حمص . [ح ِ
/ ح ُ ]
۞ (اِخ ) شهری است بشام که مردم یمن در آن سکونت دارند. (منتهی الارب ). شهریست بشام بزرگ و خرّم و آبادان و همه راههای ایشان بسنگ گسترده است و مردمان این شهر پاک جامه و بامروت و نیکورویند و اندر وی مار و کژدم است بسیار. (حدود العالم ). این شهر را مسلمین در سال
15 هَ . ق . برابر با
636 م . تسخیر کردند. در بیرون این شهر قبر خالدبن ولید است . (ابن بطوطه ). شهر مشهور بزرگی است که میان دمشق و حلب واقع شده و در سمت قبله ٔ آن قلعه محکمی است بر فراز تپه ای بلند. این شهر را شخصی بنام حمص بن مهربن جان و گویند حمص بن مکنف بنیاد کرده است . در حمص مشاهد و مزاراتی است از جمله مشهد علی بن ابیطالب است . گروهی از محدثان بدین شهر منسوب و به حمصی معروفند. (معجم البلدان ). یکی از مشهورترین شهرهای سوریه است در
150 کیلومتری از شمال دمشق و اسکله ٔ آن در
90 کیلومتری طرابلس شام است . در ساحل راست یعنی مشرق نهر عاصی ، در ً
20 َ
43 ْ
34 عرض شمالی و ً
13 َ
22ْ
34 طول شرقی واقع گشته و
494 متر از سطح دریا بلندتر است . و در میان یک دشت بسیار وسیع و حاصلخیزی واقع شده است که در جهت شرقی از محل اتصال جبل لبنان باجبل نصیریه امتداد پیدا کرده و هوای بسیار لطیف آب فراوانی دارد. جمعیت آن در حدود
25000 تن است . جوامعو مساجد زیاد دارد، مشاهد و زیارتگاههایش نیز فراوانست . چارسوق و بازار بسیار گرمی دارد. در طرف جنوب شهر بالای تلی یک دژ باستانی و در اطراف و حوالیش باغها و باغچه های زیاد است و آثار عتیقه ٔ فراوان در این مکان مشاهده میشود. خانه هایش از سنگ سیاه بنا شده و این رو منظره ٔ جالبی ندارد. این شهر یکی از قدیم ترین بلاد است . عمالقه آنرا بنا نهاده و بعد از اسکندر درزمان حکام مقدونی این شهر معموریت فراوان کسب کرده و به ترقیات درخشان نائل آمده و در کتابها بتحریف نام آنرا امسه
۞ نامیده اند. در جزو فتوحات سوریه ابوعبیدةبن الجراح و خالدبن ولیداین شهر را تسخیر نمودند. مردم این شهر در اختلاف بین معاویه و حضرت علی (ع ) بغض و کینه ٔ شدیدی نسبت به آن حضرت اظهار کردند و در محاربه ٔ صفین با کمال حرارت بکارزار پرداخته بعداً تشیع را برگزیدند. در اوائل دوره ٔ اسلامی حمص خیلی معمور بوده و جمع کثیری از مشاهیر علما و ادبا از این سرزمین برخاسته اند. در زمان جنگهای صلیبی این شهر نیز صدمه ٔ بسیار دید و بویرانه ای مبدل شد و مدتی در تصرف دشمنان بود. عیاض بن غنم فاتح جزیره و جمعی از صحابه در حمص بخاک سپرده شده اند. یک مرقد مشهور و معروف بمرقد خالدبن ولید هم در این شهر یافته می شود. ولی مرگ خالدبن ولید در مدینه محقق است . بعضی از محققین چنان پنداشته اند که این مرقدمتعلق بخالدبن یزیدبن معاویه است . (قاموس الاعلام ).