اسپرغم

اسپرغم . [ اَ / اِ پ َ غ َ / اِ پ َ رَ ] (اِ) گلها و ریاحین . (جهانگیری ). گلها و ریاحین باشد مطلقاً و ریحانی را نیز گویند که آنرا شاه اسپرم خوانند. (برهان ). رستنیی است خوشبوی که بتازیش ریحان گویند و گویند که در عهد کسری یعنی انوشیروان ماری بنزدیک سریر آمد و از دهن قدری تخم خُرد سیاه بینداخت . کسری فرمود تا این تخم را کشتند از آن این رست . (مؤید الفضلاء). ریحان باشد چه بواسطه ٔ بوی خوش تقویت قلب کند پس گویا سپری است برای غم (!) و بحذف الف نیز آمده و شاه اسپرغم نوعی از ریحان که برگ خرد دارد و بغایت خوشبوست . (رشیدی ). و در صیدنه ٔ ابوریحان بیرونی مسطور است که اسپرغم اسم مطلق ریحان است شاهسپرم نام یکی از اقسام ریحان است که برگ خرد دارد و بغایت خوشبوست و آنرا شاسپرم نیز گویند. (سروری ). و اسپرغم و صور دیگر آن هر گیاه و میوه ٔ خوشبوست نه گل ، و ترجمه ٔ آن ریحان است . شاه اسپرغم . سپرغم . اسپرم . سپرم . اسپرهم :
چشم سیاهت به اسپرغمی ماند
زر بمیانه همه کرانْش لاَّلی .

خسروی (ابوبکر محمدبن علی ).

میدانت خوابگاه ۞ است خون عدوت آب
تیغ اسپرغم و شیهه ٔ اسپان سماع خوش .

دقیقی (از فرهنگ اسدی چ پاول هورن ).

ز هرچ اسپرغم است و گل گونه گون
بر آن کوه بد صدهزاران فزون .

اسدی .

بیگمان شو زآنکه روزی ابر دهر بیوفا
برف بربارد بر آن شاهسپرغم مرغزی .

ناصرخسرو.

از بدیع اسپرغمها صحرا
همچو دیبا همه منقش گشت .

مختاری .

زره با رمح خون پالات کم باشد ز پرویزن
سپر با تیرباران تو نازکتر ز اسپرغم .

اثیر اومانی .

بر رخش آن طرّه ٔ پرخم نگر
بر ریاض خلد اسپرغم نگر.

؟

شب بوی ؛ اسپرغمی است چون خیری و گل زرد دارد. (فرهنگ اسدی ). بساک ؛ چون تاجی بود که از اسپرغمها کنند. (فرهنگ اسدی خطی ). رجوع به شاه اسپرم شود. || میوه : از پس آنکه طعام خورده بودند [زنان مصر] و بمجلس شراب نشسته هر یکی راکاردی بدست اندر نهاد [زلیخا] و هر اسپرغمی که بکارد ببرند چون خربزه و امرود و سیب آنرا متکا خوانند. (ترجمه ٔ تاریخ طبری بلعمی ). || سبزه . (برهان ). || معنی اسپرغمی در این بیت معلوم نشد :
روان گرد برگرد اسپرغمی را
تذروان آموخته ماده و نر.

فرخی .