭٭٭ که اندوه جهان به مِی فرو خواهم شست
36
چــون ابــر بـه نــوروز رخ لالـه بـشست ٭٭٭٭ بـرخیز و به جـام بـاده کن عزم درست
کاین سبزه که امروز تماشاگــــه توست ٭٭٭٭ فردا همه از خاک تو بر خواهد رُست
37
چون بلبل مست راه در بستان یافت ٭٭٭٭ روی گل و جام و باده را خندان یافت
آمـد به زبان حال در گوشم گفت: ٭٭٭٭ «دریـاب کـه عمر رفته را نتوان یافت»
38
چون چرخ به کام یک خردمند نگشت ٭٭٭٭ خواهی تو فلک هفت شُمُر خـواهی هشت
چــون بــایـد مرد و آرزوها همه هِشت ٭٭٭٭ چه مور خورد به گور و چه گرگ به دشت
39
چـون لالـه به نـوروز قـدح گیر به دست ٭٭٭٭ بـا لالـه رخـی اگـر تو را فرصت هست
مِی نـوش به خـرمی که این چـرخ کـبود ٭٭٭٭ ناگـاه تـو را چـو خـاک گـرداند پَست
40
چون نیست حقیقت و یقین اندر دست ٭٭٭٭ نـتوان بـه امـید شـک هـمه عـمر نشست
هـان تـا نـنهی باده و مِی از کـف دست ٭٭٭٭ در بی خبری, مرد چه هشیار و چه مست
41
خاکی که به زیر پـای هـر حیوانی است ٭٭٭٭ موی دلبری و چهره ی جانانی است
هر خشت که بر کنگره ی ایوانی است ٭٭٭٭ انگشت وزیـری یا سـر سلطانی است
42
خوش آن که در این زمانه آزاده بزیست ٭٭٭٭ خرسند به هر چه هستی اش داده بزیست
ایـن یـک دم عـمـر را گرامی می داشت ٭٭٭٭ آزاده و هــم سـاده و بــا بــاده بـزیـست
43
خیام، برای هر گنه ماتم چیست؟ ٭٭٭٭ در خوردن غم، فایده بیش و کم چیست؟
آن را کـــــه گنه نکرد، غفران نبود ٭٭٭٭ غـفران چــو بــرای گنه آمد، غم چیست؟
44
دارنــده چـو تـرکیب عناصر آراسـت ٭٭٭٭ از بهر چه او فکندش اندر کم و کاست؟
گر نیک آمد, شکستن از بهر چه بود؟ ٭٭٭٭ ور نیک نیامد, این صور عیب کراست؟
45
در هر دشتی که لاله زاری بوده است ٭٭٭٭ از سـرخی خـون شـهریـاری بوده است
هـر شـاخـه بـنفشه کز زمین می روید ٭٭٭٭ خالی است که بر رخ نگاری بوده است
46
در پرده ی اسرار, کـسی را ره نیست ٭٭٭٭ زیـن راز روان هیچ کس آگه نیست
جز در دل خاک, هیچ منزلگه نیست ٭٭٭٭ مِی خور که چنین فسانه ها کوته نیست
47
در خـواب بـُدم مـرا خردمندی گفت ٭٭٭٭ کز خواب, کسی را گل شادی نشکفت
کاری چه کنی که با اجل باشد جفت؟ ٭٭٭٭ مِی خور که به زیر خاک می باید خـفت
48
در دایره ای کــــه آمدن و رفتن ماست ٭٭٭٭ آن را نـــه سرآغاز و نه پایان پیداست
کس می نزند دمی در این معنی راست ٭٭٭٭ کاین آمدن از کجا و رفتن به کجاست
49
در دهــر بــدان نــهال تــحقـیــق نــرُست ٭٭٭٭ زیرا که در این راه، کسی نیست درست
هر کس زده است دست در شاخی سست ٭٭٭٭ امــروز چــو دی شمار و فردا چو نخست
50
در صومعه و مـدرسه و دِیر و کِنِشت ٭٭٭٭ تــرسنـده ی دوزخند و جویای بهشت
آن کس که ز کردار خدا آگاه است ٭٭٭٭ زین تخم در اندرون خود هیچ نکشت
51
در فصل بهار اگر بتی حور سرشت ٭٭٭٭ یک ساغر مِی دهد مرا بر لب کشت
هر چند به نزد مردم این باشد زشت ٭٭٭٭ سگ بـه ز من ار دگر برم نـام بهشت
52
دریاب که از جسم، جدا خواهی رفت ٭٭٭٭ در پـرده ی اسـرار فـنـا خـواهـی رفت
مِـی نـوش نـدانـی ز کـجـا آمـده ای ٭٭٭٭ خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت
53
دوران جهان بی مِی و ساقی هیچ است ٭٭٭٭ بـی زمـزمـــه نـــای عــراقی هیـچ است
هـر چـند در احــوال جــهان می نگرم ٭٭٭٭ حاصل همه عشرت است و باقی هیچ است
54
دوری که در آن آمدن و رفـتن مـاسـت ٭٭٭٭ آن را نه سـرآغـاز و نـه پـایان پیداست
کـس مـی نزند دمی در این معنی راست ٭٭٭٭ کاین آمدن از کجا و رفتن به کجاست
55
ساقی، قــدحـی که کار عالم نفسی است ٭٭٭٭ گر شادی آن یک نفس، آن نیز بسی است
خوش باش به هر چه پیشت آید که جهان ٭٭٭٭ هــرگــز نشود چنانکه دلخواه کسی است
56
سازی و شراب و دلبری بر لب کشت ٭٭٭٭ این هـر سه مرا نقد و تو را نسیه بهشت
مشنو سخن بهشت و دوزخ از کس ٭٭٭٭ که رفت به دوزخ و که آمد ز بهشت؟
57
ساقی، به حیات چون کسی رهبر نیست ٭٭٭٭ ور نـیـز بــود بـه از مِی و ساغر نیست
مِی همدم مـاست چونکه آن گرمی دل ٭٭٭٭ در آب حیات و چشمه ی کوثر نیست
58
سیم ار چـه نه مایه خردمندان است ٭٭٭٭ بــی سیمان را بـــاغ جهان زندان است
از دست تهی، بنفشه سر بر زانوست ٭٭٭٭ وز کیسه ی زر دهان گل خندان است
59
شادی تو بجو که زندگی تو دمی است ٭٭٭٭ هر ذره ز خاک کیقبادی و جمی است
احـوال جـــهــان و عــمـر فـانی و وجود ٭٭٭٭ خوابی و خیالی و فریبی و دمـی است
60
صحرا رخ خود به ابر نوروز بشست ٭٭٭٭ این دهر شکسته دل ز نو گشت درست
با سبزه خطی به سزه زاری مِی خور ٭٭٭٭ شادی کسی که سبزه از خاکش رُست
61
هنگام گـل و کنار جوی و لب کشت ٭٭٭٭ با چند دلارام پری روی سرشت
پیش آر قــدح که بـاده نــوشان پگاه ٭٭٭٭ آسوده ز مـسجدنـد و فـــارغ ز کِنِشت
62
گویند بـهشت با رخ حـور خوش است ٭٭٭٭ مـن می گویم که آب انگور خوش است
این نقد بگیر و دست از آن نسیه بـدار ٭٭٭٭ که آواز دهل شنیدن از دور خوش است
63
مِی خور که همیشه راحت روح تو اوست ٭٭٭٭ آسایش جان و دل مجروح تو اوست
تـــوفــان غــم ار درآیــد از هــر ســویی ٭٭٭٭ در باده گریز؛ کشتی نوح تو اوست
