بیرجند. [ ج َ ] (اِخ ) شهری به خراسان و آن مرکز شهرستان بیرجند و قاینات است که در زمان سابق این ناحیه بنام قهستان نامیده می شد و دارای
23488 تن سکنه است . (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج
9). نام بیرجند در کتب جغرافی نویسان قدیم اسلامی نیامده است و نخستین کس که ذکری از این شهر بمیان آورده یاقوت (متوفی
623 هَ . ق .) می باشد وی می نویسد: بیرجند از زیباترین شهرهای ناحیه ٔ قهستان است که در دوران خلافت از اعمال خراسان بوده است و اکنون بیرجند قصبه ٔ قهستان می باشد و حال آنکه در قرون وسطی قائن قصبه ٔ قهستان بشمار می آمده است و مانند بیرجند چندی تحت استیلای اسماعیلیه بوده است . گولد اسمید
۞ میگوید که جمعیت بیرجند در سال
1873م .به پانزده هزار نفر بالغ میگردیده اما استیوارت
۞ میگوید که جمعیت آن در سال
1886م . به
14000 تن بالغ میگردید اما لورینی
۞ در زمانی متأخر جمعیت آنرا به
18000 تن تخمین زده است و در پاره ای از نقشه های جغرافیایی نام بیرجند به برجن تحریف شده است . (از دایرة المعارف فارسی ). شهر بیرجند اکنون یکی از شهرستانهای استان خراسان کنار مرز افغانستان کمابیش مطابق قهستان سابق است و فعلاً مرکب از
5 بخش ، حومه ، درمیان ، شوسف ، خوسف ، قاین تشکیل شده است . جمع قراء و قصبات آن
1565 و نفوس آنها در حدود
232765 تن می باشد و بنا بگفته ای
144112 و جمعیت شهر بیرجند
13934 تن است . رجوع به فرهنگ جغرافیائی ایران ج
9 و فرهنگ فارسی معین و دائرة المعارف فارسی و نیز رجوع به مرآت البلدان ج
1 ص
326 و تاریخ ادبیات ادوارد براون ج
2 ص
168، تاریخ سیستان ص
406، تاریخ مغول ص
545 و سبک شناسی ج
1 ص
411 شود.