سریش سرده

سریش (نام علمی: Eremurus) نام یک سرده از گیاهان گلدار است. ریشهٔ این گیاه ضخیم و لعاب‌دار است. سیستم ریشه‌ای این جنس شامل یک ریزوم کوتاه ضخیم و راست چسبیده به تعدادی ریشه‌های کلفت شبیه به بازوان یک ستارهٔ دریایی است که از مشخصات بارز شناسایی این گیاه‌است. همهٔ برگ‌های دراز و باریک گیاهان این جنس نیز بصورت مجتمع بزرگ برگ‌های قاعده ای نمایان می‌شوند. گل‌ها به رنگ‌های صورتی، سفید، زرد، مایل به سبز تا سبز متمایل به قهوه‌ای در طول یک خوشهٔ خیلی بلند و در روی یک ساقهٔ بی‌برگ قرار گرفته‌اند. میوه کپسول این گیاهان مدور و بعضی مواقع دراز است که در هنگام رسیدن با سه شکاف شکفته می‌گردد. داخل کپسول دانه‌های سه وجهی است که در بسیاری از گونه‌ها دارای پره‌های غشایی واضح است.

جنس سریش در حدود ۴۵ گونه دارد که قسمت اعظم آنها در افغانستان و تاجیکستان می‌رویند در ایران تقریباً ۸ گونه از آن وجود دارد. گونه‌های چندی از جنس سریش جزو گیاهان پرورشی باغی محسوب می‌گردند. در بهار یا اوایل تابستان گونه‌های متعددی از آنها به عنوان گل‌های زینتی در گل‌فروشی‌های تهران به معرض فروش گذارده می‌شوند. ریشهٔ گونه‌های مختلف سریش در سابق و شاید در حال حاضر نیز در ایران برای ساختن چسب مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. گفته می‌شود که برگ‌های جوان آن نیز به عنوان سبزی استفاده‌های خوراکی داشته و از ریشهٔ آن که به میزان قابل ملاحظه‌ای نشاسته دارد نوعی سوپ یا آش تهیه می‌گردد. اما به علل نامعلومی هیچ یک از گونه‌های سریش مورد چرای احشام قرار نگرفته و روی همین اصل در مراتعی که بیش از اندازه مورد چرا واقع شده و گیاهان خوش خوراک آن کم شده و یا از بین رفته‌اند، بوته‌های پرپشتی از این گیاه دیده می‌شود.[۱]

محتویات [نمایش]
گونه‌ها و جوره‌ها [ویرایش]

Eremurus himalaicus
Eremurus elwesii
Eremurus bungei
Eremurus olgae
Eremurus tubergenii
Eremurus warei
Eremurus shelfordii
Eremurus stenophyllus
Eremurus robustus
پانویس [ویرایش]

↑ پروندلبو، لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور، ۱۸.
منابع [ویرایش]

پروندلبو و هانس رونه‌مارک. لاله‌ها و زنبق‌های ایران و گونه‌های مجاور. چاپ اول. تهران: موسسه گیاه‌شناسی ایران، ۱۳۵۵.
فرهنگ معین


پیوند به بیرون [ویرایش]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سریش (سرده) موجود است.
Botany.com: Eremurus
Mrs Greenfingers: How to Grow Eremurus
Love to Know Garden: Eremurus
[نهفتن]
ن • ب • و
لاله‌ها و زنبق‌ها و گونه‌های مجاور در ایران
سرده‌ها
تمشکین جام زرین خیارک زعفران سریش سگ دندان سنبل سورنجان شیرمرغ کوله‌خاس کلاغک گل برفی گرمینه گلایول لاله لاله واژگون مهر سلیمان نجم‌آبی نجم طلایی نرگس والک
گونه‌های لاله
آتشی ارومیه مروارید ایرانی باغچه‌ای بیشه‌زار حافظی خط‌دار ریزه کوهی نیلوفرآبی هفت‌رنگ
گونه‌های زنبق
ارومیه پروانه‌ای خراسانی توری دماوند دورنگ سیمین‌رگه شفاف کمانی گل‌چمنی گل‌درشت لیمویی ماد نمکزار نیمروز
گونه‌های لاله واژگون
ایرانی حنائی زاگرس شطرنجی غرب قوزی
گونه‌های زعفران
آلمه بنفش جوقاسم زعفران خوراکی خزر دوگله زاگرس زیبا
گونه‌های والک
بلند پیاز ژنگ پیاز کویری سیرک چاک پیاز زیبا ستاره‌ای سوری کوچک مارپیچ
گونه‌های گل‌حسرت
ایرانی برف‌دوست زاگرسی زیبا یاسمنی‌ کم‌رنگ یزدی
گونه‌های سریش
استپی ایرانی تماشائی زرین ستبر طناز کپت‌داغ لیموئی
گونه‌های متفرقه
تمشکین پرپشت جام زرین پائیزه جام زرین کورش جام زرین گلستان خیارک سگ دندان سنبل آسمانی سنبل طوسی سنبل آسمانی سنبلک چالوس سنبلک قفقاز سنبلک سرمه کلاغ سوسن چلچراغ شیرمرغ پاکوتاه شیرمرغ کمانی کوله‌خاس گرگانی گلایول اسبک گلایول ایرانی گلایول سیاه مهر سلیمان دانه‌قرمز مهر سلیمان دانه‌آبی نجم‌آبی ایرانی نجم‌آبی لب‌برگشته نجم‌آبی گیلانی نجم طلایی برگ پهن نجم طلایی توری
رده
رده‌های صفحه: سریشیان گیاهان خوراکی