64
مِی خـوردن و شاد بـودن آئین من است ٭٭٭٭ فارغ شدن ازکفر و ز دین, دین من است
گفتم به عروس دهر: «کابین تـو چیست؟» ٭٭٭٭ گـفتــا: «دل خـرم تـو کـابـیـن مــن است»
65
مــن هیچ ندانم که مرا آن که سرشت ٭٭٭٭ از اهل بهشت کـرد یــا دوزخ زشـت
جـامـی و بـتی و سازکی بـر لب کشت ٭٭٭٭ این هر سه مرا نقد و تو را نسیه بهشت
66
مـهـتاب بــه نــور, دامـن شـب بــشکافت ٭٭٭٭ مِی نوش دمی خوش تر از این نتوان یافت
خوش بــاش و بـیـندیش که مـهتاب بسی ٭٭٭٭ انـدر سر گـور یک به یک خـواهد تافت
67
مِی خور که بجز مِی طرب افزایی نیست ٭٭٭٭ خوش تر ز معاشری تماشایی نیست
آن جا که مِی و مطرب و معشوق بود ٭٭٭٭ اندر دو جهان خوش تر از آن، جایی نیست
68
مِی در کف من نِه که دلم در تاب است ٭٭٭٭ ایـن عـمر گـریز پای چون سیماب است
دریـاب کـه آتـش جـوانـی آب اسـت ٭٭٭٭ خوش دار که بیداری دولت, خواب است
69
مِی لعل مذاب است و صراحی کان است ٭٭٭٭ جـسم اسـت پـیـالـه و شـرابـش جــان اسـت
آن جـام بـلورین کـه ز مـِی خـندان است ٭٭٭٭ اشکی است که خون دل در آن پنهان است
70
مِی نـوش کـه عـمر جاودانی این است ٭٭٭٭ خـود حاصلت از دور جوانی این است
هنگام گل و مُل است و یاران سرمست ٭٭٭٭ خوش باش دمی که زندگانی این است
71
نیکی و بدی که در نهاد بشر است ٭٭٭٭ شادی و غمی که در قضا و قدر است
با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل ٭٭٭٭ چرخ از تو هزار بار بیچاره تر است
(برخی این رباعی را از اوحدی یا بابا افضل کاشانی دانسته اند؛ ولی در دیوان آنها یافت نشد؛ همچنین این رباعی با سبک و اندیشه ی خیام سازگار است نه با اوحدی یا بابا افضل)
72
هـر ذره کـه بـر روی زمینی بوده است ٭٭٭٭ خـورشیـد رخی، زهره جبینی بوده است
گــرد از رخ آستیـن بـــه آزرم افـشان ٭٭٭٭ کـــان هــم رخ خوب نازنینی بـوده است
73
هر ذره که در خاک زمینی بوده است ٭٭٭٭ پیش از من و تو تاج و نگینی بوده است
گــرد از رخ آستیـن بــه آزرم افـشان ٭٭٭٭ کـان هم رخ خـوب نـازنینی بـوده است
74
یک جرعه مِی ز ملک کاووس به است ٭٭٭٭ از تخت قباد و ملکت توس به است
آه ســحــری ز سـیـنـه ی خـــــــمــــاری ٭٭٭٭ از طاعت زاهـدان سالـوس بــه است
75
تــا بــتـوانــی غــم جــهـان هــیچ مــسنج ٭٭٭٭ بــر تـن مـنه از آمـده و نـامده رنج
خوش مِی خور و می باش در این دیر سپنج ٭٭٭٭ با خود نبری جویی اگر داری گنج
76
بـنگر ز جهان چه طرف بر بستم؟ هیچ ٭٭٭٭ وز حاصل عمر, چیست در دستم؟ هیچ
شـمع طـربم ولـی چــو بنـشستم, هـیچ ٭٭٭٭ مـن جـام جـمم ولـی چـو بشکستم هیچ
77
عمرت چو بسر رسد, چه بغداد و چه بلخ ٭٭٭٭ پیـمانه چـو پر شود, چه شیرین و چه تلخ
خــوش باش که بعد از من و تو ماه بسی ٭٭٭٭ از سـَلخ بـه غُـره آیـــد از غـره بــه سلخ
78
آرنـد یـکی و دیـگری بـربایند ٭٭٭٭ بر هیچ کسی راز, همی نگشایند
ما را ز قضا جز این قدر ننمایند ٭٭٭٭ پـیمـانه ی عـمر ماست می پیمایند
79
آنـان که اسیر عقل و تمییز شدند ٭٭٭٭ در حـسرت هست و نیست, ناچیز شدند
رو باخبرا تو آب انــگور گـُـزین ٭٭٭٭ کان بــی خــبران بـه غـوره میـویز شدند
80
آنان که محیط فضل و آداب شدند ٭٭٭٭ در جمع کمال شمع اصحاب شدند
ره زین شب تاریک نبردند بـه روز ٭٭٭٭ گفتند فسانه ای و در خواب شـدنـد
81
آن بی خبران که دُر معنی سُفتند ٭٭٭٭ در چرخ به انواع, سخن ها گفتند
آگه چو نگشتند به اسرار جـهان ٭٭٭٭ اول زَنَـخی زدنـد و آخـر خفتند
82
آن را مــنگــر کـه ذوفنون آید مرد ٭٭٭٭ در عهد و وفا نگر که چون آید مرد
از عهده ی عهد، چون برون آید مرد ٭٭٭٭ از هر چه گمان بری فزون آید مرد
83
آنها که فلک دیده ی دهـرآرایند ٭٭٭٭ آیـنـد و رونــد و بــاز با دهر آیند
در دامن آسمان و در جیب زمین ٭٭٭٭ خلقی است که تا خدا نمیرد، زایند
84
آنها که کهن شدند و آنها که نـونـد ٭٭٭٭ هر یک به مراد خویش, تک تک بدوند
این کهنه جهان به کس نماند بر جا ٭٭٭٭ رفـتـنـد و رویــم و دیـگر آیـنـد و رونــد
85
آورد به اضطرارم اول به وجود ٭٭٭٭ جز حیرتم از حیات چـیزی نفزود
رفتیم به اکراه و ندانیم چه بـود ٭٭٭٭ زین آمدن و بودن و رفتن مقصود
86
از آمـدنـم نـبـود گـردون را سـود ٭٭٭٭ این رفتـن من شکوه او را نفزود
وز هیچ کسی نیز دو گوشم نشنود ٭٭٭٭ کاین آمدن و رفتنم از بهر چه بود
87
از رفـته، قـلم هـیچ دگـرگــون نـشـود ٭٭٭٭ از خوردن غـم بـجز جگر خون نشود
گر در همه عمر خویش خونابه خوری ٭٭٭٭ یک ذره از آنچه هست, افزون نشود
88
افـسوس که نامه ی جوانـی طی شد ٭٭٭٭ آن تـازه بـهار زندگانـی دی شد
آن مرغ طرب که نام آن بود شباب ٭٭٭٭ فریاد ندانم که کی آمد کی شد
89
افسوس که سرمایه ز کف بیرون شـد ٭٭٭٭ از دست اجل بسی جگرها خون شد
کس نـامد از آن جهان که پرسم از او ٭٭٭٭ کاحوال مـسافـران دنـیـا چــون شـد
90
اکنون که ز خوشدلی بجز نام نماند ٭٭٭٭ یک همدم پخته جز مِی خام نماند
دسـت طـرب از ساغر مِی باز مگیر ٭٭٭٭ امروز که در دست بجز جـام نماند
91
امشب مِی جام یک منی خواهم کرد ٭٭٭٭ خود را به دو جام مِی غنی خواهم کرد
