جرجیس المکین

جرجیس المکین. شیخ المکین. ابن عمید. جرجیس المکین. عبدالله جرجیس ابن ابی یاسر ابن مکارم ابن طَیِّب ابن قردینه ابن یوسف این عمید مشهور به شیخ المکین (1205–1273) که به اختصار ابن عمید هم نامیده می شود مورخ مسیحی قبطی است که آثار خویش به عربی لاتین می نوشت. جزئیات زندگی اش از عباراتی که در پایان تاریخش مجموع المبارک بدست می آید. وی به سال 1205 در حکمرانی ایوبیان در قاهره بدنیا آمد. جدش تاجری از تکریت عراق بود که در مصر رحل اقامت افکند. وی که از نصارای قبطی بود در دیوان الجیش قاهره از بلند پایگان نظامی هم شمرده می شود. داشتن چنین سمتی خالی از خطر هم نبود. دوبار به حبس افتاد، احتمالا بابت ارتباط با ناآرامی های سوریه در دوران حمله مغول؛ یک مورد حبس وی بیش از ده سال به درازا کشید. پس از رهائی از بند و خاتمه خدمات دیوانی کتاب خویش تاریخ دعاة المجموع المبارک در دو جلد را در فاصله 2-1268تألیف کرد. بعدا به دمشق رخت کشید و در سال 1273 در همان شهر درگذشت. بخش/جلد اول مجموع المبارک تاریخ عالم از آدم تا سال یازدهم حکومت هرقل/هراکلیوس (حکمران بیزنطه/روم شرقی) و پاره دوم تاریخ ساراسن ها (نامی که فرنگان نخست به ساکنان استان عرب امپراطوری بیزانس در حاشیه دریای مدیترانه و شمال آفریقا می دادند و بعدها به تمامی اعراب و حتی کل مسلمین داده شد، مأخوذ از سارقین در عربی) که از حیاة محمد است تا برآمدن بیبرس (ظاهر بیبَرس بُندُقداری/ ملک ظاهر رکن الدین بیبرس علائی بُنْدُقْدارِی صالحی نجمی ملقب بـه أبی الفتوح) از ممالیک مصر در سال 1260. به گفته مولف بخش دوم عمدتا برگرفته از تاریخ طبری است که بعدها مورد استفاده مولفان مسلمان و مسیحی نیز قرار گرفت. پاره نخست کتاب متشکل از شماری زندگی نامه مهم ترین مردان عصر و آدم در رأس آنهاست. تاریخ وی تا سال 586 پیش از میلاد مبتنی بر انجیل است. اطلاعات ادوار متآخر تر از منابع گوناگون بعضا ناشناخته گرفته شده. این بخش با فهرست اسامی بطریق/ پطریارخ های کلیسای اسکندریه به پایان می رسد. این کتاب چندان اصیل نیست و از منابع متقدم، ازجمله کتاب‌ التواریخ‌ این راهب بهره گرفته. با این همه در شرق و غرب بسیار تأثیر گذار بود. این تاریخ مورد استفاده مورخان قرون 15-14 چون ابن خلدون، قلقشندی و مقریزی قرار گرفته است. بخش دوم در سال 1625 به زبان های عربی و لاتین در لیدن چاپ شد. بخش لاتین ترجمه طوماس ارپینوس (ون ارپن) (Thomas Erpenius (van Erpen) است که تحت عنوان تاریخ ساراسن ها (Historia saracenica)منتشر شد در حالی که ترجمه فرانسه همین کتاب به دست پیِر واتی (Pierre Vattier) زیر عنوان تاریخ مسلمانان/محمدیان (L'Histoire mahomtane) در سال 1657 در پاریس منتشر شد. ترجمه و تلخیصی انگلیسی از آن از زبان لاتین به انگلیسی توسط روحانی انگلیسی ساموئیل پورخاس Samuel Purchas 1577? – 1626)) صورت گرفت. برگردان ارپنیوس یکی از نخستین ترجمه ها از متنی عربی در دوران مدرن (عصر الحدیث) است و به همین علت مشکلات لغوی و زبانی فراوان دارد. هیچ نسخه کاملی از کتاب در دست نیست. جز برخی بخش هایی کوچک هیچ ویراست انتقادی از هیچ یک از بخش های برگردان ار پینوس یا ترجمه ای از آن به زبان های جدید/مدرن در دست نیست. همین فقدان از مشکلات عمده فقه اللغه/زبان شناسی بوده این اثر را برای جامعه علمی دست نیافتنی می کند. نسخه ها/دستنوشته های متن کامل و نسخه هائی جداگانه از هر یک از دو بخش موجود است. کتابخانه ملی انگلستان (The British Library) نسخه کاملی از کتاب را با این شماره ثبت دارد (BL. Or. 7564, from 1280 A.D). کتابخانه بادلیان آکسفورد/ مکتبة بودلی (The Bodleian Library) نسخه ای از مجموع المبارک با ترجمه لاتینی منتشر نشده ای از خاتمه بخش نخست و تمامی پاره دوم کتاب در مجموعه خود دارد. ترجمه ای از مجموع المبارک بزبان حبشی هم هست که بسیار به متن عربی نزدیک است ولی این ترجمه هم منتشر نشده است. این برگردان در حکومت دویت دوم/ دویت الثانی یا لِبنا دنگال/ لیبنا دینقل (Lebna Dengel (ልብነ ድንግል Ləbnä Dəngəl; 1501 – September 2, 1540) صورت گرفت. نسخه ای از آن با شناسه Ms. Oriental 814", comprising 119 folios of the 175 folio book در کتابخانه ملی انگلستان محفوظ است. ارنست والیس باج (Sir Ernest Alfred Thompson Wallis Budge (27 July 1857 – 23 November 1934) فصل مربوط به اسکندر کبیر را از روی همین نسخه که حاوی قطعاتی لفظ به لفظ (verbatim extracts) از کهن کتاب باطنی/سحری/هرمسی الاسطماخس بزبان عربی است ترجمه کرده است. مفضل بن أبی الفضائل که او هم قبطی و احتمالا نوه برادر یا خواهر ابن عمید بوده ادامه/تکمله ای بر این کتاب با عنوان ( النهج السدید والدر الفرید فیما بعد تاریخ ابن العمید)نگاشته. این اثر متن ابن عمید را تا مرگ ملک الناصر در سال 1341 ادامه می دهد. این تکمله تنها اشاراتی محدود به رویدادهای جامعه قبطیان دارد و عمدتا تاریخی دنیوی/سکولار مرتبط با امور مسلمین است. از این تکمله تنها یک دستنوشت که احتمالا آنهم برای استفاده شخصی نگاشته شده موجود است. م.و.د.