قس ترکی آذری

Çiriş (lat. Eremurus)[1] — asfodelinakimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.[2] Çiriş sözü latın dilində "Eremurus" adlanır. Bu söz yunan dilində "eremos"- səhra, " ura" isə quyruq dəməkdir. Sözün lüğəti mənası "səhra quyruğu" dur.
Çiriş Ön, Qərbi, Mərkəzi Asiyada 50, keçmiş ittifaqla 23, Qafqaz və Azərbaycanda 2 növü bitir. Bunlar Azərbaycan çirişi (Eremurus azerbajdzhanikus Charkev.) və Görkəmli çiriş (Eremurus spektabilis Bieb.) növüdür.
Çiriş cinsi əvvəllər Zanbaqkimilər fəsiləsinə aid idi. Son vaxtların tədqiqatçılar bitkinin Asfodelinakimilər fəsiləsinə daxil olduğunu müəyyən etmişlər.
Azərbaycan çirişi növünün görkəmli Ukraynalı alim S.S. Xarkeviç Qafqaza ekspedisiya zamanı, Azərbaycan florasında bitən bitkiləri də tədqiq edən zaman müəyyənləşdirmişdi. O, 1959-cu ilin may ayında Xaldan rayonu ətraflarından topladığı çirişin yeni növünü müəyyən etmiş və bu növü Azərbaycan çirişi adlandırmışdır. Sonralar 1975-ci illərdə tədqiqatlar zamanı biz bu növün Füzuli rayonunun Dövlətkarlı kəndinin 3 km-də yerləşən Dilağarda çalında da (dağında) bitdiyini müəyyən etdik. Hər 2 növ texniki dərman və qida bitkisi kimi geniş istifadə olunur.
Respublikamızda çiriş ən çox Naxçıvan MR-nin Ordubad, Şahbuz, Babək, Culfa, Sədərək, Şərur, Kəngərli rayonlarında, Ağstafa, Qazax, Xaldan, Göyçay, Füzuli, Xonaşen, Cəbrayıl, Lerik, Yardımlı və s. rayonların aşağı, orta dağ qurşaqlarında, gilli-daşlı torpaqlarda, ən çox qaratikan kolları ətrafında bitir.
Azərbaycan xalqı çiriş bitkisindən hələ lap qədimdən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmişdir. Respublikamızın bir çox rayonlarında yerli əhali çirişdən tərəvəz bitkisi kimi istifadə edir. Bitki fevral-mart aylarında kütləvi vegetasiyaya başladığı vaxt, yeni yarpaqlar torpağın üzərində 6-15 sm hündürlüyündə olarkən toplanır. Bu vaxt çalışmaq lazımdır ki, bitki torpağın 3-4 sm dərinliyindən, kök boğazına yaxın yerdən, kök boğazını zədələməmək şərti ilə kəsilib toplansın. Yeni açan 6-10 ədəd yarpaq zər pərdə ilə örtülü olur.
Bu vaxtlar yarpaqlar selik və C vitamini ilə zəngin olur. Rozetşəkilli yarpaqlar zər içərisindən xeyli artıq çaxanda onun qidalılıq keyfiyyəti aşağı olur. Toplanmış yarpaqlara bıçaq ilə toxunan kimi aralanır. Yarpaqlar duzlu suda pörtüləcək acı suyu atılır, sonra soğanla yağda qızardılır. Bundan başqa çirişdən dadlı kətə və qutab hazırlanır.
Kətə və qutab bişirmək üçün çirişə soğan, dağkeşnişi və quzuqulağı əlavə edilib doğranır. Doğranmış qarışığa azacıq duz qatıb adi qaydada kətə, yaxud qutab bişirirlər. Bişirilmiş kətə çox ləzzətlə yeyilir. Zövqə uyğun heç bir göyərti qatmadan təkcə çiriş ilə bişirilmiş kətə çox dadlı olmaqla, mədə və bağırsaq xəstəlikləri, xüsusən bağırsaq iltihabı xəstəliyi (kolit) zamanı çox xeyirlidir. Çiriş bitkisindən keyfiyyətli çiriş yapışqanı hazırlanır. Hətta yaxşı hazırlanmış çiriş yapışqanından keçmişdə dərzilikdə, papaqçılıqda və çəkməçilikdə çox geniş istifadə edilib. Çiriş yapışqanından istifadə edən sənətkarların dediklərinə görə papağın dimdiyinə, pencəyin yaxalığına, çəkmələrin dabancıq və burun hissəsinə, kisə parçalara sürtülən çiriş əgər su dəyməsə 200-250 il öz möhkəmliyini saxlama qabiliyyətinə malik olur.
Ədəbiyyat məlumatlarına görə vaxtilə Göyçay rayonunun Qaraməryəm kəndində çiriş yapışqanı hazırlamaq üçün fabrik və çiriş üyütmək üçün dəyirman fəaliyyət göstərmişdir. Bunun üçün çirişin kökyumruları toplanıb təmizlənir və qurudulur. Qurudulmuş kökyumrusu üyüdülür. Bu qayda ilə hazırlanmış çiriş tozu su ilə qarışdırılır yapışqan hazırlanır. Həmin yapışqandan müxtəlif məqsədlər üçün geniş istifadə etmək mümkündür. Bu yapışqan orqanizmə heç bir zərər vermir. Hazırda işlədilən və müxtəlif ölkələrdən alınan yapışqanlar, xüsusən də aseton tərkibli yapışqanlar insan orqanizmi üçün hədsiz dərəcədə zərərlidir. Səriştəli iş adamları vəsait qoyub çiriş plantasiyaları yaradaraq, ondan çiriş tozu istehsal etsələr, Respublikanın yapışqana olan tələbatını ödəniş olan və qoyduqları sərmayəni birə-beş qat artıra bilərlər.
Çiriş tozunun qarağacın qabığının dəmlənməsindən hazırlanmış dəm ilə qarışığı ən təhlükəli sınıqların, çıxıqların müalicəsində əvəzolunmaz əhəmiyyətə malikdir. Sınıq, çıxıq xəstəliklərinin müalicəsi zamanı çox vaxt həkimlər xaş yeməyi məsləhət görürlər ki, sınmış orqanlarda, əzalarda bitişmə, müalicə tez başa çatsın. Topladığımız məlumatlar və apardığımız təcrübələr göstərmişdir ki, çıxıq və sınıqlı xəstələrin müalicəsi zamanı çiriş itkisinin yarpaqlarından hazırlanmış buğlama, kətə, qutab və s. yeməklərdən istifadə etmək xəstəliyin hədsiz dərəcədə tez müalicə olmasına səbəb olur.
Çiriş tozunu təzə balla(beçə balı) birlikdə qaynadır və azacıq qatılaşana yaxın götürürlər. Hazırlanmış məlhəmdən(davacatdan) çıxıq və sınıqlarda, çiban, dolama tipli yaraların müalicəsində istifadə edirlər.
Çiriş bitkisindən "eremuran" adlı maddə alınmışdır ki, həmin maddə ilə hopdurulmuş polietilen örtük tərəvəzi 6 ay tez saxlamaq qabiliyyətinə malikdir.
Azərbaycan MEA Mərkəzi Nəbatat Bağında 1967-ci ildən geofit bitkilərin təcrübə sahəsində çiriş bitkisinin kolleksiyası yaradılmış və bitkinin bir sıra xüsusiyyətləri, becərilməsi, çoxaldılma qaydası, istifadə olunması və qorunması tədbirləri öyrənilmişdir.
Mündəricat [gizlə]
1 Botaniki təsviri
2 Görkəmli çiriş (Eremurus spektabilis Bieb.)
3 Çirişlə müalicə qaydaları.
4 Sınıq və çıxıqların müalicəsi.
5 İrin, dolama, çiban tipli yaraların müalicəsi.
6 Mədə – bağırsaq xəstəlikləri.
7 Mənbə
[redaktə]Botaniki təsviri