اول سه طلاقه عقل و دین خواهم داد ٭٭٭٭ پـس دخـتر رز را بـه زنـی خواهم کرد
92
ای بس که نباشیم و جهان خواهد بود ٭٭٭٭ نـی نـام ز مـا و نـه نـشان خــواهـد بود
زیـن پـیش نـبودیـم و نـبُد هـیچ خلل ٭٭٭٭ زین پس چو نباشیم, همان خواهد بود
93
ای همنفسان مرا ز مِی قوت کنید ٭٭٭٭ این چهره ی کهربا چو یاقوت کنید
گــر فوت شوم به باده شویید مرا ٭٭٭٭ از چـــوب رزم تخته ی تابوت کنید
94
این چرخ چو آسیا کـه آسوده نـشد ٭٭٭٭ آسوده نگشت و آسیا سوده نشد
چـندان کـه زمـانه دانه پیمود در آن ٭٭٭٭ او سـیر نـگشت و آسیا توده نشد
95
این قـافـله عـمر عجب مـی گـذرد ٭٭٭٭ دریاب دمی که با طرب مـی گذرد
ساقی, غم فردای حریفان چه خوری؟ ٭٭٭٭ پیش آر پیاله را کـه شب می گذرد
96
این کاسه که بس نکوش پرداخته اند ٭٭٭٭ بشکسته و در رهگذر انداخته اند
زنهار بـــر آن پـــای بـــــه خواری ننهی ٭٭٭٭ کان کاسه ز کاسه های سر ساخته اند
97
این کوزه گران که دست در گِل دارند ٭٭٭٭ جسم و خرد و هوش، بر آن بگمارند
بــر گِــل لگد و تــپانچه تـا چند زنند؟ ٭٭٭٭ خــاک بــدن است تا چه می پندارند
98
بــا مِی به کنار جــوی مــی باید بود ٭٭٭٭ ز اندوه کــناره جوی می باید بود
چون عمر گرانمایه ما ده روز است ٭٭٭٭ خندان لب و تازه روی می باید بود
99
بــر مــن قـلـم قـضا چـو بـی مـن رانند ٭٭٭٭ پـس نیک و بدش ز من چرا می دانند؟
دی بی من و امروز چو دی بی من و تو ٭٭٭٭ فـردا بـه چـه حـجـتم بـه داور خوانند؟
100
تا زهره و مه در آسمان گـشت پدید ٭٭٭٭ خوش تر ز مِی ناب کـسی هـیچ ندید
من در عجبم ز مِی فـروشـان کایشان ٭٭٭٭ زین به که فروشند چه خواهند خرید
101
جانم به فدای آن که او اهــل بــود ٭٭٭٭ سر بر قدمش اگر نهی سهل بود
خواهی که بدانی به یقین دوزخ را ٭٭٭٭ دوزخ به جهان صحبت نااهل بود
102
چون مرده شوم خاک مرا گم سازید ٭٭٭٭ احوال مــرا عبرت مــردم سازید
خـاک تـن مـن بـه بـاده آغشته کنید ٭٭٭٭ وز کـالبدم خشت سر خم سازید
103
خورشید کمند صبح بر بـام افـکند ٭٭٭٭ کیخسرو و روز باده در جام افکند
مِی خور که منادی سحرگه خیزان ٭٭٭٭ آوازه ی اشــربـوا در ایــام افـکـنـد
104
حال گل و مل باده پرستان دانند ٭٭٭٭ نه تنگدلان و تنگدستان دانند
گر بی خبری، بی خبری معذوری ٭٭٭٭ ذوقی است در این شیوه که مستان دانند
105
خوش باش که دهر، بی کران خواهد بود ٭٭٭٭ بر چرخ قران، اختران خواهد بود
خــشتی کـه ز پـیـکر تـو خـواهـند زدن ٭٭٭٭ ایــوان سـرای دگـران خواهد بود
106
در دل نــتوان درخت اندوه نشاند ٭٭٭٭ هــمواره کــتاب خــرمــی بـاید خواند
مِی باید خورد و کام دل باید راند ٭٭٭٭ پیداست که چند در جهان خواهی ماند
107
در دهــر چـو آواز گـل تـازه دهـنـد ٭٭٭٭ فرمای بتا که مِی به انـدازه دهـند
از حور و قصور و از بهشت و دوزخ ٭٭٭٭ فارغ بنشین که آن هر آوازه دهند
108
در دهـر هـر آن کـه نیم نانی دارد ٭٭٭٭ از بـــهــر نـشـسـت, آشـیانـی دارد
نه خادم کس بود نه مخدوم کسی ٭٭٭٭ گو شاد بزی که خوش جهانی دارد
109
بر ملک تو از طاعت من چند فزود؟ ٭٭٭٭ وز معصیتم در آن چه نقصانی بود؟
بــگذر ز من و مگیر که معلومم شد ٭٭٭٭ گیرنده ی دیری و گذارنده ی زود
110
توبه مکن از مِی اگرت مِی باشد ٭٭٭٭ یکبار کنی، هزار در پی باشد
گل جامه دران و بلبلان نعره زنان ٭٭٭٭ در وقت چنین، توبه روا کی باشد
111
در سر هوس بتان چون حورم بــاد ٭٭٭٭ بــر دست همیشه آب انگورم باد
گویند کسان خدا تو را توبه دهاد ٭٭٭٭ او خود ندهد؛ من نکنم؛ دورم باد
112
در وقـــت اجـل چو کارم آماده کنید ٭٭٭٭ پس بستر خاکم از مِی ساده کنید
در خاک لحد چو خشت خواهید نهاد ٭٭٭٭ زنهار که آب و گِلش از باده کنید
113
دهقان قضا بسی چو ما کشت و دِرود ٭٭٭٭ غم خوردن بیهوده نمی دارد سود
پـر کن قدح مِی بـه کـفم در نِـه زود ٭٭٭٭ تا باز خورم که بودنی ها همه بـود
114
دیدم به ســر عــمارتی مـــردی فـــرد ٭٭٭٭ کـو گِل بـه لگد می زد و خوارش مـی کـرد
وان گِل بــه زبان حال بـا او مـی گـفت ٭٭٭٭ بس کن که چو من بسی لگد خواهی خَورد
115
روزی که نهال عمر من کـنده شـود ٭٭٭٭ و اجــزام ز یـکـدگر پــراکنده شـود
گـر ساخته شـد پیاله ای از گـل مـن ٭٭٭٭ چون پـر بـشود روان مـن زنـده شـود
116
زان پیش که بر سرت شبیخون آرند ٭٭٭٭ فرمای که تا باده ی گلگون آرند
تو زر نه ای ای غافل نادان که تـو را ٭٭٭٭ در خـاک نهند و باز بیرون آرنـد
117
زان پیش که نام تو ز عالم برود ٭٭٭٭ مِی خور که چو مِی به دل رسد غم برود
بگشای سر موی بـتی بند به بند ٭٭٭٭ زان پـیش کـه بـند بـندت از هــم بـرود
118
زنـهار ز جـام مِی مـرا قوت کنید ٭٭٭٭ این چهره ی کهربا چو یاقوت کنید
چون مرده شوم به باده شویید مرا ٭٭٭٭ از چوب رَزَم تخته ی تـابـوت کنید
119
طبعم به نماز و روزه چون مایل شد ٭٭٭٭ گـفتم که نجات کلی ام حاصل شد
افسوس نمازم که به بادی بشکست ٭٭٭٭ وآن روزه به نیم جرعه مِی باطل شد
120
عاقل غم و اندیشه ی لاشِی نــــخورد ٭٭٭٭ جــز جــام لــبالــب پـــیــاپـــی نــخــورد
