ذوالفقار

ذوالفقار نام شمشیر علی ابن ابوطالب بوده‌است.

نام، وجه تسمیه و ظاهر ذوالفقار

ابن شهر آشوب در کتاب المناقب ذوالفقار را یک شمشیر دوشاخه می‌داند.[۱]
«ذوالفَقار» واژه‌ای عربی به معنای «صاحب فقرات» است. فقره خود به معنای مهره کمر است. گفته‌شده‌است چون بر پشت این شمشیر خراش‌های پست و هموار بوده، آن را بدین نام خوانده‌اند.[۲][۳]

عموماً پنداشته می‌شود که ذوالفقار دارای دو تیغه یا دو زبانه بوده، اما به قول دهخدا «این گمان بر اصلی نیست»[۳] و تنها ابن شهر آشوب در کتاب المناقب، ذوالفقار را شمشیری دوشاخه دانسته‌است.[۱]

در برخی منابع، این شمشیر با گودی‌های کوچک تزئینی[۴][۵][۶] و با تیغه‌ای دارای شیاری بلند و باریک از کنار دسته تا نوک که شیارهایی باریک از آن به طرف سوی نوک شمشیر داشته[۷][۸] توصیف شده‌است. همچنین در حدیثی منتسب به جعفر بن محمد، امام ششم شیعه دلیل نامگذاری آن شباهت شیارهایش به مهره‌های کمر است.[۹][۸][۱۰] در حدیثی منتسب به محمد بن علی، امام پنجم شیعه در بحارالانوار درباره دلیل نامگذاری این شمشیر آمده‌است:[۱۱] «زیرا علی علیه‌السلام با شمشیر ذوالفقار به هیچ کس ضربتی نزد، مگر اینکه او را در دنیا از خانواده و زن و فرزندانش جدا کرد و در آخرت او را از بهشت جدا ساخت.»[۱۲]

رسیدن ذوالفقار به دست علی بن ابیطالب



خوشنویسی عبارت «لا فتی الا علیّ لا سیف الاّ ذوالفقار»
درباره این که این شمشیر چگونه به دست علی رسید، نظرات مختلفی وجود دارد. در حدیثی منسوب به به علی بن موسی الرضا آمده است که جبرئیل، آن را با خود از آسمان آورده‌است.[۱۳] مجلسی از مناقب نقل می‌کند که آیه ۲۵ سوره حدید*[۱۴] اشاره به این امر دارد.[۱۵]

نظر دیگر که در بحارالانوار آمده‌است، ذوالفقار یکی از هدیه‌های بلقیس به سلیمان است که به دست علی می‌رسد.[۱۶]

در نظر مشهورتر که در لغتنامه دهخدا و فرهنگ معین یادشده،[۲][۳] ذوالفقار از آن منبه ابن الحجاج و یا از آن عاص بن منبه[۱۷] بود که در جنگ بدر علی او را کشت و شمشیرش را به محمد داد.[۱۸] یک سال بعد در جنگ احد، هنگامی که شمشیر علی شکست، او از محمد شمشیر خواست، و محمد ذوالفقار را بدو داد، که علی با آن از محمد دفاع کرد و دشمن را عقب راند. بنا بر تاریخ طبری[۱۹] و سیره ابن هشام[۲۰] در این هنگام ندایی شنیده شد که می‌گفت: «لا فتی الا علیّ لا سیف الاّ ذوالفقار» (هیچ جوانمردی جز علی و هیج شمشیری جز ذوالفقار نیست) پیامبر گفت: «این صدای جبرئیل است». در کتاب‌های الارشاد شیخ مفید[۲۱] و الأمالی شیخ طوسی،[۲۲] با ذکر سند از جعفر بن محمد این حدیث یادشده، اما نام فرشته در آن به جای جبرئیل، «رضوان» است. سمعانی و ابن بطّه نیز همین حدیث را ذکر کرده‌اند، با این تفاوت که در جنگ بدر رخ می‌دهد.[۲۳]

ذوالفقار پس از علی بن ابیطالب

بنا بر من لا یحضره الفقیه، پس از علی، ذوالفقار به پسرش حسن ابن علی، و سرانجام به حجت ابن حسن ارث رسید.[۲۴] در روایات است که مهدی موعود در هنگام ظهور آن را به همراه خواهد داشت.[۲۵]

این بخش نوشتار نیازمند گسترش است.
منابع

عمومی
ذوالفقار. . نشریه دیدار آشنا، ش. شماره ۵۲ (مهر ۱۳۸۳).
ویژه
↑ ۱٫۰ ۱٫۱ المناقب. ابن شهر آشوب، ج ۳، ص۲۹۰
↑ ۲٫۰ ۲٫۱ فرهنگ فارسی معین. چاپ اول. تهران: فرهنگ‌نما، ۱۳۸۷. صفحه ۵۲۲. ISBN 978-964-8216-67-3.
↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «ذوالفقار». لغتنامه دهخدا.
↑ لسان‌العرب، ج ۱۰، ص ۳۰۰
↑ تاج‌العروس، ج ۷، صص ۳۵۶-۳۵۷
↑ ربیع‌الأبرار، زمخشری، ج۳، ص ۳۱۵
↑ علل‌الشرایع، ج ۱، ص ۱۶۰
↑ ۸٫۰ ۸٫۱ المناقب. ابن شهر آشوب، ص ۳۴۰
↑ علل الشرایع، ج ۱، ص ۱۶۰
↑ «ذوالفقار». دانشنامه رشد.
↑ «وجه نامگذاری شمشیر ذوالفقار». دانشنامه رشد.
↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۲۹۴، ح۸.
↑ مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۳۰۹
↑ ...أَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ... (ترجمه: و آهن را نازل کردیم که در آن قوت شدیدی است، و منافعی برای مردم...)[۵۷–۲۵]
↑ اصول کافی، ج ۱، ص ۲۳۵
↑ بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۵۷
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج ۱۴، ص ۱۶۹
↑ بحارالانوار، چاپ بیروت، ج ۴۲، ص ۵۸
↑ تاریخ طبری، ج ۳، ص ۱۷۷
↑ سیره‏ ابن هشام، غزوه‏ احد، ج ۳۰، ص ۱۰۶
↑ شیخ مفید. الارشاد، ج ۱، صص ۸۲-۶۸، ۷۸
↑ شیخ طوسی. الأمالی، ص ۵۴۷
↑ المناقب، ابن شهر آشوب. ج ۳، ص ۲۹۶
↑ من لا یحضره الفقیه. ج ۴، ص ۴۱۸
↑ الغیبه. ج ۳۰۷، ح ۲
رده‌های صفحه: شمشیرها
از ویک پدیا