Çoxillik bitki olub yeraltı orqanı kökyumrusudur. Kökləri yoğunlaşmış iyşəkillidir. Bitkinin yaşından asılı olaraq yoğunlaşmış iyşəkilli kökləri sayı 6-12 ədəd olur. Onlar ətli-şirəli olub, içərisi ehtiyat qida maddəsi ilə zəngindir. Kökləri kök boğazında yaxın yerdən rozet(ulduz) formalı olub, əsasda yoğun, kənarlara doğru getdikcə nazikləşir və bir növ yerkökünü xatırladır. Kökyumrusunun boğazında kətanaoxşar köhnə yarpaqların izləri vardır. Yarpaqlarının uzunluğu 20-40 sm-ə çatır. Gövdəsi rozet (ulduzaoxşar) yarpaqların içərisindən çıxır. Çiçək salxımı ilə birlikdə 125-140 qədər olur.
Abşeron şəraitində bu növün vegetasiya iqlim şəraitindən asılı olaraq fevralın birinci ongünlüyündə, qönçələrin əmələ gəlməsi aprelin əvvəlində, çiçəkləməsi aprelin üçüncü ongünlüyündə başlayır və 25 gün qalır. Çiçəklərindən yaraşıqlı gül dəstəsi düzəltmək mümkündür. Çiçək salxımında çiçəklərin sayı təbii şəraitə nisbətən mədəni əkin şəraitində daha çox olur. Salxımın uzunluğu 25-35 sm olmaqla, üzərində 180-250-yə qədər açıq narıncı rəngli çiçəkləri olur. Gövdəsi hamar olur, uzunluğu 125 sm-dən çox olur. Yarpaqları 6-12 ədəd olub, tünd yaşıl, bəzən gümüşüyə çalan rəngdə olur. Uzunluğu 28-35 sm, eni 3,8 – 4 sm-dir. Azərbaycan çirişi növündə yeraltı iyəbənzər ətli kökləri yaxşı inkişaf edir. Köklərin sayı bitkinin yaşından asılı olaraq 8-12 ədəd olur, uzunluğu 10-16 sm, diametri( ən yoğun yerdən) 5,2 sm, çəkisi 1200 qram olur.
Toxumları iyun ayının ortalarında yetişir. Toxumlar yetişən zaman salxım üzərində 152 toxum qutucuğu əmələ gəlir. Qutucuq şar şəklində olub, üzəri qırışlıdır. Tək-tək hallarda hamar olur. Qutucuğun hündürlüyü 0,1 -1 sm, diametri 0,6 – 0,8 sm-dir. Bitkinin yerüstü Hissəsi tam quruyana kimi qutucuq gövdə üzərində qalır. Bir qutucuqda 8 ədəd toxum olur. Toxumların forması nahamar, kənarları iti, rəngi alabəzgəkdir. Bitkidə 1146 toxum yetişir. Toxumların 1000 ədədinin quru çəkisi 16,5 qramdır. Bitkinin illik vegetasiya müddəti 229 gündür.
[redaktə]Görkəmli çiriş (Eremurus spektabilis Bieb.)

