فهیمه اکبر اسفندیاری

فهیمه اکبر (پیش از ازدواج فهیمه یمین اسفندیاری؛ ۱۸ آذر ۱۲۹۶ – ۱۲ شهریور ۱۳۸۸) خواننده و نویسندهٔ گیلان‌شناس و فعال اجتماعی بود. او فرزند اسدالله یمین اسفندیاری، از سیاستمداران دورهٔ پهلوی بود و به دلیل اینکه پدرش در شغل سرکنسول‌گری بود، سال‌های کودکی خود را در باکو گذراند. استعداد موسیقی اکبر در باکو کشف شد و پس از بازگشت به ایران، کار موسیقی را ادامه داد و مدتی شاگرد مرتضی خان محجوبی شد. اکبر به سبک شانسون‌های اروپایی آواز می‌خواند و آواز خواندن به چند زبان را می‌دانست. در سال ۱۳۱۷، او با محسن اکبر ازدواج کرد و نام خانوادگی شوهرش را به روی خود گذاشت. او و همسرش در گیلان ساکن شدند و در آنجا به پژوهش فرهنگ گیلک‌ها پرداخت. او نخستین کتاب دربارهٔ آشپزی گیلان را نوشت و به خواندن ترانه‌های گیلکی روی آورد. اکبر همچنین در فعالیت‌های اجتماعی مردم‌نهاد فعالیت داشت. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، او و همسرش به همراه سه فرزندشان، به ایالات متحده آمریکا رفتند. اکبر در سال‌های حضورش در آمریکا، یک آلبوم موسیقی گیلکی منتشر کرد. او در شهریور ۱۳۸۸، در ۹۱ سالگی، در شهر واشینگتن، دی.سی. درگذشت. تولد و تحصیلات [ویرایش] فهیمه اکبر در آذرماه سال ۱۲۹۶ خورشیدی، در خانواده‌ای اصیل مازندرانی در تهران به دنیا آمد.[۱][۲] پدرش، یمین‌الممالک اسفندیاری، از سیاستمداران دورهٔ پهلوی بود و مدتی سرکنسول ایران در باکو بود؛ از همین رو، فهیمه دوران کودکیش را تا دوازده سالگی در آذربایجان شوروی گذراند و استعداد موسیقی‌اش را آموزگار او در باکو کشف کرد.[۳] فهیمه در طول پنج سالی که در شوروی بود، فراگیری موسیقی را آغاز کرد.[۱][۴] یمین‌الممالک (پدر فهیمه) به نمایندگی مجلس درآمد و از مدافعان حقوق زنان از جمله آموزش زنان و حق رأی زنان بود.[۵] فهیمهٔ نوجوان در ایران به مدرسه فرانسوی رفت و تحصیلات خود را ادامه داد.[۳] او پس از بازگشت به ایران، مدتی در فرا گرفتن موسیقی، شاگرد مرتضی خان محجوبی بود.[۱][۴] فهیمه به چند زبان آواز می‌خواند و سبک خواندنش همچون موسیقی روز غرب و شانسان‌های اروپایی بود.[۶] فعالیت‌ها [ویرایش] تصویری از فهیمه اکبر، ایستاده میان جهانگیر سرتیپ‌پور و محسن اکبر، در سال ۱۳۳۴ شمسی. در سال ۱۳۱۷ فهمیه با محسن اکبر (نمایندهٔ رشت از ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۹) ازدواج کرد و نام خانوادگی همسرش را جایگزین نام خانوادگی خود کرد. آن دو پس از ازدواج به گیلان رفتند و فهمیه طی بیست سال زندگی در آنجا، به پژوهش در آواها و آداب محلی گیلان پرداخت. پژوهش‌های او منجر به آفرینش کتاب طباخی گیلان شد که شامل دستور پخت انواع غذاهای محلی گیلان است.[۱][۴] این کتاب که در سال ۱۳۳۸ منتشر شد، نخستین کتابی است که به آشپزی بومی گیلان پرداخته‌است.[۷] فهمیه و شوهرش سه فرزند به نام‌های گیلان، گلی و فتح‌الله داشتند و گویا ترانهٔ «گیلان جان» اثر جهانگیر سرتیپ‌پور، برای گیلان خانم، دختر بزرگتر فهیمه اکبر، سروده شده بود. این ترانه اکنون یکی از معروف‌ترین ترانه‌های گیلکی محسوب می‌شود.[۱][۲] اکثر ترانه‌هایی که فهیمه اکبر خوانده‌است، از سروده‌های جهانگیر سرتیپ‌پور هستند.[۶] در دههٔ نود میلادی آلبومی از ترانه‌های گیلکی فهیمه در ایالات متحده منتشر شد که دارای ۱۶ آهنگ بود.[۲][۴] چند ترانه از این آلبوم شامل «گیلان جان»، «گل پامچال»، «والس نوروزی»، «مصرلو»، «ماه نو»، «جومه بازار»، «بموم باز»، «أی بوخوفته دیل»، «آن شب بهار»، «آفتابخیزان»، «شَب بُو، بیابان بُو، زمستان بُو»، و «نوشو، نوشو» بودند.