حارث . [ رِ ] (اِخ ) ابن حِلَّزَة الیشکری الوائلی . شاعری جاهلی ، و یکی از فحول شعرا و اصحاب معلقات است . ابوعبیده گوید بهترین شعرا که دارای قصائد طوالند سه تن باشند؛ عمروبن کلثوم و حارث بن حلزه و طرفةبن العبد. و او ابرص بود و در فخر بدان پایه بود که بدو مثل زنند و «افخر من حارث بن حلزة» گویند. اصمعی گوید حارث معلقه ٔ خود را که عادةً آن را قصیده ٔ ششم از معلقات میشمارند و بمطلع:
آذنتنا ببینها اسماء
رب ثاو یمل منه الثواء.
است ، در
135 سالگی در پیشگاه عمروبن هند به کمان و یا نیزه ٔ خود تکیه کرده ، ارتجالاً، بگفته است و چنان گرم گفتار خود بوده که سنان نیزه به تن او فرو شده و وی درد آن درنیافته است و گویند مبروصین را پیش عمرو راه نمی دادند و چون حارث ابرص بود اجازه ٔ رفتن نزد عمرو نداشت روزی در پس قبه ٔ عمرو قصیده ٔ خود را بخواند و عمرو بشنید وحارث را نزد خود طلبید ابو عمرو شیبانی به ارتجال این قصیده در یک موقف پیوسته در شگفت بود و می گفت اگرآن را در یک سال نیز می گفت بأسی بر او نبود. صولی گوید: تأهّب سفر و جمع وسائل آن را بهتر از این گفته ٔ حارث وصف نتوان کرد:
اجمعوا امرهم عشاءً فلما
اصبحوا اصبحت لهم ضوضاءُ
من منادِ و من مجیب و من تصَ
هال ِ خیل ِ خلال ذاک رُغاءُ.
گویند بکربن وائل و تمیم بن مر نزد ملکی از ملوک عرب حضور یافتند و میان آن دو مفاخرة و منازعة در گرفت و تخم بغضاء و عداوت بین بکرو تمیم از آن روز کشته شد تا آنجا که با بهانه ای جزئی جنگ بیست چهارساله ای میان آنان برپا شدو حارث در این معنی گوید:
قرّ بی یا خَلَی ّ ویحک درعی
لقحت حربنا و حرب تمیم
اخوة قَرّ شوا الذنوب علینا
فی حدیث من دهرهم و قدیم
طلبوا صلحنا ولات اوان ِ
ان ما یطلبون فوق النجوم .
و او راست :
لمن الدیار عفون بالحبس
آیا تهاکمهارق الفرس
لا شی ٔ فیها غیر اصورة
سفع الخدود یلحن فی الشمس
و غیر آثار الجیاد باعَ
راض الجماد و آیة الدعس
فحبست فیها الرکب احدس فی
کل الأمور و کنت ذاحدس .
#
لا أعرفنّک ان ارسلت قافیة
تلقی المعاذیر ان لم تنفع العذر
ان السعید له فی غیره عظة
و فی التجارب تحکیم و معتبر.
#
واذکروا حلف ذی المجاز و ماقَُ
دّم َ فیه العهود والکفلاء
حذر الخون والتعدی وهل تنَ
قض ما فی المهارق الاهواء.
#
و نیز او راست :
یا ایها المزمع ثم انثنی
لا یثنک الحازی ولا الشاحج
و لا قعید اعضب قرنه
هاج له من مرتع هائج
بینا الفتی یسعی و یُسعی له
تاح له من امره خالج
یترک ما رَفَّح َ من عیشه
یعبث فیه همج هامج
قلت لعمر و حین ارسلته
و قد حبا من دوننا عالج
لا تکسع الشول باغبارها
انک لا تدری من الناثُج
و اصبب لأُِضیافک البانها
فأن ّ شرّاللبن الوالج .
و جاحظ آرد که ابوعبیده گفته است قسمتی از این اشعار مصنوع است . و هم از اوست :
و هم زباب حائر
لا تسمع الاَّذان رعدا.
و از اشعار اوست که بدان مثل زنند:
عش بجد لایضرک النوک ما او تیت جدا
والنوک خیر فی ظلال العیش ممن عاش کدا.
وفات حارث در حدود سنه ٔ
50 پیش از هجرت (مطابق سال
570 م .) بوده است . رجوع به الشعر والشعراء ابن قتیبه چ مصر سنه ٔ
1932 م . ص
53 و عیون الاخبار ابن قتیبه ج
2ص
95 و
96 البیان والتبیین ج
2 ص
31 و
86 و ج
3 ص
6و
184 و رجوع به عقدالفرید چ محمد سعیدالعریان ج
2 ص
151 و ج
3 ص
309 و ج
6 ص
120 و قاموس الاعلام ترکی ورجوع به الموشح ص
77 و ص
233 و الاعلام زرکلی ج
1 ص
201 شود.