Bu növ Azərbaycan növündən qabaq – 1818-ci ildə müəyyən edilib. Azərbaycan əksər rayonlarında bitir. Çoxillik ot bitkisi olub, yeraltı orqanı ətli kökyumrusundan ibarətdir. Köklərin sayı 6-10 ədəd olub, uzunluğu 8-14 sm, diametri 4,3 sm, çəkisi 1000 qramdır. Yarpaqları 6-10 ədəd olub, tünd – yaşıl rəngdə, uzunluğu 26 – 34 sm, eni 3,7 – 3,9 sm olur. Abşeronda kultura şəraitində görkəmli çiriş növündə vegetasiya fevralın ikinci ongünlüyündə, qönçələrin əmələ gəlməsi aprelin başlanğıcında, çiçəkləmə aprelin üçüncü ongünlüyündə başlayır və 25 gün davam edir. Çiçəkləri bəzək əhəmiyyətli olub özünəməxsus iyi vardır.
Suda 8-10 gün qalır. Çiçəklərindən gül dəstəsi düzəltmək üçün istifadə etmək olar. Çiçəkləri salxımşəkilli olub üzərində 180-ə qədər ağ rəngli çiçəkləri olur. Uzunluğu 25 sm-dir, bitkinin gövdəsi (çiçək oxu ilə birlikdə) 125 sm-dir.
Toxumları iyun ayının birinci ongünlüyündə yetişir. Toxumları yetişən vaxt çiçək oxu üzərində 142 toxum qutucuğu olur. Qutucuq şarşəkilli olub, baş tərəfdən yarılaraq açılır. Bitkinin yerüstü hissəsi tam quruyana qədər qutucuqlar gövdə üzərində qalır. Bir qutucuqda 8 toxum olur. Bir bitkidə 1136 toxum yetişir. Toxumların 1000 ədədinin quru çəkisi 16 qramdır. Bitkinin illik vegetasiya müddəti 227 gün davam edir.
Çirişin becərilməsi – Qulluğa bir o qədər tələbkar olmayan çirişin becərilməsi zəhmət tələb etmir. Ancaq yaxşı məhsul əldə etmək üçün torpağa bir az qulluq tələb olunur.
Yaxşı olar ki, torpaq yüngül qumsal olsun. Əkməzdən qabaq hər hektar torpağa əkinqabağı 120-150 kq fosfor, 80-120 kq kalium vermək lazımdır. Kalium və fosforun 50% -nin payızda şum altında, qalan 50% -nin isə vegetasiya müddətində yemləmə şəklində verilməsi məsləhətdir. Azot gübrəsinin 45% -ni torpağın əkinqabağı hazırlanması vaxtı, 25 – 35% -ni əkindən 20-25 gün sonra birinci yemləmə vaxtı, 35 – 45% -ni isə kütləvi çiçəkləmə başa çatdıqdan sonra vermək məsləhətdir.
Çiriş əkiləcək sahənin hazırlanmasına avqust ayında başlamaq lazımdır. Sahə bitki qalıqlarından, alaqdan, daşkəsəndən, zibil və tullantılardan təmizlənməli və sahədən kənara çıxarılmalıdır. Torpaq 25-30 sm dərinlikdə bellənib hazırlanmalıdır. Çiriş generativ( toxumları) və vegetativ orqanları vasitəsilə çoxaldılır. Toxumlarla çoxaldılma zamanı bitki 5-7 ildən sonra çiçəkləyib toxum verir. Bu da təsərrüfat və istehsal üçün bir o qədər faydalı deyil. Yalnız seleksiyada yeni sort almaq məqsədilə toxumla çoxaldılmadan geniş istifadə edilir.
Çiriş bitkisi toxumlarla çoxaldıqda gec çiçək verməsinə baxmayaraq, ondan çoxsaylı əkin materialı əldə etmək mümkündür. Bu əkin materialından müxtəlif məqsədlər üçün istifadə etmək olar.
Toxumları payızda, oktyabr ayının 20-dən başlayaraq səpmək məsləhətdir. Toxumlar əvvəlcədən düzəldilmiş və şırımlar açılmış ləklərə səpilir. Bunun üçün şırımlara alt hissədə 1-2 sm dərinliyində bir az qidalı torpaq ( 1:1:1 nisbətində peyin, yarpaq çürüntüsü, yuyulmuş, dəniz qumu) tökür, sonra toxumları həmin şırımların içərisində səpilir. Yaxşı aqrotexniki qulluq edildikdə cücərmə faizi 90-100% olur.
Vegetativ yolla çoxaldıldıqda ana bitkini üzərində 2 kök tumurcuğu olmaqla bölüb çoxaldırlar. Bu qayda ilə bir ana bitkidən 2-4 əkin materialları almaq mümkündür. Həmin əkin materiallarını əkdikdə 2-3 ildən sonra çiçəkləyib toxum əmələ gətirir. Abşeron şəraitində aparılmış təcrübələr nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, çiriş bitkisi öz-özünə toxumla çoxala bilir və 3-5 ildə 1-2 km məsafəyə yayılır.
[redaktə]Çirişlə müalicə qaydaları.