[۳] بخشی از آثاری که از فهیمه اکبر به جا مانده‌است، نتیجه همکاری او با فریدون فرزانه است.[۶] مدت: 3 دقیقه و 41 ثانیه3:41«نوشو، نوشو» اثر فهیمه اکبر فهیمه اکبر در بسیاری از انجمن‌ها و سازمان‌های خیریه و مجامع زنان عضویت داشت و همچنین مسئول کمیسیون هنری جمعیت راه نو بود. در کتاب بیمارستان‌های رشت آمده که در تاریخ ۲ تیر ۱۳۲۰، او به عنوان عضو و بازرس منصوب از سوی اولین هیئت مدیرهٔ بنگاه حمایت مادران و نوزادان رشت (زایشگاه) به عضویت این بنگاه درآمد. همچنین در جلد دوم کتاب پیشگامان فرهنگ گیلان، نوشتهٔ ابراهیم مروجی، عکسی از خانم اکبر وجود دارد که همراه همسر خود، در میان کاروان استقبال‌کنندگان محمود نامجوی در شهر لنگرود دیده می‌شود. او در سال ۱۳۳۵ نخستین غرفهٔ گیلان را در جشنواره‌های فرهنگی و هنری تهران افتتاح کرد. فهیمه اکبر به زبان‌های روسی، آلمانی، انگلیسی و فرانسوی نیز صحبت می‌کرد و به این زبان‌ها ترانه‌هایی خواند.[۲] در سال‌های پایانی دههٔ ۱۳۳۰، او مجموعه‌ای از ترانه‌های گیلکی را در مجموعه‌ای با نام اوخان[واژه‌نامه ۱] گردآوری و منتشر کرد و خود نیز شخصاً تعدادی از ترانه‌های آن مانند «نوشو، نوشو»، «جومه‌بازار»، «گیلان‌جان»، «آفتاب خیزان»، «أی بوخوفته دیل»، و «دریاکناران» را اجرا کرد. فهیمه اکبر در مقدمهٔ این کتاب نوشته بود: «سه سال پیش بر حسب پیشنهاد اینجانب به جمعی، تصمیم گرفته شد از طرز زندگی و هنرها و صنایع مردم هر استان به تدریج نمایشگاهی در تهران تشکیل شود تا بدین وسیله، آنهایی که استطاعت یا فرصت شان اجازهٔ مسافرت‌های طولانی را نمی‌دهد، در مرکز تا حدی از این آشنائی برخوردار گردند. اهل علم، فرصت مطالعهٔ بیشتری داشته باشند، هنرمندان دسترنج‌ها و ذوق‌های خود را به چشم‌ها و گوش‌های مشتاق برسانند و خود تشویق گردند. این پیشنهاد با استقبال شایان مورد تصویب قرار گرفت.»[۲] این کتاب در مجموع شامل ۷۰ ترانهٔ گیلکی و ترجمهٔ فارسی آن‌ها بود که ۱۵ ترانه آن را جهانگیر سرتیپ‌پور سروده بود. همچنین نقاشی‌هایی از حسین محجوبی در این کتاب گنجانده شده بود. اوخان در سال ۱۳۳۸ منتشر گردید.[۶] سال‌های پایانی [ویرایش] عکسی از فهیمه، اثر هادی شفائیه. پس از انقلاب ۱۳۵۷، خانوادهٔ اکبر به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کردند. وی پس از استقرار در شهر واشینگتن نیز در یک مرکز داوطلبانهٔ اجتماعی حضور داشت.[۸] نام او در میان فهرست خیرین آسایشگاه مونتگومری نیز آمده‌است.[۹] همسر او، محسن اکبر، پس از قریب شصت سال زندگی مشترک، در سال ۱۹۹۸ میلادی (۱۳۷۶ یا ۱۳۷۷ ه‍.خ) درگذشت.[۸] فهیمه اکبر هم در شهریور سال ۱۳۸۸، در آمریکا و پس از یک دورهٔ بیماری درگذشت.[۴] در آگهی فوت او در واشینگتن پست گفته شده که فهیمه اکبر روز ۳ سپتامبر ۲۰۰۹ میلادی، در سن ۹۱ سالگی و به علت نارسایی قلبی، در خانه‌اش در محلهٔ چوی چیس درگذشت.[۸] از فرزندانش، فتح‌الله اکبر در همان محله چوی چیس ماند، گیلان توکو کورن ساکن آرلینگتون شده و گلی کاشانی در بتزدا زندگی می‌کند. فهمیه اکبر در زمان درگذشت، سه نوه و سه نتیجه هم داشت.[۸] یادبودها [ویرایش] برای نقش‌آفرینی غزل شاکری در مجموعهٔ تلویزیونی خاتون (۱۴۰۰)، طراحی لباس او شبیه به این تصویر از اکبر انتخاب شده بود.[۱۰] خوانندگانی همچون عاشورپور، محمد نوری، پوران، منیر وکیلی، فریدون فرخزاد، پری زنگنه و مینو جوان، شماری از آثار فهیمه اکبر را بازخوانی کردند.