کاتب مسبحی

کاتب مسبحی . [ ت ِ ب ِ م ُ س َب ْ ب ِ حی ی ] (اِخ ) محمدبن ابی القاسم عبداﷲ یا عبداﷲبن احمدبن اسماعیل بن عبدالعزیز کاتب حرانی الاصل مصری المولد ملقب به عزالملک و معروف به مسبحی و امیر مختار از فضلای نامدار و مشاهیر مورخین بود و در سال 398 هَ . ق . بعمل کتابت حاکم بن عزیز از ملوک فاطمیه منصوب شد. سپس بحکومت بعضی از بلاد مصر رسید و محرم اسرار حاکم مذکور گردید و تشیع او از کتاب شذور الذهب غیره منقول است و با اینکه در زی ّ لشکریان و اهل نظام بوده دارای کمالات و معارف بسیار و تألیفات مفیده میباشد:
1 - الامثلةللدول المقبلة فی الحساب والنجوم .
2 - تاریخ مصر که بسیار مبسوط و سیزده هزار ورق در دوازده مجلد و تمامی احوال مصر و خلفا و امرا و ملوک و ادبا و نیل و عجائب آن را حاوی است .
3 - درک البغیة فی وصف الادیان والعبادات .
4 - الراح والارتیاح .
5 - الشجن والسکن فی اخبار اهل الهوی
6 - الطعام والادام .
7 - قصص الانبیاء واحوالهم .
8 - مختارالاغانی .
9 - المفاتحة والمناکحة فی انواع الجماع .
10 - نوادرالاخبار و غرائب الاَّثار و غیرها. و وفات مسبحی در ماه ربیعالاَّخر چهارصد و بیستم هجرت واقع گردید و در ذریعه وروضات و چند جا از کشف الظنون نیز به همین سال تصریح کرده و در عنوان مفاتحة از کشف الظنون چهارصد و بیست و سیم و در عنوان امثله سیصد و نود و پنجم ضبط کرده و این آخری اشتباه است و بیست و سیم بودن نیز علاوه بر دیگران مخالف تصریحات عدیده ٔ خود کشف الظنون است و مدت عمر او نیز بنوشته ٔ روضات نود وسه سال بوده لیکن کلام قاموس الاعلام و عنوان امثله از ذریعه در پنجاه و پنج بودن عمرش صریح است . باری از سمعانی نقل شده که لفظ مسبحی بصیغه ٔ فاعل از تسبیح منسوب به جد است (یعنی حرف سیم آن حرف «ب » ابجدی است ) پس اینکه در قاموس الاعلام صاحب ترجمه را به مسیحی عنوان کرده که حرف سیم آن (ی ) حطی باشد اشتباه محض و مخالف سمعانی و کتب تراجم است . (ریحانة الادب ج 3 ص 334 و ج 4 ص 18).و نیز رجوع شود به الذریعه و کشف الظنون و روضات الجنات ص 717 و تاریخ ابن خلکان چ تهران ج 2 ص 94 و قاموس الاعلام ترکی ج 6 ص 4285.