Çirişin kökyumrusundan, kökündən, yarpağından və çiçəyindən lap qədimdən xalq təbabətində müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə olunmuşdur. Onun kökyumrusundan alınmış çiriş tozundan və yaxud unundan hazırlanmış məlhəmdən(təpitmədən) sınıq və çıxıqların çiban və dolama tipli yaraların müalicəsində istifadə olunur.
A.X Rollovun 1908-ci ildə "Qafqazın yabanı bitkiləri, onların yayılması və istifadəsi qaydaları" adlı kitabında hələ o vaxt Zaqafkaziyada 5000 pud çiriş tədarük edildiyi göstərilir.
Qafqazın İpəkçilik Stansiyasında tədqiq edilmiş çiriş unu belə təsvir edilir: çiriş tozunun su ilə qarışığından qatı, bulanıq, qeyri-şəffaf olan yapışqan alınır. Bu yapışqanın tərkibində 16,37% su, 29,14% kül, 15% kitrə (qummi, yapışqan), 20% petin maddəsi vardır. Ondan alınmış külün tərkibində isə 5,77% xlor, 4,49% maqnezium, 21,83% əhəng, 2,54% kükürd anhidridi vardır.
[redaktə]Sınıq və çıxıqların müalicəsi.

Çiriş bitkisi illik vegetasiyanı başa vurduqda, yeni yerüstü hissəsi quruduqda (bu iyun ayında baş verir) onu qazıyıb çıxarır, köklərini yarpaqdan, torpaqdan təmizləyib qurudurlar. Sonra həvəngdəstədə, xırda dəyirmanda və ya kofe üyüdəndə üyüdürlər. Çirişin üyüdülmüş unundan 2 xörək qaşığı götürür, üzərinə bir xörək qaşığı arpa unu əlavə edib, həmin qarışığı yumurta ağı ilə qarışdırıb məlhəm hazırlayırlar. Məlhəm nə çox duru, nə də çox qatı olmalıdır. Məlhəmin üzərinə bir az kərə yağı sürtüb tənzifin üzərinə qoyur, qol, dirsək, ayaq oynaqlarında əmələ gəlmiş çıxıq və çatların üzərinə qoyurlar. Yaxşı olar ki, məlhəmi qoymamışdan qabaq xəstə nahiyənin üzəri pambığa hopdurulmuş spirtlə yaxşı-yaxşı silinsin. Sarğını 3 gündən bir dəyişmək lazımdır. Bu qaydalara əməl edilsə, 10-15 gündən sonra ağrılar tam keçib gedər. Çiriş unundan (tozundan) 3 xörək qaşığı götürüb ( sınığın ölçüsündə asılı olaraq az və ya çox da götürmək olar), qarağac qabığını suda tünd dəmindən ( qabığı xırda-xırda doğrayıb adi çay kimi dəmləyir, 2 stəkan suya 4 xörək qaşığı qabıq əlavə edilir) təpitmə hazırlayırlar. Təpitmə yuxadan bir az qalın, yeni fətir qalınlığında olmalıdır. Sınıq yer təmiz spirtlə silinib təmizlənir. Hazırlanmış təpitməni (məlhəmi) ağ çit parçaya yaxır, üzərinə bir balaca yumurta ağı çəkirlər. Səriştəli, təcrübəli sınıqçı sınmış yerləri qaydaya salır. Hazırlanmış məlhəmi sınığın üzərinə qoyur. Sonra sınıqdan asılı olaraq, həmin hissəni taxta parçası, iri qarğını iki yerə bölüb ondan hazırlanmış xüsusi alətlərlə sarıyırlar. Bütün əməliyyat təcrübəli türkəçarəçi loğmanın əli ilə aparılsa, həmin hazırlanmış davacatın əvəzi olmaz. Dəvədən, atdan, ulaqdan yıxılanlar, müxtəlif qəzalar zamanı sınıq alanlar bu üsuldan faydalana bilərlər. Davacat düzgün hazırlanmalı, sarğı çox səliqəli aparılmalıdır. Sarğı 3 gündən bir dəyişdirilməlidir. Yaxşı olar ki, müalicə ərəfəsində çiriş yarpaqlarından kətə bişirilsin və gündə kətə yeyilsin. Bu sınaqların birləşməsini daha da sürətləndirir.
[redaktə]İrin, dolama, çiban tipli yaraların müalicəsi.

