ایلک خان .[ ل َ ] (اِخ ) احمدبن علی ملقب به شمس الدوله نصربن علی از خانان ترکستان ، خواهرزاده و جانشین بغراخان . وی بعد از برادر بسلطنت نشست و چندی بعد بخارا را از دست عبدالملک دوم سامانی گرفت و دولت سامانی را منقرض نمود. ایلک خان با منتصر سامانی جنگ کرد و او را شکست داد، با سلطان محمود غزنوی نیز بر سر تقسیم ممالک سامانی جنگ کرد که عاقبت مقرر شد ماوراءالنهر از آن او باشد. || ایلک که ظاهراً به معنی نخست و اول آمده است بعدها یک چند لقب اعقاب شمس الدوله نصربن علی بوده است . ملوک ایلک خانیان یا ملوک خانیه ٔ ترکستان یا آل افراسیاب نام معروف بوده اند
: سست گشته پای خان اندر رکیب
خشک گشته دست ایلک بر عنان .
فرخی .
کیست آن کس که سر از طاعت تو بازکشد
که نه چون ایلک آید سته و چون چیپال .
فرخی .
رجوع به دایرةالمعارف فارسی و تاریخ کامل ابن اثیر ص
78،
79،
92،
99 و قاموس اعلام ترکی ج
2 و تاریخ عمومی و تاریخ مغول چ عباس اقبال ص
11 شود.