غــم در دل و بــاده در صراحی باشد ٭٭٭٭ خاکش به سر آن که غم خورد، مِی نخورد
121
عالم اگر از بهر تـو می آرایـنـد ٭٭٭٭ مگرای به آن که عاقلان نگرایند
بسیار چو تو روند و بسیار آیند ٭٭٭٭ بربای نصیب خویش کت بربـایند
122
عید آمد و کارها نکو خواهد کرد ٭٭٭٭ ســاقی مِی ناب در سبو خواهد کرد
افــسار نــمــاز و پــوزه بـند روزه ٭٭٭٭ عید از سر این خران فرو خواهد کرد
123
فردا علم نفاق طی خواهم کرد ٭٭٭٭ بـا موی سپید قصد مِی خـواهـم کــرد
پیمانه ی عمر من به هفتاد رسید ٭٭٭٭ این دم نکنم خوشی, کی خواهم کرد؟
124
قومی ز گزاف در غرور افتادند ٭٭٭٭ جمعی ز پی حور و قصور افتادند
معلوم شــود چو پرده ها بردارند ٭٭٭٭ کز کوی تو دور، دور دور افتادند
125
کس مشکل اسرار اجل را نگشاد ٭٭٭٭ کـس گـامـی از این دایره بیرون ننهاد
مـن مـی نـگـرم ز مـبتدی تا استاد ٭٭٭٭ عجز است به دست هر که از مادر زاد
126
کم کن طمع از جهان و می زی خرسند ٭٭٭٭ از نـیـک و بد زمانه بگسل پـیونـد
هان مِی خور و موی دلبری گیر که زود ٭٭٭٭ هم بگذرد و نماند این روزی چـند
127
گر باده به کوه در دهی رقص کند ٭٭٭٭ نــاقــص بود آن که باده را نقص کند
از بــاده مــرا تـوبه چه می فرمایی؟ ٭٭٭٭ روحی است که او تربیت شخص کند
128
گویند بهشت و حور عین خـواهد بود ٭٭٭٭ وآن جا مِی ناب و انگبین خواهد بود
گر ما مِی و معشوقه گزیدیم چه باک ٭٭٭٭ چــون عاقبت کار همین خواهـد بـود
129
گویند بهشت و حور و کوثر باشد ٭٭٭٭ جوی می و شیر و شهد و شکر باشد
پـر کــن قـدح بـاده و بـر دستم نِه ٭٭٭٭ نــقـدی ز هـزار نـسیـه بــهتـر بـاشـد
130
گویند که ماه رمضان گشت پدید ٭٭٭٭ ماهی که به گرد باده نتوان گردید
در آخر شعبان بخورم چندان مِی ٭٭٭٭ که اندر رمضان مست بخوابم تا عید
131
گویند هر آن کسان که با پرهیزند ٭٭٭٭ ز آن سان که بمیرند, چنان برخیزند
مـا بـا مِـی و مـعشوقه از آنیم مدام ٭٭٭٭ بـاشـد کـه بـه حشرمان چنان انگیزند
132
ماه رمضان چنانکه امسال آمــد ٭٭٭٭ بر پای خرد، بندِ گران حال آمد
ای بار خدای! خلق را غافل دار ٭٭٭٭ تــا پــندارنــد که ماه شوال آمد
133
مِی خور که ز دل کثرت و قلت ببرد ٭٭٭٭ انـدیـشـه ی هـفتـاد و دو مـلت ببرد
پـرهـیز مـکـن ز کیمیایی کـه از آن ٭٭٭٭ یـک جرعه خوری, هزار علت ببرد
134
مِی خور که تو را بی خبر از خـویش کند ٭٭٭٭ خـون در دل زاهد بـدانـدیش کند
هـشـیار بُـدَن چـه سـود دارد جـز آنـک؟ ٭٭٭٭ ز اندیشه ی پایان, دل تو ریش کند
135
هر جرعه که ساقیش به خاک افشاند ٭٭٭٭ در دیـده ی مـن آتش غم بنشاند
سبـحـان الله! تــو بــاده مــی پـنـداری ٭٭٭٭ آبی که دو صد درد دلت بنشاند؟
136
هـر راز کـه انـدر دل دانـا بـاشـد ٭٭٭٭ بـایـد که نهفته تر ز عنقا بـاشد
زیرا صدف از نهفتگی گردد دُر ٭٭٭٭ آن قطره که راز دل دریا باشد
137
هـر گـه کـه بـنـفشه جامه در رنگ زند ٭٭٭٭ در دامـن گــل بـاد صبا چـنگ زند
هُـشیار کــسی بـــود کــه بــا سـیمبری ٭٭٭٭ مِی نوشد و جــام باده بـرسنگ زند
138
هـم دانـه ی امـید بـه خـرمـن ماند ٭٭٭٭ هـم باغ و سرای, بی تو و من ماند
سیم و زر خویش بسیار و چه کم ٭٭٭٭ با دوست بخور ورنه به دشمن ماند
139
یـک جام شراب صد دل و دین ارزد ٭٭٭٭ یک جـرعه ی مِی, مملکت چین ارزد
جز باده ی سرخ نیست در روی زمـین ٭٭٭٭ تـلـخـی که هـزار جـان شـیریـن ارزد
140
یک جرعه ی مِی، ملک جهان می ارزد ٭٭٭٭ خشت سر خُم، هزار جان می ارزد
آن پارچه ای که لب به آن پـاک کنند ٭٭٭٭ حــقا کــه هــزار طیلسان می ارزد
141
یک نان به دو روز اگر بود حاصل مرد ٭٭٭٭ از کـوزه شـکسـته ای دمـی آبی سرد
انـدوه کـم جـهـان چـرا بـایـد خـورد؟ ٭٭٭٭ یا خدمت چون خودی چرا باید کرد؟
142
آن سـرخ در آبـگـینـه ی ســاده بــیـار ٭٭٭٭ آن مــحرم و مــونس هر آزاده بیار
دانی تو که زندگی در این عالم خاک ٭٭٭٭ بادی است که زود بگذرد, باده بیار
143
از بودنی ای دوست چه داری تیمار؟ ٭٭٭٭ وز فکرت بیهوده دل و جان افگار
خرم بزی و جهان به شـادی گـذران ٭٭٭٭ تدبیر نـه بـا تـو کـرده انـد اول کـار
144
از گـردش روزگــار, بـهـری بـرگـیـر ٭٭٭٭ بــر تــخت طرب نشین و ساغر بــرگیر
از طاعت و معصیت خدا مستغنی است ٭٭٭٭ بـاری تـو مـراد خـود ز عـالـم بــرگـیـر
145
ای شیخ فقیه اگر تو را هست خبر ٭٭٭٭ تــا چــند شــوی منکر هر اهل نظر؟
اینها همه از خالق و خلقش گویند ٭٭٭٭ گویی تو ز حیض و از نجاسات دگر
146
ای دل همه اسباب جهان خواسته گیر ٭٭٭٭ باغ طربت به سبزه آراسته گیر
آنـگـاه بـر آن سـبزه شبی چون شبنم ٭٭٭٭ بنشسته و بـامـداد بـرخاسته گیر
147
با یار چو آرمیده باشی همه عمر ٭٭٭٭ لذات جـهان چشیده باشی هـمه عمر
هم آخر کار رحلتت خواهد بود ٭٭٭٭ خـوابی باشد که دیده باشی همه عمر
148
برخیز و دوای این دل تنگ بیار ٭٭٭٭ آن باده ی مشکبوی گلرنگ بیار
ابزار زدودن غـــم ار می خواهی ٭٭٭٭ یـــاقوت مِی و پریشم چنگ بیار
149
خشت سر خم ز ملکت جم خوش تر ٭٭٭٭ بوی قدح از غذای مریم خوش تر
