دریده

دریده . [ دَدَ / دِ ] (ن مف ) چاک شده و پاره شده . (ناظم الاطباء). از هم پاره شده . به درازا پاره شده . چاک . شکافته . کفته .مخروق . منفلق . واهیة. (از منتهی الارب ) :
رفت برون میر رسیده فرم
پخچ شده بوق و دریده علم .

منجیک .

تو شادمانه و بدخواه توز انده و رنج
دریده پوست به تن بر چو مغز پسته سفال .

منجیک .

پیراهن لؤلوء برنگ کامه
و آن کفش دریده و بسر برلامه .

مرواریدی .

دریده درفش و نگونسارکوس
رخ زندگان گشته چون آبنوس .

فردوسی .

دریده درفش و نگونسارکوس
چولاله کفن روی چون سندروس .

فردوسی .

پراکنده لشکر دریده درفش
ز خون یلان روی گیتی بنفش .

فردوسی .

زواره بیامد بر پیلتن
دریده بر و جامه و خسته تن .

فردوسی

بشد خسته از جنگ فرفوریوس
دریده درفش و نگونسارکوس .

فردوسی .

شکسته دل و دست و بر خاک سر
دریده سلیح و گسسته کمر.

فردوسی .

ابراهیم پیدا آمد با سواری دویست و سه صد و یک علامت و جنیبتی دو و تجملی دریده و فسرده . (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 564).
چندین هزار اطلس و زربفت قیمتی
پوشیده درتنعم و آنگه دریده گیر.

سعدی .

صاحبدل و نیک سیرت و علامه
گو کفش دریده باش و خلقان جامه .

سعدی .

بارکشیده ٔ جفا پرده دریده ٔ هوا
راه ز پیش و دل ز پس واقعه ای است مشکلم .

سعدی .

مُنعَطّ؛ جامه ٔ دریده . هبائب ؛ جامه ٔ کهنه ٔ دریده . (منتهی الارب ).
- پرده دریده ؛ کنایه از رسوا. مهتوک . بی شرم . بی حیا. رجوع به پرده دریده در ردیف خود شود.
- چشم دریده ؛ کنایه از بی شرم و بی حیا. (ناظم الاطباء). شوخ . شوخ چشم . رجوع به چشم دریده در ردیف خود شود.
- || (با اضافه ) چشم شوخ و بی حیا و بی شرم : به یهودی خبر بردند که پسر تو مسلمان شده است گفت آن چشمهای دریده که او دارد کربلا هم میرود. (یادداشت مرحوم دهخدا).
- دریده بر؛ مجروح اعضاء. اندام جراحت یافته :
ز چنگال یوزان همه دشت غرم
دریده بر و دل پر از داغ و گرم .

فردوسی .

به پیش فرامرز بازآمدند
دریده بر و پرگداز آمدند.

فردوسی .

خروشان برشهریار آمدند
دریده بر وخاکسار آمدند.

فردوسی .

- دریده بینی ؛ که بینی او دریده باشد. أخرم .
- دریده چشم ؛ که چشم او دریده باشد. أشتر. شتراء.
- || کنایه از شوخ چشم . (آنندراج ). بی حیا. بی آزرم :
چشم بی شرم تو گر روزی برآشوبد ز درد
نوک خارش خاکشو باد ای دریده چشم و کون .

منجیک .

- دریده داشتن ؛ دریدن : تا آسمان چون دایه ٔ خودکامه ... هر سحرگاه از صبح گریبان دریده دارد و ماتمی نبوده . (منشآت خاقانی چ دانشگاه ص 2).
- دریده دهان یا دهن ؛ کنایه ازبی محاباگوی . (آنندراج ). دهان گشاد و آنکه بی ملاحظه هرچه خواهد گوید و فحاش . (ناظم الاطباء) :
چون طشت بی سرند و چو در جنبش آمدند
الا شناعتی و دریده دهن نیند.

خاقانی .

دریده دهن بدسگالش چو داغ
زبان سوخته دشمنش چون چراغ .

نظامی .

دریده دهان را به گفتن میار
لبش را ز دندانش در بخیه آر.

ظهوری (از آنندراج ).

رجوع به دهن دریده در این ترکیبات و ردیف خود شود.
- دریده شدن ؛ چاک شدن . (ناظم الاطباء). پاره شدن . شکافته شدن . اختراق . اخریراق . انحراق . (دهار). تخرق . (المصادر زوزنی ). تشرم . تمنزق . (تاج المصادر بیهقی ) (المصادر زوزنی ). وهی . (دهار). انداح ؛ دریده شدن مشک . (تاج المصادر بیهقی ). انهتاک ؛ دریده و شکافته شدن پرده . بهاء؛ دریده شدن خانه ٔ مومین و مثل آن . تخرق ؛ دریده و پاره پاره شدن . (از منتهی الارب ). سخف ؛ دریده شدن مشک . (از منتهی الارب ). وهی ؛ دریده شدن جامه . (تاج المصادر بیهقی ).
- دریده گردیدن ؛ دریده شدن . پاره شدن . شکافته شدن . انهماء؛ و کهنه دریده گردیدن جامه . تمسو؛ دریده گردیدن جامه . تهتک ؛ دریده و شکافته گردیدن پرده . خسوف ؛ دریده و شکسته گردیدن . (از منتهی الارب ).
- دریده گریبان ؛ گریبان چاک . دریده جیب :
به صبح آن نقطها فروشوید از تن
یتیم دریده گریبان نماید.

خاقانی .

- دریده گشتن ؛ دریده گردیدن . دریده شدن پاره شدن . شکافته گشتن . هزم ؛ دریده گشتن مشک از خشکی .(از منتهی الارب ).
- دریده گوش ؛ شکافته گوش . أخرق .
- دهان دریده و دهن دریده ؛ کنایه از فحاش . (ناظم الاطباء). بی محاباگوی . (آنندراج ). رجوع به دهان دریده ذیل دهان و به همین عنوان در ردیف خود شود.
- دهل دریده ؛ کنایه از رسوا و بی آبرو، رند دهل دریده . رجوع به همین عنوان در ردیف خود شود.
- فرودریده ؛ واژگون . رجوع به همین عنوان درردیف خود شود.
- کون دریده ؛ کنایه ازبی حیا و بی شرم : کلاغ کون دریده ؛ تعبیری از بی حیائی و بی شرمی کسی . رجوع به همین عنوان در ردیف خود شود.
|| سخت بی حیا. سخت بی شرم . عظیم بی حیا. بسیار بی شرم . بی آزرم . شوخ . شوخ چشم . بی ادب . گستاخ . بی ننگ . بی عار. آلوده دامن . وقح .وقاح . وقیح . پررو.