Bir ədəd çirişin kökünü götürüb yaxşı-yaxşı təmizləyir, qurudur, sonra onu üyüdürlər. Çiriş tozundan 100 qram götürüb 100 qram təmiz balla qarışdırıb vam odun üzərində qaynadırlar. Azacıq soyuduqdan sonra davacatın üzərinə 30 qram əzvay şirəsi qatırlar. Bu qayda ilə hazırlanmış davacatı məlhəm və ya təpitmə şəklində dolamanın, irinləmək istəyən hovlanmış kor çiban tipli yaraların müalicəsində istifadə etmək olar. Çirişin qurudulmuş toxumları əzilərək toz halına salınır. Ondan bir xörək qaşığı götürüb balla qarışdırıb qaynadır, azacıq qatılaşana yaxın götürürlər. Təmiz tənzifin üzərinə yaxıb irinli yaraların, kəsiklərin, cizilmaların və s. ağrılı yaraların üzərinə qoyduqda tezliklə sağalır.
[redaktə]Mədə – bağırsaq xəstəlikləri.

Mədə-bağırsaq, qarayara, bağırsaq keçməzliyi zamanı çirişin xüsusi müalicəvi əhəmiyyəti vardır. Çirişin tək yarpaqlarından hazırlanmış buğlama, sıyıq, kətə, qutab və s. xörəklər orqanizmin müxtəlif vitaminlərlə təmin edilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün daha çox faydalıdır. Təzə-tər yarpaqları çoxlu miqdarda seliklə zəngindir. Bu selik isə bağırsaq divarı xovlarının yumşaldılmasına çox əhəmiyyətlidir. Çiriş vegetasiyaya başlayanda, yəni yarpaqları torpağın üzərində 6-15 sm uzunluğunda olanda toplanır. Toplanarkən torpağın 3-4 sm dərinliyindən, kökboğazına yaxın yerdən çəpinə kəsilir. Təzə çıxan yarpaqlar seliklə zəngindir. Ona görə onu çəpinə və torpağın altında kəsmək lazımdır ki, kəsilmiş yerə torpaq avtomatik olaraq tökülsün. Əks təqdirdə çirişin köklərindən olan selikli şirə, ehtiyat qida maddəsi kəsik yerdən axıb bitkini zəiflədər və nəticədə bitki gücdən düşər, qidalanması zəifləyər və çürüyüb tələf olar. Bu qaydalara əməl etsəniz sahələrində heç vaxt çirişin kökü kəsilməz və siz ondan daim istifadə edərsiniz. Toplanmış yarpaqlar xırda-xırda doğranır, duzlu suda pörtülüb acı suyu alınır və çıxarılır, sonra yağda soğanla qızardılır. Ehtiyac duysanız üzərinə bir ədəd yumurta da vura bilərsiniz. Hazırlanmış bu yemək dadlı olmaqla, mədə-bağırsaq xəstəlikləri olanlara çox kömək edir. Eyni zamanda orqanizmi gümrah edir. Toplanmış çiriş yarpaqları duzlu suda pörtülür, acı suyu çıxarılır. Qazana aşağı hissədən bir qat çiriş düzülür, sonra üzərinə düyü, alça və ya gavalı turşusu əlavə edilir. Daha sonra xırda doğranmış soğan düzülür. Onların üzərinə bir stəkan ilıq su tökülür. Vam odun üzərində qoyulur. Yemək qaynara düşəndən 15 dəqiqə sonra üzərinə 2 xörək qaşığı yağ əlavə etmək lazımdır. Sonra bir qaşıq götürüb dadına baxırsınız. Tam bişibsə götürmək məsləhətdir. Bu qayda ilə hazırlanmış buğlama və sıyıq yazqabağı vitamin qıtlığından əziyyət çəkən orqanizmi vitaminlərlə qidalandırır, həmçinin qida borusu, mədə və bağırsağın divarlarını yumşaldır.
[redaktə]Mənbə

↑ Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
↑ Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
Birləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Kateqoriyalar: Əlifba sırasına görə bitkilərAsfodelinakimilərBitki qaralamalarıBitki cinsləri

قس آلمانی

Steppenkerzen (Eremurus, Syn.: Ammolirion Kar. & Kir., Henningia Kar. & Kir.), auch Wüstenschweif, Lilienschweif, Kleopatranadel genannt, sind eine Pflanzengattung in der Unterfamilie der Affodillgewächse (Asphodeloideae), mit etwa 45 Arten. Einige Sorten von wenigen Arten werden als Zierpflanzen in Parks und Gärten verwendet. Die natürliche Heimat der Arten sind hauptsächlich die kalten Hochebenen des zentralen und westlichen Asien. Außerdem reicht das Verbreitungsgebiet noch östlich bis China und westlich bis zur Türkei und der Ukraine.
Inhaltsverzeichnis [Anzeigen]
Beschreibung [Bearbeiten]