آه ســحــری ز ســینـه ی خــمــاری ٭٭٭٭ از ناله ی بوسعید و ادهم خــوش تر
150
در دایــره ی ســپـهرِ نــاپیـدا غـَـور ٭٭٭٭ جــامی است که جمله را چشانند بــه دَور
نوبت چـــو به دور تو رسد آه مکن ٭٭٭٭ مِی نوش بـه خوشدلی که دور است به فَور
151
دی کـوزه گـری بـدیدم اندر بازار ٭٭٭٭ بر پاره گِلی لگد همی زد بسیار
آن گل به زبان حال با او می گفت ٭٭٭٭ من همچو تو بوده ام مرا نیکودار
152
ز آن مِی که حیات جاودانگی است بخور ٭٭٭٭ سـرمـایـه لذت جـوانـی است بخور
سـوزنـده چـو آتـش اسـت لـیکن غـم را ٭٭٭٭ سازنده چو آب زندگانی است بخور
153
سنت مکن و فریضه ی حق مگذار ٭٭٭٭ و این لقمه که داری ز کسان بازمدار
غــیبت مــکن و خلق خدا را مازار ٭٭٭٭ در عـــهده ی آن جهان منم باده بیار
154
عمرت چو دوصد بود چه سیصد چه هزار ٭٭٭٭ زیـن کـهنه سـرا برون برندت ناچار
گـــر پـــادشــهـی و گـــر گــدای بــازار ٭٭٭٭ ایـن هر دو به یک بـها بود آخر کار
155
گـاه سـحر اسـت خـیز ای طرفه پـسر ٭٭٭٭ پر باده ی سرخ کن بلورین ساغر
کاین یک دم زندگی در این کنج فنا ٭٭٭٭ بـسیـار بـجوئـی و نـیابـی دیگر
156
مِی بـــا رخ دلبران چـــالاک بخور ٭٭٭٭ مـــار غمت ار گـــزیـــد، تریاک بخور
من مِی خورم و عیش کنم نوشم باد ٭٭٭٭ گر تو نخوری من چه کنم؟ خاک بخور
157
آب رخ نوعروس رَزناک مریز ٭٭٭٭ جـز خـون دل زاهـد بـی بـاک مـریز
خون دو هزار تن ریاکار خراب ٭٭٭٭ بر خاک بریز و جرعه بر خاک مریز
158
از جــملـه ی رفـتگـان ایـن راه دراز ٭٭٭٭ باز آمده ای کو که به ما گوید باز؟
هان بر سر این دو راهه ی آز و نـیـاز ٭٭٭٭ چیزی نگذاری کـه نـمـی آیی باز
159
ای دل چو حقیقت جهان هست مَجاز ٭٭٭٭ چندین چه خوری غمی از این رنج دراز
تن را بـه قـضـا سپـار و بـا وقت بسـاز ٭٭٭٭ کـایـن رفـتـه قـلـم ز بـهـر تـو نـایـد بـاز
160
ایــن چـرخ که با کسی نمی گوید راز ٭٭٭٭ کــشته است بـسی هزار محمود و ایاز
مِی خور که به کس عمر دوباره ندهند ٭٭٭٭ هر کس که شد از جهان، نمی آید باز
161
بـا تـو بـه خرابات اگر گویم راز ٭٭٭٭ به زآنکه به محراب کنم راز و نـیاز
ای اول و ای آخر خلقان همه تو ٭٭٭٭ خواهی تو مرا بسوز و خواهی بنواز
162
رو بر سر افلاک و جهان خاک انداز ٭٭٭٭ مِی می خور و دل به ماهرویان می باز
جای چـه عتاب آمـد و جای چـه نیاز؟ ٭٭٭٭ کـز آن همه رفـتگـان یکی نامد باز
163
لـب بـر لـب کوزه بردم از غایت آز ٭٭٭٭ تـــا خواهم از او زندگی خوب و دراز
لب بر لب من نهاد و می گفت به راز ٭٭٭٭ مِی خور که به این جهان نمی آیی باز
164
مــا لـُعبتکـانـیم و خدا لـعبـت بـاز ٭٭٭٭ از روی حـقـیقتی نـه از روی مجاز
بازیچه ی اوییم در این روزی چند ٭٭٭٭ افتیم به صندوق عدم یک یک باز
165
گاه سحر است خــیز ای مایـه ی ناز ٭٭٭٭ مِی نوش به آهستگی و چــنگ نواز
کـه آنـها کــه بجـایند, نــپایند بسی ٭٭٭٭ و آنها کـه شدند, کـس نـمی آیـد باز
166
یــارب تــو جــمال آن مــه مهرانگیز ٭٭٭٭ آراسـتـه ای بـــه سـنـبـل عــنـبـر و بیز
پس حکم همی کنی که در وی منگر ٭٭٭٭ این حکم چنان بود که کج دار و مریز
167
آغاز روان گشتن این زرین تاس ٭٭٭٭ پایان و فنای یک چنین نیک اساس
دانــسته نــمی شود به معیار عقول ٭٭٭٭ سنــجیده نــمی شود به مقیاس قیاس
168
از حــادثه ی جــهان آینده مترس ٭٭٭٭ وز هر چه رسد، چو نیست پاینده، مترس
این یک دم عمر را غنیمت بشمار ٭٭٭٭ از رفــته مــیندیــش و ز آیــنده مــترس
169
جامی است که عقل آفرین می زندش ٭٭٭٭ صد بوسه ز مهر بر جبین می زندش
ایـن کـوزه گـر دهـر چنین جام لطیف ٭٭٭٭ مـی سـازد و بـاز بـر زمـین می زندش
170
خـیام اگر ز باده مستی, خوش باش ٭٭٭٭ با لاله رخی اگر نشستی, خـوش باش
چون عاقبت کار جهان نیستی است ٭٭٭٭ انگار که نیستی چو هستی خوش باش
171
در کـارگـه کـوزه گـری رفـتم دوش ٭٭٭٭ دیــــدم دو هزار کـوزه گـویا و خــموش
هــر یک به زبان حــال با مـن گفتند: ٭٭٭٭ «کو کوزه گر و کوزه خر و کوزه فروش؟»
172
بـــــــــسیار تحیر است در دور فلک ٭٭٭٭ اوهام شده است عاجز از غور فلک
چون می نرهد هیچ کس از جور فلک ٭٭٭٭ فریاد چه سود از حمل و ثور و فلک
173
هین صبح دمید و دامن شب شد چاک ٭٭٭٭ بـر خـیز و سـبو آر چـرایـی غمناک؟
مـِی نـوش دلا کـه صـبح بـسیـار دمــد ٭٭٭٭ او روی به ما کرده و ما روی به خاک
174
خیــام! زمــانـه از کـسـی دارد نـنـگ ٭٭٭٭ کـــو در غـم ایـــام نـشینـد دلتــنگ
مِی خــور تو در آبگینه با ناله ی چنگ ٭٭٭٭ ز آن پیش که آبگینت آید بر سنگ
175
در سر مگذار هیچ سودای محال ٭٭٭٭ مــِی خـور همه ساله ساغرِ مالامال
با دختر رز نشین و عیشی می کن ٭٭٭٭ دختر به حرام، به که مادر به حلال
176
کس خلد و جحیم را ندیده است ای دل ٭٭٭٭ آن کیست کز آن جهان رسیده است ای دل
امید و هـراس مـا به چیزی اسـت کـز آن ٭٭٭٭ جــز نــام نــشـانـی نـه پـدیــد اسـت ای دل
178
موجود هر آنچه هست, نقش است و خیال ٭٭٭٭ عـارف نـبـود هـر کـه نداند این حال
بنـشـین قـدحی بـاده بـنوش و خـوش باش ٭٭٭٭ فارغ شو از این نقش و خیالات محال
