ایوان کسری . [ اَی ْ ن ِ ک ِ را ]
۞ (اِخ ) مشهورترین بنایی که پادشاهان ساسانی ساخته اند. قصری است که ایرانیان آنرا طاق کسری یا ایوان کسری گویند. هنوز ویرانه ٔ آن در محله ٔ «اسپانبر» در مداین موجب حیرت سیاحان است . ساختمان این بنا را بخسرو اول نسبت میدهند. مجموع خرابه های این کاخ و متعلقات آن مساحتی بعرض و بطول
400 *
300 متر را پوشانیده است . در این مساحت آثار چند بنا دیده میشود. علاوه بر طاق کسری ، عمارتی است در فاصله ٔ
100 متر در مشرق طاق و تلی که معروف به «حریم کسری » است . طاق کسری تنها قسمتی است ازمحل عمارت که اثرقابل توجهی از آن باقی است . تا سال
1888 م . نما و تالار بزرگ مرکزی برپا بود، اما در آن سال جناح شمالی خراب شد و اکنون جناح جنوبی نیز در شرف انهدام است . در وسط این جلوخان دهانه ٔ طاق بزرگ بیضی شکل نمایان است که عمق آن تا آخر بنا پیش رفته است . طاق کسری مقر معمولی شاهنشاه بود. حیرت و اعجاب بینندگان بیشتر بعلت عظمت و شکوه و ضخامت اضلاع آن است . مسلمانان پس از فتح تیسفون ایوان مداین (طاق کسری ) را برای مسجد اختیار کردند و گویند امیرالمؤمنین علی (ع ) در همین ایوان نماز بجا آورد. (فرهنگ فارسی معین )
: ایوان کسری را بمداین .... شاپورذوالاکتاف بنا کرد و از بعد او چند پادشاه عمارت همی کردند تا بر دست نوشیروان عادل تمام شد. (نوروزنامه ).
چو صیتش در افواه دنیا فتاد
تزلزل در ایوان کسری فتاد.
سعدی .