همچنین:
ذوالفقار نام شمشیر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بود.
برخی مورخین می‌گویند ذوالفقار ابتدا متعلق به منبه بن حجاج بود که در جنگ بدر کشته شد و پیامبر شمشیر او را برای خود برگزید. سپس در روز نبرد احد آن را به امام علی بن ابی طالب علیه السلام عطا فرمود.
ابن عباس نیز روایت کرده است که آن شمشیر را حجاج بن عطاط به پیامبر هدیه کرده بود.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام نیز فرمود:
جبرئیل بر پیامبر نازل شد و گفت:«در یمن بتی است از سنگ که در قاب آهن نشانده اند. کسی را بفرست آن را بیاورد.»
و رسول خدا مرا فرستاد. من آن را آوردم و به آهنگر دادم و او از آن دو شمشیر ساخت؛ یکی ذوالفقار و دیگری مخذم. پیامبر خدا مخذم را برای خود برگزید و ذوالفقار را به من داد. پس از رحلت پیامبر، مخذم نیز به من منتقل شد.

حضرت صادق علیه السلام فرمود:«آن شمشیر را از آن جهت ذوالفقار می‌گفتند که در طول آن گره هایی مانند فقرات کمر بود.»
برخی گفته اند که درازای ذوالفقار هفت وجب و پهنای آن یک وجب بود.

منابع:
العاریف و المعاریف ج3، لغت نامه دهخدا ج 7

همچنین:
«ذوالفقار» شمشیری شگرف است که ابتدا متعلق به رسول اکرم(ص) بود و آن حضرت در جنگ احد وقتی که شمشیر علی بن ابی طالب(ع) در گرماگرم نبرد شکست، آن را به او بخشید و از همان زمان این شمشیر وجهه ای مقدس یافت. در وجه تسمیه این شمشیر گفته اند: پشت آن خارهای پست و بلندی مانند ستون فقرات آدمی داشته است. 1

علامه مجلسی(ره) از مناقب ابن شهر آشوب نقل می کند که آیه 25 سوره حدید «وَاَنْزَلنا الحَدِید فِیهِ بَأسٌ شَدِید وَمَنافِع لِلناسِ» اشاره به ذوالفقار دارد که از آسمان برای پیامبر(ص) نازل شد2 و ایشان آن را به حضرت علی (ع) بخشید. در مورد منشأ ذوالفقار اقوال دیگری هم هست؛ از جمله آن که در جنگ بدر حضرت علی (ع) آن را پس از کشتن صاحبش «عاص بن منبه سهمی» به دست آورد3، یا جزو هدایای بلقیس به حضرت سلیمان (ع) بود، 4و یا ذوالفقار در روز بدر به دست پیامبر (ص) رسید وآن را به حضرت علی (ع) بخشید. این شمشیر سپس به امام حسن(ع) و بعد از او به امام حسین (ع) و سرانجام به حضرت مهدی (عج) به ارث رسید. 5

از حضرت صادق (ع) درباره علت نامیده شدن آن به ذوالفقار پرسیدند، حضرت صادق(ع) فرمود: زیرا ضربتی با آن به هیچ کس نزد، مگر آن که در دنیا از حیات و در آخرت از بهشت محرومیت یافت. 6

در کتاب های الارشاد شیخ مفید والأمالی شیخ طوسی با ذکر سند از حضرت صادق (ع) آمده است: در روز جنگ احد فرشته ای که نامش رضوان بود، از آسمان ندا در داد که « لا سَیْفَ اِلاَّ ذُوالفَقار وَلا فَتی اِلاَّ عَلی7همین حدیث را «سمعانی» در کتاب فضایل الصحابه، وابن بطّه در کتاب الابانه نقل کرده اند، با این تفاوت که به جای غزوه «احد»، غزوه «بدر» گفته اند. 8

درروایتی ازامام صادق(ع) نقل شده است «و شمشیر آن حضرت هنگام ظهور، همان شمشیر پیامبر «ذوالفقار» است».9

پی نوشت ها:
1. ر.ک: علل الشرایع، ج 1، ص 160

2. الکافی، ج 1، ص 235؛ ر.ک: مستدرک، ج 3، ص 309

3. ر.ک: ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 14، ص 169

4. بحارالانوار، ج 42، ص 57

5. ر.ک: من لایحضره الفقیه. ج 4، ص 418

6. المناقب،ج 3، ص 592، بحارالانوار، 42، ص 58

7. الارشاد، ج 1، ص 82 و 68، 78: الأمالی طوسی، ص 547

8. المناقب، ج 3، ص 296

9. الغیبه. ج 307، ح 2