پروس . [ پْرو
/ پ ِ ] (اِخ )
۞ نام قسمتی از کشور آلمان است . مساحت آن
292695 هزارگزمربع و سکنه ٔ آن
39 میلیون تن میباشد. پروس از شرق به غرب شامل پروس شرقی و بقایای پروس غربی و پومرانی
۞ و هانور
۞ و شلسویگ هولشتاین
۞ و وستفالی
۞ و پروس رنان و هس ناسو
۞ است . خاک آن حاصلخیز است رودهای وزر
۞ و الب و اودر در آن جریان دارد و صنایع آن با رونق است . پایتخت آن برلن و شهرهای مهم آن عبارت است از کولونی و برسلو و اِسِن و فرانکفورت و دورتموند و دوسلدورف . عظمت پروس را سبب خاندان هوهنزلرن است که اصلا از سرزمین سواب (در قسمت جنوب غربی باویر) می باشند اعضاء این خاندان در زمان شارل چهارم به مقام «پرنس امپراطوری » رسیدند در
1415 م . فردریک ششم یکی از افراد آن خاندان امارت براندبورگ
۞ را از سی جیس موند
۞ اول بخرید و خود را فردریک اول نامید و سلسله ای تأسیس کرد که اقدامات نظامی آن با حسن توفیق مورد تأیید شوالیه های توتونی
۞ قرار گرفت . در
1618 دوک نشین پروس به ارث به سی جیس موند دوک الکتور رسید بدین ترتیب پروس و براندبورگ جمعاً به اختیار خاندان هوهنزلرن درآمد و آنان صاحب سرزمینی شدند که میان دریای بالتیک و رود ویستول واقع بود.فردریک گیوم (
1688-
1640) به کدخدامنشی در امور اروپا مداخله میکرد و از صلح وستفالی بسیار استفاده کرد و به کشور پروس نظم و سامان داد و سپاه دائم ایجاد کرد و با عجله و آغوش باز از کسانی که در اثر نسخ فرمان نانت مجبور به ترک زادبوم خویش شدند پذیرائی کرد خلاصه آنکه اساس عظمت وطن خود را استوار ساخت و در سال
1701 خاندان هابسبورگ
۞ فردریک سوم (
1713-
1688) را بنام فردریک اول پادشاه پروس شناخت فردریک گیوم اول معروف به پادشاه نظامی
۞ سپاه خود را تقویت و تنظیم کرد. فردریک دوم معروف به کبیر (
1786-
1740 م .) که مدیری ماهر و سرداری بزرگ بود در جنگ جانشینی اطریش شهرت یافت و در جنگ هفت ساله در برابر فرانسه و اطریش وروسیه که متحد بودند مقاومت کرد فردریک دوم عده ای کثیر از مهاجران را به کشور خویش جلب کرد و قلمرو دولت پروس را با فتح سیلزی و تقسیم متوالی لهستان وسعت بخشید. پروسیان که در والمی
۞ از انقلاب کنندگان فرانسه (
1792) و در اینا
۞ از ناپلئون (
1806) شکست خوردند ودر تیلسیت نیز به آنان صدمه رسید (
1807) در لایپ زیگ و واترلو و در کنگره ٔ وین از فرانسویان انتقام گرفتند و اراضی از دست رفته را تصاحب کردند. پروس چون به اتحادیه دول ژرمنی درآمد به تدریج بضرر اطریش قدرتی حاصل کرد که در زمان گیوم (
1888-
1861) پس از جنگ بادانمارک (
1864) منجر به قطع روابط دو دولت و وقوع جنگ شد پروسیان در سادوا
۞ (
1866) فتح کردند و اطریش از اتحادیه دول ژرمنی اخراج شد و اتحادیه ٔ آلمان شمالی جای اتحادیه ژرمنی را گرفت . چهار سال بعد پروسیان در جنگ با فرانسویان پیروزشدند و پادشاه پروس عنوان امپراطور آلمان یافت و بنام گیوم اول خوانده شد (در ورسای
1871). از این زمان تاریخ پروس آمیخته با تاریخ آلمان است و پروس سر و قلب آن کشور محسوب میشود و بهمین سبب در
1919 م . تقریباً تمام خساراتی را که بر آلمان تحمیل شد پروس تحمل کرد و از آنگاه معرض تظاهرات انقلابی و سلطنت طلبی شد. در
1920 پروس شلسویگ شمالی
۞ را از دست داد ولی در اول آوریل
1922 پیرمون
۞ و در اول آوریل
1929 والدک
۞ را ضمیمه ٔ متصرفات خویش ساخت . ایالت قدیم پروس را که مرکز آن دانتزیک است و از تقسیم لهستان (
1795) بوجود آمده و در
1919 دیگر بار قسمت اعظم آن به لهستان ملحق گردیده پروس غربی خوانند. ایالت دیگر پروس که مرکز آن کنیگس برگ
۞ است و جزئی از آن پس از جنگ بین المللی اول به لهستان واگذار شد و دالان دانتزیک آنرا از آلمان جدا ساخت بنام پروس شرقی خوانده میشود. در جنگ اخیر در این سرزمین مبارزات خونین اتفاق افتاد.