179
از بــاده شــود تــکبر از سرها کم ٭٭٭٭ وز باده شود گشاده بند محکم
ابلیس اگر ز باده خوردی یک دم ٭٭٭٭ کردی دوهزار سجده پیش آدم
180
ای دوسـت بـیا تـا غم فردا نخوریم ٭٭٭٭ این یک دم عمر را غنیمت شمریم
فـردا کـه از ایـن دیر فنا درگذریم ٭٭٭٭ بـا هـفت هـزار سالگان سر بسریم
181
ای مـفتی شـهر از تــو پــرکــارتریم ٭٭٭٭ بـا این همه مستی ز تو هُشیارتریم
تو خون کسان خوری و ما خون رزان ٭٭٭٭ انصاف بـده کـدام خونخوارتریم؟
182
این چرخ فلک که ما در آن حـیرانیم ٭٭٭٭ فـانـوس خــیـال از او مــثالی دانـیم
خـورشـیـد چـراغـدان و عالم فانوس ٭٭٭٭ ما چـون صوریم کاندر آن گردانیم
183
برخیز و بیا که تا شرابی بـخوریم ٭٭٭٭ زان پیش کـه از زمانه تابی بخوریم
این چرخ ستیزه جوی ناگه روزی ٭٭٭٭ چندان ندهد زمان که آبی بخوریم
184
برخیز و بیا که چنگ بر چنگ زنیم ٭٭٭٭ مِی نـوش کـنیم و نام بـر ننگ زنیم
سـجاده بـه یـک پـیاله مِی بـفروشیم ٭٭٭٭ این شیشه ی زهد بر سر سنگ زنیم
185
بـرخـیـزم و عـزم بـاده ی ناب کنم ٭٭٭٭ رنگ رخ خود به رنگ عناب کنم
این عقل فضول پیشه را مشتی مِی ٭٭٭٭ بر روی زنم چنانکه در خواب کنم
186
ترسم که چو زین بیش، به عالم نرسیم ٭٭٭٭ بــا هــمنفسان نــیـز، فــراهـم نشویم
ایــن دم کــه در آنیم، غنیمت شمریم ٭٭٭٭ شاید که به زندگی در آن دم، نرسیم
187
تـا چـند اسیر عقل هر روزه شویم؟ ٭٭٭٭ در دهر, چه صد ساله چه یک روزه شویم
مِی ده تو پیاله ای از آن پیش که ما ٭٭٭٭ در کـارگــه کــوزه گــران کــوزه شـویـم
188
چـون نیست مـقام ما در این دهـر مقیم ٭٭٭٭ پس بی مِی و معشوق خطایی است عظیم
تـا کـی ز قدیـم و حادث امـیدم و بیـم ٭٭٭٭ چون من رفتم, جهان چه حادث چه قدیم
189
در پای اجل چو من سرافکنده شوم ٭٭٭٭ وز بیخ امید عـمـر بــرکـنـده شوم
زینهارگـلـم بـجـز صـراحی نـکنید ٭٭٭٭ باشد که ز باده پر شود، زنده شوم
190
در مسجد اگر چه با نیاز آمــده ام ٭٭٭٭ حــقا کــه نــه از بـهر نماز آمده ام
برداشته ام روزی از این جا فرشی ٭٭٭٭ آن کــهنه شده که باز، باز آمده ام
192
شب ها گذرد کـه دیده بر هـم نزنیم ٭٭٭٭ بــا جــام لبالب بـه سـر غـم نـزنــیم
خیزیم و دمی زنیم پیش از دم صبح ٭٭٭٭ کاین صبح بسی دمد که ما دم نزنیم
193
صبح است دمی بر مِی گلرنگ زنیم ٭٭٭٭ این شیشه ی نام و ننگ بر سنگ زنیم
دسـت از امـل دراز خـود بــاز کشیم ٭٭٭٭ در مـوی دراز و دامـن چـنگ زنـیـم
194
گفتم که دگر باده ی گلگون نخورم ٭٭٭٭ مِی خون رزان است، دگر خون نخورم
پیر خردم گفت: «به جد می گویی؟» ٭٭٭٭ گفتم که مزاح می کنم؛ چون نخورم؟
195
مـن ظاهـر نـیسـتی و هـستـی دانـم ٭٭٭٭ مـن باطن هر فراز و پستی دانم
با این هـمه از دانش خود شرمم باد ٭٭٭٭ گـر جایگهی ورای مستی دانم
196
من باده ی تــلخ تلخ دیرینه خورم ٭٭٭٭ اندر رمضان در شب آدینه خورم
انگور حلال خویش در خم کردم ٭٭٭٭ تلخی مکن ای خدای تا من بخورم
197
مـن بـی مـِی نـاب زیـسـتـن نــتـوانم ٭٭٭٭ بـی بـاده کشیـد بـار تن نـتـوانم
من بنده ی آن دمم که ســاقی گـوید٭٭٭٭ یک جام دگر بگیر و من نتوانم
198
مــیلــم بـــه شـراب نــاب باشد دائم ٭٭٭٭ گـوشم به نی و رباب باشد دائم
گر خاک مرا کوزه گران کوزه کنند ٭٭٭٭ آن کوزه پر از شراب باشد دائم
199
هــشیار نــبوده ام دمــی تــا مـــستم ٭٭٭٭ گر خود شب قدر است، من امشب مستم
لب بر لب جام و سینه بر سینه ی خم ٭٭٭٭ تـــا روز بــه گــردن صــراحــی دســتم
200
بــشنو ز من ای زبده ی یاران کُهُن ٭٭٭٭ دلتنگ مشو زین فلک بی سر و بن
بر گوشه ی عرصه ی سلامت بنشین ٭٭٭٭ بـــازیــچه ی دهر را تماشا می کن
201
اسـرار ازل را نـه تـو دانـی و نـه مـن ٭٭٭٭ این حرف معما نه تو خوانی و نه من
هست از پس پرده گفتگوی من و تو ٭٭٭٭ چون پرده برافتد نه تو مانی و نه من
202
اکــنون کــه زند هزاردستان، دستان ٭٭٭٭ جز باده ی سرخ ز دست مستان، مستان
برخیز و بیا که گل به شادی بشکفت ٭٭٭٭ شادی کن و دادِ خود ز بُستان، بِستان
203
تا بتوانی خدمت رندان می کن ٭٭٭٭ بــنیـاد نــمــاز و روزه ویــران مــی کن
بـشنو سخن راست ز خیام عمر ٭٭٭٭ مِی می خور و ره می رو و احسان می کن
204
در گردش این دایره ی بی پایان ٭٭٭٭ خود را ز دو این گونه ی مردم می دان:
یا باخبر از زمانه و نیک و بدش ٭٭٭٭ یا بی خبری از خود و از حال جهان
205
زیـن گـنبد گـردنده بد افعالی بین ٭٭٭٭ وز رفتن دوستان، جهان خالی بین
تا بتوانی تو یک نفس خود را باش ٭٭٭٭ فردا منگر؛ دی مطلب؛ حـالی بین
206
گر بر فلکم دست بُدی چون یزدان ٭٭٭٭ برداشتمی من این فلک را ز میان
از نـو فـلک دگـر چـنان سـاخـتمی ٭٭٭٭ که آزاده به کام دل رسیدی آسان
207
گویند مرا که مِی تو کمتر خور از این ٭٭٭٭ آخر ز چه رو تو بر نداری سر از این؟
عـذرم رخ یـار و بـاده ی صبحدم است ٭٭٭٭ انصاف بده چه عذر روشن تر از این؟
208
مشنو سخن از زبان سازآمدگان ٭٭٭٭ مِی خـواه مُرَوَق به طراز آمدگان
رفتند یکان یکان فراز آمدگان ٭٭٭٭ کس می ندهد نشان ز باز آمدگان
209
