ماز

ماز. (اِ) مطلق چین و شکنج را گویند. (برهان ). چین و شکنج . (آنندراج ). چین و شکنج و تا و لا. (ناظم الاطباء). چین . نورد. پیچ و خم . شکن . کلچ . شکنج . تاب . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
ای من رهی آن روی چون قمر
وان زلف شبه رنگ پر ز ماز.

شهید (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).

برآمد ز کوه ابر مازندران
چو مار شکنجی و ماز اندر آن .

منوچهری .

سرنگونسار ز شرم و روی تیره ز گناه
هریکی با شکم حامل و پر ماز لبی .

منوچهری (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).

نه به دستش در خم ونه به پایش در عطف
نه به پشتش در پیچ و نه به پهلو در ماز.

منوچهری (یادداشت ایضاً).

هر آن مرغ ۞ کز وی به پرواز شد
ز زخمش سر کوه پر ماز شد.

اسدی (یادداشت ایضاً).

یکی خشت شاهی پر ماز و پیچ
به کف داشت وز رنج ناسود هیچ

اسدی .

- ماز بر ماز ؛ شکن بر شکن . لابرلا :
تنش بدهمه ناز بر ناز بر
برو غبغبش ماز بر ماز بر.
فردوسی (از نسخه ای از فرهنگ اسدی ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- ماز ماز ؛ شکن شکن . چین چین . پیچ پیچ :
آن خداوندی که حکمش گر به مازل بر نهی
پهلوی او یک بدیگر برنشیند مازماز.

منوچهری (از آنندراج ).

|| شکاف و تراک دیوار را نیز گفته اند. (برهان ). به معنی شکاف نیز آمده . (آنندراج ). درز و شکاف که در دیوار افتد. (صحاح الفرس ). کاف بود یعنی شکاف که اندر چیزی افتد از چوب و در و دیوار و غیره . (لغت فرس اسدی چ اقبال ص 169). ماز شکافی بود در دیواریا در چیزی دیگر که به کاف ماند و گویند ماز است اندر او. (حاشیه ٔ لغت فرس ایضاً) :
به شمشیر شیران پر از ماز ترگ
زگرز دلیران به پرواز مرگ .

اسدی (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).

|| بعضی گویندشکاف و تراکی است که از چوب بر دیوار و غیر آن افتد. (برهان ). || ناو: الصنبور، نایژه ٔ دستک مشک و ماز ۞ که بدان آب در حوض شود. (مهذب الاسماء، یادداشت به خط مرحوم دهخدا). || مازو بود. (لغت فرس چ اقبال ص 186). مخفف مازو هم هست و آن چیزی باشد که پوست را بدان دباغت کنند و یک جزو از اجزای سیاهی باشد. (برهان ). مخفف مازو. (فرهنگ رشیدی ) (آنندراج ). مازو. (ناظم الاطباء) = مازو= مازون . (حاشیه ٔ برهان چ معین ) :
به طعم ۞ شکّر بودم به طبع مازریون ۞
چنان شدم که ندانم ترانگبین از ماز.

مخلدی (حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی ).

ور به درویشی زکاتت داد باید یک درم
طبع را از ناخوشی چون مازومازریون کنی .

ناصرخسرو (از فرهنگ رشیدی ).

|| داروی مسهل . || نام یکی از داروهایی که با آنها مرکب می سازند. (ناظم الاطباء).