مفصل . [ م ُ ف َص ْ ص َ ] (ع ص ) تفصیل کرده شده . (غیاث ) (آنندراج ). مشروح . مقابل مجمل و مختصر. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا)
: نسختی که تلک ... مفصل در باب خواهش خود نبشته بودبر رای امیر عرض داد. (تاریخ بیهقی چ فیاض ص
405).
مفصل صورت جسم است و مجمل صورت ذاتت
به هم این هردو نفس آمد سوای حکمت و عرفان .
ناصرخسرو.
یک روی و هزار آینه بیش
یک مجمل و این همه مفصل .
فخرالدین عراقی (کلیات چ نفیسی ص 222).
من از مفصل این باب مجملی گفتم
تو خود ز مجمل من رو مفصلی برخوان .
کمالی (از امثال و حکم ص 561).
آنچه تقریر رفت از عادات او انموذجی است و چیزی از وسیطی و مجملی از مفصلی و مختصری از مطولی . (جهانگشای جوینی ). و تمامت امرای لشکر و ولایتی که قهر و قسر کرده بود در آنجا مفصل نوشته . (جهانگشای جوینی چ قزوینی ج
1 ص
95).
باری نظر به خاک عزیزان رفته کن
تا مجمل وجود ببینی مفصلی .
سعدی .
-
امثال :
تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل . (امثال و حکم ص
561).
|| متمایز و از هم جدا شده و به فاصله قرار داده . (ناظم الاطباء). جداکرده . جداجدا شده . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). || فصل فصل ساخته . (ناظم الاطباء).فصل فصل شده . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). || عقد مفصل ؛ رشته مروارید که میان هر دو سوی وی شبه درکشیده باشند. (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (آنندراج ) (از اقرب الموارد). || حدیثی که از سند او دو کس یا زیاده ساقط شده باشد، چنانکه مالک گوید: قال رسول اﷲ (ص ) کذا. و چنانکه شافعی گوید: قال ابن عمر کذا و بعضی آن را از منقطع شمرند و بعضی دیگر از مرسل و بعضی گفتند مفصل آن است که راوی گوید: بلغنی . و مفصل از قسم ضعیف است . (نفایس الفنون ). || (اِ) مفصل القرآن ؛ از حجرات تا آخر قرآن یا ازسوره ٔ جاثیه یا از قتال یا از سوره ٔ ق یا از صافات یا از صف یا از تبارک یا از انا فتحنا یا از سبح اسم ربک الاعلی یا از الضحی تا آخر قرآن و از جهت بسیاری فصول بین سوره ها یا به جهت کمی منسوخ چنین نامیده اند. (از منتهی الارب ) (از ناظم الاطباء). سوره های کوتاه که پس از مثانی آیند و به جهت کثرت فصول در سوره ها یا به علت قلت منسوخ در آن چنین نامیده اند و گویند: قراء المفصل . (از اقرب الموارد). قرآن از والضحی تا آخر قرآن و گروهی گفته اند از سوره ٔ محمد تا آخر قرآن مأخوذ از گفته ٔ رسول (ص ) و فُصلت بالمفصل و برای آنش مفصل خوانند که فصل بسیار باید کردن از میان هر دوسوره به بسم اﷲ الرحمن الرحیم یا به تکبیری . (تفسیر ابوالفتوح ). نام قسمتی از قرآن که از سوره ٔ حجرات شروع شده به آخر قرآن تمام می شود و از آن رو این قسمت را مفصل گویند که فاصله ٔ بین سور بیش از سایر قسمتهاقرآن باشد. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).