نــتــوان دل شــاد را بــه غـم فـرسـودن ٭٭٭٭ وقت خوش خود به سنگ محنت سودن
کس غیب چه داند که چه خواهد بودن ٭٭٭٭ مِـی بـایـد و مـعشـوق و بـه کـام آسودن
210
ننگی است به نام نیک مشهور شدن ٭٭٭٭ عـار است ز جور چرخ رنجور شدن
سـرمـست بـه بـوی آب انگور شدن ٭٭٭٭ به زانکه به زهد خویش مشهور شدن
211
آن کاخ که بر چرخ همی زد پهلو ٭٭٭٭ بـر درگـه آن شـهـان نـهـادندی رو
دیدیم که بر کنگره اش فـاخته ای ٭٭٭٭ بنشسته همی گفت که کوکوکوکو
212
ای خواجه بدان کین فلک بیهده دو ٭٭٭٭ همچون من و تو دیده بسی کهنه و نو
آغاز و سرانجام جهان را چه کنی؟ ٭٭٭٭ از عمر، نصیب خویش بردار و برو
213
ای مـــانــده بــه تــزویــر فــریـبـنده گرو ٭٭٭٭ از بهر دو روزه زندگی در تک و دو
گفتی که پس از مرگ کجا خواهی رفت؟ ٭٭٭٭ مِی پیش من آر و هر کجا خواهی رو
214
بـردار پـیـالـه و سبـو ای دلجـو ٭٭٭٭ برگرد به گرد سبزه زار و لب جو
کاین چرخ ز قامت بتان مه رو ٭٭٭٭ صـد بار پیاله کرد و صـد بار سبو
215
آن کــو در مــیخانـه بــه سبــلت رُفـتــه ٭٭٭٭ ترک بد و نیک جمله عالم گفته
گر هر دو جهان چو جوی باشند به کوی ٭٭٭٭ بر کنار وی چو مست باشد خفته
216
از درس عـلوم جـمـله بـگریزی بـه ٭٭٭٭ انـــدر ســـر موی دلـبر آویزی به
زآن پیش که روزگار خونت ریزد ٭٭٭٭ تـو خون رزش به جام مِی ریزی به
217
از هر چه بجز مِی است, کوتاهی به ٭٭٭٭ مِی هـم ز کف بـتان خرگاهی به
مـستـی و قـلـندری و گـمـراهی به ٭٭٭٭ یک جرعه ی مِی ز ماه تا ماهی به
218
انـدیـشه ی عـمـر بـیش از شصت مـنـه ٭٭٭٭ هـر جـا که نهی گام, بجز مست منه
زان پیش که کاسه ی سرت کوزه کنند ٭٭٭٭ تو کوزه ز دوش و باده از دست منه
219
این چرخ چو تاسی است نگون افتاده ٭٭٭٭ در وی همه زیـرکان زبون افتاده
در دوســتی شـیشـه و ســاقــی بـنگر ٭٭٭٭ لب بر لب و در میانه، خون افتاده
220
تــا چـند ز مسجد و نــمـاز و روزه؟ ٭٭٭٭ در میکده ها مست شو و دریـوزه
خیام بخور باده که این خاکِ تو را ٭٭٭٭ گه جام کنند و گه سبو گه کوزه
221
تا کی غم آن خورم که دارم یـا نه ٭٭٭٭ این عمر به خوشدلی گذارم یا نه
پر کن قدح باده که معلومم نیست ٭٭٭٭ کاین دم که فرو بـرم برآرم یـا نه
222
زان مِی که مرا قوت روان است، بده ٭٭٭٭ زان گرچه سرم بسی گران است، بده
بر نه به کفم قدح که دهر افسانه است ٭٭٭٭ این عمر، چو بادی گذران است، بده
223
یـک جـرعه مِی کـهنه ز ملکی نو به ٭٭٭٭ از هر چه نه مِی طریق, بیرون شو به
در دست به از تخت فریدون صد بار ٭٭٭٭ خشت سر خم ز ملک کیخسرو به
224
آنـان که ز پیش رفته اند ای ساقی! ٭٭٭٭ در خـاک غرور خفته اند ای ساقی!
رو باده خور و حقیقت از من بشنو ٭٭٭٭ باد است هر آنچه گفته اند ای ساقی!
225
آن مایه ز دنیا که خوری یا پوشـی ٭٭٭٭ ناچـاری اگر در طلبش می کوشی
بـاقـی هـمه رایـگان نیرزد هش دار ٭٭٭٭ تـا عـمـر گـرانـبها بـه آن نفروشی
226
اِبــریــق مِـی مـرا شـکـسـتـی ربـی ٭٭٭٭ بـر مـن در خـرمـی بـبـستـی ربـی
من مِی خورم و تو می کنی بد مستی ٭٭٭٭ خاکم به دهن! مگر تو مستی ربی؟
227
از آمــــــدن بـــــهـــار و از رفــــتـــن دی ٭٭٭٭ اوراق وجــود مــا هـمی گــردد طی
می خور، مخور اندوه که گفته است حکیم: ٭٭٭٭ «غم های جهان چو زهر و تریاقش مِی»
228
از دفــتــر عـــمر خــود گــشودم فـــالی ٭٭٭٭ نــاگــاه ز ســوز ســینه صـاحب فــالی
گفتا که خوش آن کسی که در خانه ی او ٭٭٭٭ یاری است چو ماهی و شبی چون سالی
229
از کوزه گری کوزه خریدم باری ٭٭٭٭ آن کوزه سخن گفت ز هر اسراری
شـاهـی بـودم که جام زرینم بـود ٭٭٭٭ اکنون شده ام کوزه ی هـر خـمـاری
230
افــتاده مــرا بــا مِــی و مستی کاری ٭٭٭٭ مردم ز چه سرزنش کنندم باری؟
ای کاش که هر حرام، مستی دادی! ٭٭٭٭ تا من به جهان ندیدمی هشیاری
231
ای آن کــه رهاورد چـهار و هـفتی ٭٭٭٭ از هـفت و چـهار همیشه انــدر تفتی
مِی خور که هزار باره بیش ات گفتم ٭٭٭٭ باز آمدنت نیست؛ چو رفتی، رفتی
232
ای بـاده ی خـوشـگـوار در جام بـهی ٭٭٭٭ بـر پـای خـرد تمام بَند و گِِرِهی
هر کس که ز تو خورد امانش ندهی ٭٭٭٭ تا گوهر او بر کف دستش ننهی
233
ای دل تـــو بــــــه ادراک معـمـا نرسی ٭٭٭٭ در نـکـتـه ی زیــرکــان دانــا نــرسـی
این جا به مِی و جام بهشتی می ساز ٭٭٭٭ کان جا که بهشت است, رسی یا نرسی
234
ای دوسـت حـقیقت شـنو از مـن سخنی ٭٭٭٭ بـا بـاده ی سرخ بـاش و بـا سـیم تـنـی
که آن کس کــــــه جهان کرد, فراغت دارد ٭٭٭٭ از سبلت چون توئی و ریش چو منی
235
ای دوست کنون که می توانی باری ٭٭٭٭ بـــردار ز دوش نــازنـیـنـی بـــاری
کـاین زنـدگی چـنـد نـماند جـــــــاوید ٭٭٭٭ از دست تو هم برون رود یک باری
236
ای رب بگشای بر من از رزق دری ٭٭٭٭ بی منت بندگان رسان ساز و بری
از بــاده چــنان مـست نگهدار مرا ٭٭٭٭ کز بــی خبری نــباشــدم دردسری
237
ای کـاش کــه جــای آرمـیـدن بـودی! ٭٭٭٭ یـا این ره دور را رسیدن بودی
کاش از پی صد هزار سال از دل خاک ٭٭٭٭ چون سبزه امید بر دمیدن بودی
238