Steppenkerzen sind ausdauernde, krautige Pflanzen, die meist Wuchshöhen von 80 bis 200 Zentimetern erreichen und meist horstartig wachsen. Die Rhizome der Steppenkerzen sind fingerartig geformt und recht empfindlich. Die lanzettlichen Laubblätter stehen büschelig an der Pflanzenbasis zusammen.
Die Blütenstände werden bei einigen Arten sehr hoch, die Blütenstandsschäfte sind ohne Blätter und die vielen Blüten stehen dicht, traubig zusammen. Die zwittrigen, gestielten Blüten sind dreizählig.
Sie bilden Kapselfrüchte. Die Samen sind dreieckig, manchmal mit Flügeln an den Kanten.
Nutzung [Bearbeiten]

Einige Arten und Sorten werden als Zierpflanzen in Parks und Gärten genutzt. Sie sind bedingt winterhart. In Gegenden ohne Schneebedeckung sollte eine Mulchdecke als Frostschutz aufgebracht werden. Der Standort sollte sonnig und windgeschützt sein und der Boden sollte durchlässig sein. Die Vermehrung erfolgt durch Aussaat (wenn es keine Hybriden sind) oder durch Teilung des Rhizoms (Achtung! Rhizome und Wurzeln von Eremurus sind empfindlich und brechen leicht).
Arten (Auswahl) [Bearbeiten]

In der Gattung Steppenkerzen (Eremurus) gibt es etwa 45 Arten [1]:
Aitchison-Steppenkerze (Eremurus aitchisonii)
Eremurus altaicus (Pall.) Steven (Syn.: Asphodelus altaicus Pall.)
Eremurus anisopterus Regel
Eremurus aurantiacus Baker
Buchara-Steppenkerze (Eremurus bucharicus Regel)
Eremurus bungei Baker
Eremurus chinensis O.Fedtsch.
Schopfige Steppenkerze (Eremurus comosus O.Fedtsch.)
Eremurus elwesii Micheli: Heimat ist Afghanistan.
Eremurus hilariae Popov & Vved.
Himalaja-Steppenkerze (Eremurus himalaicus Baker): Die Heimat ist der westlich Himalaja. Die reinweissen Blüten sind 6 bis 7 groß, die Blütenstände sind 180 bis 200 cm hoch.
Eremurus inderiensis Regel
Kaufmann-Steppenkerze (Eremurus kaufmannii)
Milchweiße Steppenkerze (Eremurus lactiflorus O.Fedtsch.)
Olga-Steppenkerze (Eremurus olgae Regel): Die rosa oder weissen Blüten sind 5 bis 7 cm groß, Die Blütenstände bis zu 120 cm hoch.
Eremurus regelii Vved.
Riesen-Steppenkerze (Eremurus robustus Regel, Syn.: Henningia robusta Regel): Die Heimat ist Zentralasien. Die zartrosa Blüte sind 6 bis 7 groß, die Blütenstände sind 200 bis 250 cm hoch, im Extremfall 300 cm.
Sogdische Steppenkerze (Eremurus soogdianus)
Ansehnliche Steppenkerze (Eremurus spectabilis M.Bieb.)
Schmalblättrige Steppenkerze (Eremurus stenophyllus (Boiss. & Buhse) Baker, Syn.: Ammolirion stenophyllum Boiss. & Buhse):
Eremurus stenophyllus var. bungei: Die goldgelben oder rosa Blüten sind 6 bis 7 groß, die Blütenstände sind 150 cm hoch. Sie wird am häufigsten angebaut.
Eremurus tadjicum
Eremurus tauricus Steven
Turkestanische Steppenkerze (Eremurus turkestanicus Regel)
Hybriden (Auswahl) [Bearbeiten]



Sprouting
Eremurus × elwesii: Sie haben orangerosa Blüten und 200 cm hohe Blütenstände.
Eremurus × isabellinus 'Pinokkio': Die Blüten sind orangefarben. Jedes Jahr erscheinen die großen (1 m hohen) Blütenstände.
Eremurus × isabellinus 'Shelford'-Hybriden: Die gelben, orangen, rosa oder weißen Blüten sind 5 bis 7 groß, die Blütenstände sind 180 cm hoch.
Eremurus × isabellinus 'Ruiters'-Hybriden: Die gelben, orangefarben, roten oder weißen Blüten sind 6 bis 7 cm groß, die Blütenstände sind 150 bis 200 cm hoch.
Quellen [Bearbeiten]

Beschreibung der Gattung in der Flora of China. (engl.)
Einzelnachweise [Bearbeiten]

↑ Artliste bei GRIN.
Weblinks [Bearbeiten]

Commons: Steppenkerzen – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien
Die Gattung bei Plants for the Future. (engl.)
Kategorie: Steppenkerzen

