جامع ایاصوفیا. [ م ِ ع ِ اَ ] (اِخ )
۞ مسجد معروفی است در استانبول . اصل آن کنیسه ای بودکه پادشاه قسطنطنیه آن را بنا کرده عثمانیها آن را به جامع تبدیل کردند. (اعلام المنجد). سامی بیک در قاموس الاعلام آرد: جامع شریف بزرگی است خارج در سرای همایونی طوپ قپو در استانبول بسال
325م . توسط قسطنطین امپراطور روم به صورت کلیسا ساخته شد و به ایاصوفیا موسوم گشت . در زمان آرکادیوس این بنا سوخت و توسط پسراو تئودیوس مجدداً بنحو کاملتری ساخته شد. سپس در زمان سلطنت یوستنیایوس باز هم طعمه ٔ حریق گردید و توسط همین پادشاه به صورت فعلی بنا شد. معماران آن از مشاهیر دانشمندان ریاضی : تراله ، آنتیموس و ایسیدور بودند. آنتیموس این بنا را بطرز معابد قدیمه ساخت و برطبق معمول آنروز شکل چلیپا نیز در آن قرار داد. در داخل معبد زیر قبه ٔ بزرگ
40 ستون و در بالای آن
60 ستون کار گذاشت . بنای این معبد بسال
548م . پایان یافت .قبل از اینکه این معبد به صورت جامع شریف درآید در دیوارهای آن تصویرهائی از قبیل بت و صنم و ملائکه و عزیر کنده شده بود، ولی حالا بشکل ساده است . امپراطور یوستینیانوس این معبد را به احترام صوفیا که اسم قدیسه ای بود ایاصوفیا نامید. طول معبد از شرق بغرب
269 قدم و عرض آن از شمال بجنوب
243 قدم و ارتفاع بلندترین قبه ٔ آن
188 قدم است . بمرور زمان چند مرتبه محتاج به تعمیر شده است و آن را با مهارت کامل تعمیر کرده اند. بسال
857 هَ .ق . این معبد توسط ابوالمغازی سلطان محمدخان ثانی هنگام فتح استانبول به جامع شریف تبدیل شد و مشارالیه یک مناره و مدرسه بدان افزوده و سلطان بایزید مناره ٔ دیگری ساخت و مدرسه را وسعت داد.