بـــر رهــگــذرم هــزار جــا دام نـهـی ٭٭٭٭ گویی که بگیرمت اگر گام نهی
یک ذره ز حکم تو جهان خالی نیست ٭٭٭٭ تو حکم کنی و عاصی ام نام نهی؟
239
بر کوزه گری پریر کردم گذری ٭٭٭٭ از خـاک هـمی نمود هر دم هـنری
من دیدم اگر ندید هر بی بصری ٭٭٭٭ خاک پدرم در کف هر کوزه گری
240
بــر گـیـر پـیـاله و سـبـو ای دلـجـوی ٭٭٭٭ فارغ بنشین به کشتزار و لب جوی
بس شخص عزیز را که چرخ بدخوی ٭٭٭٭ صد بار پیاله کرد و صد بار سبوی
241
بـرگیر ز خود حسابی ار با خبری ٭٭٭٭ که اول تو چه آوری و آخر چه بری
گفتی نخورم باده که می باید مرد ٭٭٭٭ مــی باید مــرد اگر خوری یا نخوری
242
پـیـری دیـدم بـه خـانه ی خـمـاری ٭٭٭٭ گفتم نکنی ز رفتگان اخباری؟
گفتا مِی خور که همچو ما بسیاری ٭٭٭٭ رفـتند و کـسی بـاز نیامد باری
243
تا در تن توست استخوان و رگ و پی ٭٭٭٭ بـی بـاده مباش و ناله ی مطرب و نی
گـردن مـنـه ار خصم بـود رسـتـم زال ٭٭٭٭ منت مکش ار دوست بود حاتم طی
244
تــا کــی ز غــم زمــانــه مــحــزون بــاشـــی ٭٭٭٭ با چشم پر آب و دل پر خون باشی
مِی نوش و به عیش کوش و خوش دل می باش ٭٭٭٭ ز آن پیش کزین دایره بیرون باشی
245
تـن زن چـو بـه زیـر فلک بـی بـاکـی ٭٭٭٭ مِی نوش چو در جهان آفـت ناکی
چون اول و آخرت بجز خاکی نیست ٭٭٭٭ انگار که بر خاک نه ای در خاکی
246
تُنگی مِی لعل خواهم و دیوانی ٭٭٭٭ سد رمقی خـواهم و نصف نـانـی
آنگه من و تو نشسته در ویرانی ٭٭٭٭ خوش تر بود آن ز ملکت سلطانی
247
چـنـدان کـه نـگـاه مـی کـنـم هـر سـویی ٭٭٭٭ در باغ روان است ز کوثر جویی
صحرا چو بهشت است؛ ز کوثر کم گوی ٭٭٭٭ بـنشین بـه بهشت با بهشتی رویی
248
چون آگهی ای پسر ز هر اسراری ٭٭٭٭ چــندیــن چه خوری بیهُده هر تیماری؟
چــونــکه نرود به اختیارت کاری ٭٭٭٭ خوش باش در این نفس که هستی باری
249
چون هست زمانه در شتاب ای ساقی ٭٭٭٭ بر نه به کفم جام شراب ای ساقی!
هــنگــام صــبوح قفل از در بگشای ٭٭٭٭ بــشتاب که آمد آفتاب ای ساقی!
250
خواهی که اساس عمر محکم یابی ٭٭٭٭ یک چند به عالم دل بی غم یابی
فارغ منشین ز خوردن بــاده ی ناب ٭٭٭٭ تــا لـذت عـمر خــود دمادم یابی
251
در ده مــِی سرخ مــشکــبو ای ســـاقی! ٭٭٭٭ تــا بــاز رهــم ز گفتگو ای ساقی!
یک کوزه ی مِی بده از آن پیش که دهر ٭٭٭٭ خاک من و تو کند سبو ای ساقی!
252
در ده مـِی ناب لاله گون ای ســاقی! ٭٭٭٭ بگشا ز گلو شیشه ی خون ای ساقی!
که امروز برون ز جام مِی نیست مرا ٭٭٭٭ یک محرم پاک اندورن ای ساقی!
253
در گوش دلـم گـفت فلک پنهانی: ٭٭٭٭ «حکمی که قضا بود, ز من می دانی؟
درگردش خود اگر مرا دست بُدی ٭٭٭٭ خـود را به رهاندمی ز سرگـردانـی»
254
در کارگه کوزه گری کردم رای ٭٭٭٭ بر پایه ی چرخ دیدم استاد به پـای
می کرد دلیر کوزه را دسته و سر ٭٭٭٭ از کله ی پادشاه و از دست گدای
255
زان کوزه ی مِی که نیست در وی ضرری ٭٭٭٭ بر کن قدحی بخور به من ده دگری
زان پـیش تـر ای پـسر کـه در رهـگـذری ٭٭٭٭ خاک من و تو کوزه کند کوزه گری
256
شیخی به زنی فاحشه گفتا مـستی ٭٭٭٭ هر لحظه به دام دگری پــابستی
گفتا شیخا هر آنچه گویی هستم ٭٭٭٭ آیا تو چنانکه مـی نـمایی هستی؟
257
صبحی خوش و خرم است خیز ای ساقی ٭٭٭٭ در شیشه کن آن شراب از شب باقی
جــامی بــه مــن آور و غـــنیمت می دان ٭٭٭٭ ایــن یــک دم نــقـــد را و فردا باقی
258
گـر آمـدنـم بـه مـن بُدی, نـامدمی ٭٭٭٭ ور نیز شدن به من بُدی, کی شدمی
به زان نبُدی کــه اندرین دیر خراب ٭٭٭٭ نـه آمـدمـی، نـه بُدَمی، نــه شـدمـی
259
گر جنس مرا خاصه بداند ساقی ٭٭٭٭ صد فضل ز هر گونه براند ساقی
ور درمانم به رسم خود باده دهد ٭٭٭٭ از حد خودم درگذراند ســـاقی
260
گر دست دهد ز مغز گندم نانی ٭٭٭٭ وز مِی دو منی ز گوسفندی رانی
بـا لالـه رخی به گوشه ی بستانی ٭٭٭٭ عیشی بـود آن نـه حد هر سلطانی
261
گر روی زمین یکسره آباد کنی ٭٭٭٭ چندان نبود که یک دلی شاد کنی
گر بنده کنی به لطف، آزادی را ٭٭٭٭ به ز آنکه هزار بنده آزاد کنی
262
گر کار فلک به داد سنجیده بُدی ٭٭٭٭ احـوال فلک جمله پسندیده بُدی
ور عدل بُدی به کارها در گردون ٭٭٭٭ کی خاطر اهل فضل رنجیده بُدی
263
گــویند مخور مِی که بلاکش بــاشی ٭٭٭٭ در روز مــکافــات، در آتــش بــاشــی
این هست ولی ز هر دو گیتی خوش تر ٭٭٭٭ این یک دمه کز شراب، سرخوش باشی
264
هـــان تــا بــر مــستان به درشتی نشوی ٭٭٭٭ یا از در نیکوان به زشتی نشوی
مِی خور که ز خوردن و ز ناخوردن مِی ٭٭٭٭ گر آلت دوزخی، بهشتی نشوی
265
هـان کـوزه گرا بـپا اگر هُـشیاری! ٭٭٭٭ تا چند کنی برگِل مردم خواری
انگشت فریدون و کف کیخسرو ٭٭٭٭ بر چرخ نهاده ای چه می پـنداری؟
266
هــنـگـام پـگـاه ای صــنـم فــرخ پــی! ٭٭٭٭ بـر ساز ترانه ای و پیش آور مِی
کافکند به خاک صد هزاران جم و کی ٭٭٭٭ ایــن آمــدن تیر مه و رفتـن دی
267
هــنگــام صبوح است خروش ای ساقی! ٭٭٭٭ ما و مِی و کوی مِی فروش ای ساقی!
چه جای صلاح است؟ خموش ای ساقی! ٭٭٭٭ بگذر ز حدیث و مِی بنوش ای ساقی!