علامه ٔ یمن . [ ع َل ْ لا م َ ی ِ ی َ م َ ] (اِخ ) امیر ابوسعید نشوان بن سعیدبن نشوان حمیری ، معروف به قاضی [ و مکنی به ابوالحسن (ریحانة الادب ) ]. از اشراف و بزرگ زادگان و علمای یمن در قرن ششم هجری . وی شاعرو ادیب نیز بود. او خود را از نوادگان پادشاهان باستانی آن کشود (أذواء) و از نژاد قحطان میشمرد. و بسیار بخود و خاندان خویش مینازید. و در برتری نژاد قحطان بر عدنان شعرها سروده است ، ولی به گفته ٔ قفطی شعر او دانشمندانه و بی مزه است . در زمان او یمن به دست بزرگان و اشراف بخش بخش شده بود و ازین روی او هم بفکر حکمرانی افتاد و از نفوذ مذهبی خویش در مردم کوه «صبر» استفاده کرد و چند دژ لشکری را گرفته خود را امیر و ملک خواند. وفات او را در
24 ذی حجه ٔ
573 هَ . ق . نوشته اند، ولی چنانچه از دیباچه ٔ کتاب شمس العلوم برمی آید این کتاب در رمضان سال
575 نگارش یافته و بنابرین مرگ وی پس از این تاریخ باید باشد. از آثار اوست :
1- کتاب القوافی ، که نسخه ٔ آن در لیدن هست .
2- حورالعین ، که بکوشش کمال مصطفی با پیش گفتار و حاشیه درمصر بسال
1948 م . در
375 صفحه چاپ شده است .
3- شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم ، که از کتب مهم لغت است و آن را در قرن ششم نوشته است که نسخه ای از آن در کتابخانه ٔ مرکزی دانشگاه تهران موجود است .
4- القصیدة الحمیریة، یا نشوانیة، در تاریخ شاهان یمن است و آن خلاصه ای است از «السیرة الجامعة لاخبار ملوک التابعة»، این کتاب را فون کریمر در لایپزیک در سال
1865 م . چاپ کرد. و کاپیتان پریدو
۞ آن را به انگلیسی ترجمه و در سال
1879 م . چاپ کرد.
5- گلچین از شمس العلوم ، آنچه درباره ٔ یمن در این کتاب بوده استخراج شده و بکوشش عظیم الدین احمد بوسیله ٔ بنگاه اوقاف گیب با فهرست اعلام در
119 صفحه درلیدن بسال
1916 م . چاپ شده است .
6- التبیان فی تفسیر القرآن .
7- احکام صنعاء و بید.
8- وصیت نامه برای فرزندش جعفر.
9- منظومه در ماههای رومی .
10- کتابچه در صرف عربی . (از فهرست کتابخانه ٔ اهدائی مشکاة به کتابخانه ٔ دانشگاه تهران ج
2 ص
420 و ریحانة الادب ج
3 ص
115 از تذکرة النوادر). و نیز رجوع شود به معجم الادباء، زیر عنوان نشوان ، و کشف الظنون ، زیر عنوان شمس العلوم ، و جرجی زیدان در آداب الغة العربیة، قرن ششم .