[۳][۶] در تیتراژ پایانی فیلم ناگهان درخت، ساختهٔ صفی یزدانیان در ۱۳۹۷، از صدای فهیمه اکبر در ترانهٔ «نوشو، نوشو» استفاده شد.[۱۱] همچنین در سریال نمایش خانگی خاتون، محصول سال ۱۴۰۰ شمسی، غزل شاکری نقش فهیمه اکبر را بازی و بعضی از آثار او را بازخوانی کرده‌است.[۱۲][۱۰][۱۳] جستارهای وابسته [ویرایش] • خاندان اسفندیاری • فریده لاشایی یادداشت‌ها [ویرایش] 1. ↑ اوخان در گیلکی یعنی پژواک منابع [ویرایش] 1. ↑ پرش به بالا به:۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ «فهیمه اکبر». رادیو دیو. ۱۱ اسفند ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۱. 2. ↑ پرش به بالا به:۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ کوروش رنجبر (۱۸ اسفند ۱۳۹۰). «سایت خبری زنان موسیقی ایران». سایت خبری زنان موسیقی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۱-۱۷. 3. ↑ پرش به بالا به:۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ «همنشین بهار: فهیمه اکبر و ترانه زیبای نوشو نوشو». تریبون زمانه. ۷ آذر ۱۳۹۹. 4. ↑ پرش به بالا به:۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ میترا خلعتبری و اسکندر آبادی (۱۰ دسامبر ۲۰۲۰). «آواهای کم‌شنیده از دیروز تا امروز • فهیمه اکبر». دویچه‌وله فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۱. 5. ↑ «مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ‏۱۵ / جلسه: ۱۹۱ صورت مشروح مذاکرات جلسه عصر چهارشنبه ۲۲ تیرماه ۱۳۲۸». کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۱. 6. ↑ پرش به بالا به:۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ «اپیزود ١٨: شب بود، بیابان بود». مترونوم. خرداد ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۱. 7. ↑ «طباخی گیلان». انتشارات ایلیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۱. 8. ↑ پرش به بالا به:۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ "Fahime Akbar Iranian Folklorist" (به انگلیسی). washington post. September 16, 2009. Archived from the original on 2 July 2017. Retrieved 14 January 2021. 9. ↑ "HOSPICE MATTERS" (PDF). montgomery hospice (به انگلیسی). Retrieved 5 November 2022. 10. ↑ پرش به بالا به:۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «غزل شاکری نقش چه کسی را در «خاتون» دارد؟». خبر فوری. دریافت‌شده در ۱۳ اوت ۲۰۲۱. 11. ↑ «فهیمه اکبر و ترانه‌های گیلکی او». راوی حکایت باقی. ۹ مرداد ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۱. 12. ↑ «غزل شاکری در نقش فهیمه اکبر زنی سریال «خاتون»». پرسون. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰ مرداد ۱۴۰۰. 13. ↑ جعفری، عاطفه (۱۷ اسفند ۱۴۰۰). «واقعیت‌های تاریخی زندگی یک «خاتون»». فرهیختگان. دریافت‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۲۲. پیوند به بیرون [ویرایش] • «فهیمه اکبر» در ورگ. • پرونده‌های رسانه‌ای مربوط به Fahime Akbar در ویکی‌انبار نهفتن • ن • ب • و موسیقی ایران در دوران پهلوی ترانه‌سرایان • اردلان سرفراز • اسماعیل نواب صفا • ایرج جنتی عطایی • ایرج رزمجو • بهادر یگانه • بیژن ترقی • بیژن سمندر • یاور همدانی • پرویز وکیلی • تورج نگهبان • جهانبخش پازوکی • رحیم معینی کرمانشاهی • رهی معیری • سعید دبیری • شهین حنانه • کریم فکور • لیلا کسری • محمد صالح‌علا • مسعود امینی • مسعود فردمنش • منصور تهرانی • نوذر پرنگ • هما میرافشار آهنگسازان • آندرانیک آساطوریان • احمد پژمان • اسدالله ملک • اسفندیار منفردزاده • اکبر محسنی • امیر آرام • انوشیروان روحانی • بابک افشار • بابک بیات • بابک رادمنش • پرویز اتابکی • پرویز مقصدی • پرویز یاحقی • جمشید شیبانی • جهانبخش پازوکی • جواد لشکری • حبیب‌الله بدیعی • حسن شماعی‌زاده • حسین دهلوی • حسین واثقی • حسین یاحقی • روح‌الله خالقی • ژاکلین • سیاوش قمیشی • صادق نوجوکی • عباس مهرپویا • عطاءالله خرم • علی تجویدی • فریبرز لاچینی • فرید زلاند • کامبیز روشن‌روان • کورش یغمایی • مارتیک • مجید وفادار • محمد اوشال • محمدتقی مسعودیه • محمد حیدری • محمود قراملکی • منوچهر چشم‌آذر • ناصر چشم‌آذر • همایون خرم • واروژان موسیقی‌دانان • ابوالحسن صبا • جلیل شهناز • جهانگیر ملک • جواد معروفی • حبیب سماعی • حبیب‌الله بدیعی • حسین تهرانی • داریوش صفوت • درویش‌خان • رحمت‌الله بدیعی • عبدالله جهان‌پناه • علی‌اصغر بهاری • فرامرز پایور • فضل‌الله توکل • مجتبی میرزاده • محمد اسماعیلی • مرتضی محجوبی • مرتضی نی‌داوود • مهدی خالدی • نصرالله زرین‌پنجه • همایون خرم خوانندگان مرد • آرتوش • ابوالحسن اقبال‌آذر • ابی • اسماعیل ادیب خوانساری • افشین مقدم • اکبر گلپایگانی • امیر آرام • امین‌الله رشیدی • اندی • اونیک • ایرج • ایرج مهدیان • بهرام سیر • تاج اصفهانی • جمال وفایی • جواد بدیع‌زاده • جواد یساری • حبیب • حسن شماعی‌زاده • داریوش • داریوش رفیعی • داوود مقامی • ستار • سیاوش قمیشی • سید جواد ذبیحی • سید علی‌اصغر کردستانی • شاهرخ • شهرام شب‌پره • شهرام صولتی • ضیا آتابای • عارف • عباس قادری • عبدالعلی وزیری • عبدالوهاب شهیدی • عماد رام • غلامحسین بنان • روانبخش • فرامرز آصف • فرامرز اصلانی • فرهاد • فریدون فرخزاد • فریدون فروغی • قاسم جبلی • کورس سرهنگ‌زاده • کورش یغمایی • مارتیک • مازیار • مجید فرهنگ • محمدرضا شجریان • محمود خوانساری • مرتضی • معین • منوچهر سخایی • نادر گلچین • ناصر مسعودی • نعمت‌الله آغاسی • هوشمند عقیلی • ویگن زن • آفت • افسر شهیدی • الهه • بتی • پروین • پوران • حمیرا • خاطره پروانه • دلکش • رامش • روح‌انگیز • ژاکلین • سوسن • سیما بینا • سیما مافیها • سیمین غانم • شهپر • شهره • عزت روح‌بخش • عهدیه • فتانه • فرشته • فهیمه اکبر • قمرالملوک وزیری • گوگوش • گیتا • لیلا فروهر • مرجان • مرضیه • مریم روح‌پرور • مهستی • مهوش • نسرین • نلی • نوش‌آفرین • هایده • هلن • هنگامه اخوان تصنیف‌ها • خزان عشق • بهار دلنشین • سرگشته • الهه ناز • مرغ سحر • رسوای زمانه • راز دل • غوغای ستارگان • موسم گل • آتش کاروان • به‌سوی تو • طاقتم ده • سوغاتی • امشب شب مهتابه • ای ایران جستارهای وابسته • گل‌ها (برنامه رادیویی) • هنرستان موسیقی ملی • هنرستان عالی موسیقی • موسیقی در ایران • موسیقی سنتی ایرانی • موسیقی لس‌آنجلسی • ارکستر اپرای تهران • مرکز موسیقی بتهوون • مرکز حفظ و اشاعه موسیقی • بیات تهران رده الگو درگاه درگاه‌ها: گیلان رشت زندگی‌نامه فمینیسم موسیقی رده‌ها: • افراد ایرانی مازندرانی‌تبار • اهالی تهران • اهالی رشت • خاندان اسفندیاری • خاندان اکبر • خوانندگان زن اهل ایران • خوانندگان گیلکی‌زبان • درگذشتگان ۱۳۸۸ • دور از وطن‌های اهل ایران در ایالات متحده آمریکا • زادگان ۱۲۹۶ • این صفحه آخرین‌بار در ‏۱۲ مهٔ ۲۰۲۴ ساعت ‏۲۰:۰۰ ویرایش شده است.