مندل

مندل . [ م َ دَ ] (اِ) خط عزیمت بود که معزمان کشند. (لغت فرس اسدی چ اقبال ص 322). دایره ای را گویند که عزایم خوانان بر گرد خود بکشند و در میان آن نشسته عزایم و ادعیه خوانند. (فرهنگ جهانگیری ) (آنندراج ). دایره ای که عزایم خوانان بر دور خود کشند و در میان آن نشینند و دعا و عزایم خوانند. (برهان ) (از ناظم الاطباء). دایره ای که افسونگران و عزایم خوانان گرد به گرد خود بر زمین کشند. (غیاث ). خطی که تسخیرکنندگان ارواح و عزایم خوانان گرد خود کشند و در آن نشینند و به عزیمت خوانی و تسخیر جن و ارواح مشغول شوند و به عقیده ٔ آنان هر گاه قدم از خط بیرون گذارند ارواح خون آنان را می ریزند. (گنجینه ٔ گنجوی و حاشیه ٔ ص 112 اقبالنامه چ وحید دستگردی ) :
ندید تنبل اوی و بدید مندل اوی
دگر نماید و دیگر بود بسان سراب .

رودکی (از لغت فرس چ اقبال ص 322).

فلک بر تو زان هفت مندل کشید
که بیرون ز مندل نشاید دوید
از این مندل خون نشاید گذشت
که چرخ ایستاده ست با تیغ و طشت .
نظامی (اقبالنامه چ وحید دستگردی ص 112).
به بیهوشی از نسبت اولش
نهادند سر بر خط مندلش .

نظامی (ایضاً ص 91).

در این مندل خاکی از بیم خون
نیارم سر آوردن از خط برون .

نظامی .

بدین حال و مندل کسی چون بود
که زندانی مندل خون بود.

نظامی .

|| عود خام . (فرهنگ جهانگیری ) (فرهنگ رشیدی ) (از برهان ) (آنندراج ). چوب عود. (ناظم الاطباء). عود. (مهذب الاسماء) (دهار). عود بخور یا جیدترین آن . (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). ج ، منادل . (اقرب الموارد). چوبی معطر که از«مندل » هندوستان آرند و نام چوب مأخوذ از همین شهراست . قسمی عود که سوزند بوی خوش را و از هندوستان آرند. (یادداشت مرحوم دهخدا) : اوراق و غصون اشجار و خاک و گیاه و حطب آن قرنفل و عود و سنبل و صندل و کافور و مندل است . (تاریخ وصاف در وصف هندوستان از فرهنگ جهانگیری ).
از برای قوت دل گر بخوری بایدم
صندل و مندل نیابم غیر چوب ارس و تاغ .

ابن یمین (از فرهنگ جهانگیری ).

رجوع به مندل (اِخ ) شود.
- امثال :
المندل الرطب فی اوطانه حطب . (یادداشت مرحوم دهخدا).
|| به زبان هندی ، نوعی از دهل باشد. (برهان ) (فرهنگ رشیدی ) (آنندراج ) (از ناظم الاطباء). به زبان هندی ، نوعی از دهل که آن را پکهادج نیز گویند.(غیاث ). || مأخوذ از یونانی ، تیغه ٔ آهنین که در پشت در جهت بستن آن به روی رزه اندازند. (ناظم الاطباء).