تفاوت . [ ت َ وُ
/ وِ
/ وَ ] (ع مص ) از هم جدا و دور شدن دو چیز. و هو علی غیر القیاس لان المصدر من تفاعل بضم العین الا ما روی فی هذالحرف . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). به هر سه حرکات واو درست باشد مگر ضمه افصح است بمعنی دوری میان دو چیز و این خلاف قیاس مخصوص به همین لفظ است . (غیاث اللغات ) (آنندراج ). تباعد و اختلاف بین دو چیز، ضم واو بر قیاس است مکسور یا مفتوح خواندن نادر بود. و بمعنی تباین دو چیز در فضل بودو از این معنی است قول پروردگار
: الذی خلق سبع سموات طباقاً ماتری فی خلق الرحمن من تفاوت فارجع البصر هل تری من فطور. (قرآن
67 / 3) (از اقرب الموارد). || عیب . قوله تعالی ماتری فی خلق الرحمن من تفاوت . (ایضاً) (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). رجوع به ماده ٔ قبل شود. || اختلاف و عدم موافقت و فرق و امتیاز و نقاضت و جدایی و دوری و مسافت و فاصله . (ناظم الاطباء). فرق . اختلاف
: میان خواجه ٔ تو و میان خواجه ٔ من
تفاوت است چنان چون میان زر وگمست .
فرخی .
اگر مادرش [ حسنک ] جزع نکرد و چنان سخن بگفت طاعنی نگوید که آن نتواند بود که میان مردان و زنان تفاوت بسیار است . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص
190).
وگر گویی که در معنی نیند اضداد یکدیگر
تفاوت از چه سان باشد میان صورت و اسماء.
ناصرخسرو.
در روی توروی خویش بینند
این است تفاوت نشانها.
خاقانی .
لشکر چون تفاوت هر دو طرف مشاهده کردند از خدمت الیسع دور ونفور شدند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی چ
1 تهران ص
317).
صلاح کار کجا و من خراب کجا
ببین تفاوت ره از کجاست تا بکجا.
حافظ.
-
امثال :
تباین است ز شاخ نبات تا بوره تفاوت است زآب حیات تا غسلین .
بدر جاجرمی (از امثال و حکم دهخدا ص 549).
نظیر: چه نسبت خاک رابا عالم پاک ... چراغ مرده کجا شمع آفتاب کجا... (امثال و حکم ایضاً ج
1 ص
330).