عصابة. [ ع ِ ب َ ] (ع اِ) آنچه بدان بسته شود، و سربندو دستار سر. (منتهی الارب ). آنچه بسته شود از مندیل و عمامه و غیره . (از اقرب الموارد). سربند و دستار. (دهار). پیچه بند. (صحاح الفرس ). نوعی از جامه که بدان سر بندند. (غیاث اللغات ). سربند. (مهذب الاسماء). پیشانی بند[
: انوشیروان ] هوذه را بسیار چیز داد و خلعتها داد و یکی عصابه دادش از زر و گوهر ویاقوت و مروارید اندروی نشانده تا بر پیشانی بربندد. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ). کمان اوهرز هیچکس زه نتوانستی کردن ، پس چون کمان بزه کرد عصابه بخواست و بر پیشانی بست ، و چشمش ضعیف شده بود. (ترجمه ٔ طبری بلعمی ).
سوسن سیمین وقایه برگرفت از پیش روی
نرگس مشکین عصابه برگرفت از پیش سر.
فرخی (از آنندراج ).
بر یاسمین عصابه ٔ زرّ
۞ مرصع است
بر ارغوان طویله ٔ یاقوت معدنی .
منوچهری .
و اسود را کشتند و آگاهی به رسول آمد و شاد گشت و از بیماری قوت گرفت و از خانه بیرون آمد، عصابه برپیشانی بست از دردسر. (قصص الانبیاء ص
234). عصابه ٔ عصیان به پیشانی بازبستند و شهری که دارالاماره بود به دست بازگرفتند. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص
204). تقدیر آسمانی عصابه ٔ ادبار به روی او بازبست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص
342). افعال ایشان عصابه ٔ ادبار بر چشم همه بست . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص
274).
چو شد بسته نقش نخستین طراز
عصابه ز چشم خرد کرد باز.
نظامی .
آن سر که عصابه های زر بست
خود را به عصابه ٔ دگربست .
نظامی .
آفتاب ار بر او فکندی نور
دیده را در عصابه بستی حور.
نظامی .
وقتی در بادیه میرفتم مجرد، پیرزنی دیدم که می آمد عصابه ای بربسته و عصائی در دست گرفته ، گفتم مگر از قافله بازمانده است . (تذکرةالاولیاء عطار). نقلست که وقتی یکی را دید که عصابه ای بر سر بسته بود، گفت چرا عصابه بسته ای ، گفت سرم درد میکند، رابعه گفت ... سی سال تن درست داشتی هرگز عصابه ٔ شکر بر سر نبستی ، به یک شب که دردسر داد عصابه ٔ شکایت می بندی . (تذکرةالاولیاء عطار). عصائی در دست و عصابه ای بر سر. (مجالس سعدی ص
15). پیشانی از نیمه ٔ عصابه کلاه از مروحه نخودی و گرهی چون چین قبا در او. (نظام قاری ص
134).
قطیفه ز خیلش یکی چتردار
ز والا عصابه علم زرنگار.
نظام قاری .
اکلیل ؛ عصابه مانندی است مرصع به جواهر. (منتهی الارب ). تعصیب ؛ عصابه به سر بازبستن . (تاج المصادر بیهقی ). || رگ بند. (مهذب الاسماء). || قطعه چرم مکعبی است که در وقت نماز بر پیشانی یابازوی چپ بندند. و این قطعه چرم دارای چهار آیه است که هر آیه را بر قطعه ای از پوست یا کاغذ نوشته در آنجا قرار میدهند. (قاموس کتاب مقدس ). || نوعی از ابر سرخ که در خشک سال حادث گردد. (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). || از ده تا چهل عدداز مرد و اسب و مرغ . (منتهی الارب ). جماعت از مردان و اسبان و پرندگان ، و گویند ده عدد از آنها، و گویندمابین ده تا چهل . (از اقرب الموارد). ج ، عَصائب . (منتهی الارب ) (اقرب الموارد)
: در میان عصابه ای از رجاله ٔ خویش روی به مخارم کوهها نهاده . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص
259). || دردی که در دو ابرو پیدا آید متصل به بالای دو ابرو و به استخوان مأق . (یادداشت مرحوم دهخدا).