رشیدی سمرقندی . [ رَ دی ِ س َ م َ ق َ ] (اِخ ) سیدالشعرا، استاد ابومحمد رشیدی سمرقندی . از سخنسرایان نامی قرن ششم هَ . ق . در ماوراءالنهر است . کنیه و لقب او را ابورشید عبداﷲ یا عبدالسید... نیز نوشته اند. رشیدی با عمعق در روزگار سلطان خضربن ابراهیم مداح زن سلطان (ستی زینب ) و مورد توجه او بود تا کار وی بالا گرفت و لقب سیدالشعرایی یافت . میان او و عمعق کدورتی درگرفت و عمعق اشعار او را در خدمت خضرخان به بی نمکی وصف کرد و او در جواب ْ عمعق را هجو کرد. عوفی چند تصنیف ازجمله زینت نامه را بدو نسبت داده است . از ویژگیهای اشعار رشیدی اشتمال آن بر صنایع لفظی و معنوی و مهارت شاعر دربکار بردن آنهاست . میان وی و مسعودسعد نیز مکاتبه ومشاعره بود. او علاوه بر مدح پادشاهان آل افراسیاب سلطان سنجر سلجوقی را نیز ستوده است . از اشعار اوست :
شد ابر مطیر نزد تو حیران
شد شمس منیر پیش تو پنهان
در دانش و فضل آن دل پاکت
چون بحر قعیر گشت بی پایان
نَتْواند بود مر تو را هرگز
همتا و نظیر در همه گیهان
آسوده شدند با کف رادت
از شغل حقیر شاعران یکسان
منصور شدیم بر مراد دل
یزدانْت نصیر باد جاویدان .
#
این چرخ که او آب خردمند برد
در آتش اندیشه مرا چند برد
آیا به کدام خاک در خواهم جست
بادی که مرا سوی سمرقند برد.
(از تاریخ ادبیات در ایران تألیف صفا ج
2 صص
547 -
551).
سخن گرچه منثور نیکو بود
چو منظوم گردد نکوتر شود
به گوهر همی ننگری زآزمون
که بی رشته چون است وبا رشته چون .
#
تو وزیری و مَنْت مدحت گوی
دست من بی عطا، روا بینی
رو وزارت به من سپار و مرا
مدحتی گوی تا عطا بینی .
#
بر یاد تو بی تو این جهان گذران
بگذاشتم ای یار و تو از بیخبران
دست از همه شستم و نشستم نگران
چون بی تو گذشت بگذرد بی دگران .
سوزنی در مدح او گوید:
استاد رشیدی را شعری است ، ردیفش
چون زلف بتان نغز و بهنجار شکسته
من سوزنی ام شعر من اندر پی این شعر
نرزد به یکی سوزن سوفارشکسته .
و رجوع به لباب الالباب ج
2 ص
7،
181 و
176 و حواشی تاریخ بیهقی به قلم سعید نفیسي ص
1348 و مجمعالفصحاء ج
1 ص
87 و المعجم چ تهران ص
288 و
289 و فهرست احوال و اشعار رودکی و چهارمقاله ٔ نظامی عروضی ص
28،
46،
47،
152 و
188 و غزالی نامه ص
296 و
292 و فهرست کتابخانه ٔ سپهسالار ج
2 ص
602 و فرهنگ سخنوران و مآخذ مندرج در آن و الذریعه ج
9 بخش
2 و آتشکده ٔ آذر چ شهیدی ص
341 و چهارمقاله ص
28 حواشی و لغت فرس اسدی چ اقبال (کلمه ٔ تریان ) شود.