سنجد. [ س ِ ج ِ ] (اِ)
۞ درختی است از تیره ٔ سنجدها که نزدیک به تیره ٔ زیتونیان میباشد. درختی است کوتاه و پرخار و برگهایش شبیه برگ بید و گلهایش خوشه ٔ سفید یا زرد و بسیار خوشبو است . میوه اش فندقه و دارای میان بر خوراکی و آردی نسبتاً شیرین است . درخت سنجد در ایران خودرو است و چون میوه اش مطبوع است و در اکثر باغها آنرا کشت میدهند میوه های با پوست قرمز یا زرد نسبتاً درشت و مأکول از آن حاصل میکنند. درون میوه ٔ سنجد هسته ٔ درازی شبیه هسته خرما موجود است ؛ بل ، ضرع الکلبه زقوم ، بستانک ، غبیده ، بادام نقد، چوب دانه ، سرین چک . (فرهنگ فارسی معین ). میوه ای است شبیه به عناب . (فرهنگ رشیدی ). غبیراء. (السامی ) (بحر الجواهر) (تحفه ٔ حکیم مؤمن )
: چو شب کرد بر آفتاب انجمن
کدوی می و سنجد آورد زن .
فردوسی .
فضل طبر خون نیافت سنجد هرگز
گرچه بدیدن چون سنجد است طبرخون .
ناصرخسرو.
آبی و امرود و آلچه بتازی زعرور گویند و خرمای قسب و سنجد که غبیرا گویند... طبع را خشک کند. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).
یک کنجدش نگنجد در سینه گنج ثوران
یک سنجدش نسنجد در دیده ملک بربر.
خاقانی .
میوه بر میوه سیب و سنجد و نار
چو طبر خون دلی طبرزدوار.
نظامی .
اگر مزرعه ٔ دنیا را با قطاع به سگ داری دهد در چشم مکرمت او آن وزن سنجدی نسنجد. (المضاف الی بدایع الازمان ).
-
سنجد تلخ ؛ درختی است از تیره ٔ سماقیان که دارای گلهای بنفش و معطر میباشد و میوه ٔ آن دارای پوست سمی است . منشاءاین درخت را نواحی شرقی هندوستان و ایران ذکر کرده اند. ولی امروز اکثر نقاط آسیا و جنوب اروپا و شمال آفریقا فراوان میروید. میوه اش شفت و آبدار است . پوست ریشه و برگ و میوه ٔ درخت مذکور را در تداوی بعنوان رفع کرم مصرف مینمایند، بعلاوه دارای خاصیت مسهلی نیز میباشد. (فرهنگ فارسی معین ). این درخت ندرتاً در جنگلهای طالش ، ولی در فلاتهای جنوبی البرز فراوان است و در کرج و گچسر آن را کام نامند. کهام . کاآم . زیتون تلخ . درخت زیتون تلخ . شال پستانه . شال زیتون . شال سنجد. آزاد درخت . آزارخت . (گل گلاب ). آزاده رخت . زن زلخت . ورجوع به زن زلخت شود. (فرهنگ فارسی معین ). قیقب . شوک القصارین .
-
سنجد آردک .
-
سنجد تلخه ؛ کثات .
-
سنجد جیلان ؛ سنجدگیلان . عناب . سنجد گرگانی .
-
سنجد خراسانی ؛ عناب .
-
سنجد رازی . (شعوری ج
2 ص
100).
-
سنجد صحرایی ؛ کام . (فرهنگ فارسی معین ).
-
سنجد کرجی ؛ بلغت اصفهانی بار درخت نیم است .
-
سنجد کلاغی ؛ غبیرا.
-
سنجد گرجی ؛ کنار. سدر. (فرهنگ فارسی معین ).
-
سنجد گرگان ؛ عناب . (از فرهنگ فارسی معین )
: سنجد گرگان بدو نیمه شده
نقطه بسرمه بر یک یک زده .
رودکی .
-
سنجد گرگانی ؛ جیلان . غبیرا. چیلان . (صحاح الفرس ). پستانک . پستنک .
-
سنجد هندی ؛ ثمر مولوسری است . (فهرست مخزن الادویه ).