قس انگلیسی
Eremurus ( /ˌɛrɨˈmjʊərəs/)[1] is a genus of 35-40 deciduous perennial flowers, also known as the foxtail lilies or desert candles. The inflorescence looks similar to a long spike or a bottlebrush. It consists of many flowers in copper, bright yellow, snow white, pastel pink, orange or any combination of those colors. The leaves grow in tufts of thin, green, straplike strips. Species are known for thick roots that grow out from a central hub. It is also known for being tall, sometimes rising up to 10 feet over the foliage, depending on the variety. These plants are native to western and central Asia.
Contents [show]
[edit] Cultivation

Eremurus is hardy to USDA Zones 5-7. In addition to the species named below, hybrids are sold, such as 'Cleopatra'. The octopus-like tuberous roots are easily injured; planting on a cone of soil, with the crown on the peak and the roots hanging down, is recommended. Plants are readily affected by winter root rot, so that a layer of sand or gravel beneath is recommended to ensure drainage. Covering with compost or mulch provides protection from frost.[citation needed]
[edit]Species and varieties

Eremurus himalaicus: one of the hardiest species of the Eremurus genus; this plant is native to the temperate Himalayas
Eremurus elwesii: native to Northern Iran, these pale green/yellow flowers grow in open grassland
Eremurus bungei: this Eremurus has yellow inflorescences that grow 2 to 3 feet long; native to Iran
Eremurus olgae: a dwarf Eremurus flowering in June or July, making it one of the last species to flower; a native of Turkestan
Eremurus tubergenii:
Eremurus warei
Eremurus shelfordii
Eremurus stenophyllus: a tufted Eremurus with partially hairy, green-gray leaves
Eremurus robustus: an Eremurus native to Tian Shan and Pamir Mountains in central Asia; the stem grows from 6 to 10 feet high
[edit]Notes

^ Sunset Western Garden Book, 1995:606–607
[edit]References

Botany.com: Eremurus
Mrs Greenfingers: How to Grow Eremurus
Love to Know Garden: Eremurus

This Asparagales article is a stub. You can help Wikipedia by expanding it.
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: Xanthorrhoeaceae generaAsparagales stubs


قس ایتالیائی

L'eremoro (Eremurus) è un genere di piante erbacee perenni appartenenti alla famiglia delle Liliaceae. È conosciuto anche con il nome di "candela del deserto".[1]
Indice [mostra]
Descrizione [modifica]

Ha una radice corta e tozza e fiori bianchi, gialli o rosa.
L'infiorescenza ha una forma a spiga. Si compone di molti fiori di colore rame, giallo brillante, bianco neve, rosa pastello, arancio o qualsiasi combinazione di questi colori. Le foglie crescono in ciuffi di sottili, verdi strisce. Le specie sono note per le radici spesse che crescono fuori dalla parte centrale. L'eremoro è noto anche per essere relativamente alto e, a seconda della varietà, può raggiungere un'altezza di tre metri.[2]
Distribuzione e habitat [modifica]

L'eremoro è originario dell'Asia occidentale e centrale.
Usi [modifica]

Le piante spesso sono coltivate a scopo ornamentale.
Specie [modifica]

Questo genere di piante conta una trentina di specie, queste le più conosciute:
Eremurus bungei
Eremurus himalaicus
Eremurus robustus
Eremurus stenophyllus
Eremurus cleopatra
Eremurus fuscus
Eremurus comosus
Eremurus hybrida
Note [modifica]

^ Eremoro, ovvero la candela del deserto - PolliceGreen. URL consultato in data 20 agosto 2011.
^ Andrew McIndoe; Kevin Hobbs, Perennials (in inglese), David & Charles [2005], p. 47. ISBN 1558707646 URL consultato il 20 agosto 2011.
Altri progetti [modifica]

Commons contiene file multimediali su Eremurus
Collegamenti esterni [modifica]

(EN) EREMURUS (Eremu'rus) | Botany.com
(EN) How to Grow Eremus MrsGreenFingers gardening information
Categoria: Liliaceae

قس روسی

Эре́мурус, или Ширяш[3] (лат. Erémurus) — род многолетних травянистых растений подсемейства Асфоделовые (Asphodelaceae) семейства Ксанторреевые (Xanthorrhoeaceae).
Содержание [показать]
[править]Ботаническое описание


Эремурус мощный (Eremurus robustus). Соцветие
Корневище короткое, часто сверху окружено остатками старых листьев. Корни мясистые, скученные, цилиндрические или веретенообразно утолщённые.
Стебель одиночный, безлистный, выходящий из прикорневой розетки и несущий цветочную кисть.
Листья часто многочисленные, линейно-трёхгранные, снизу килевидные, узкие или широкие, плоские.
Цветочная кисть удлинённая, крупная. Цветки белые, розовые, грязно-красные, жёлтые или бурые, сидящие по одному в пазухе прицветника. Околоцветник колокольчатый или чашевидный, увядающий, доли свободные или при основании сросшиеся. Тычинок 6, подпестичные, с нитевидными нитями. Пыльники продолговатые или линейные. Завязь трёхгнездная; столбик нивидный; рыльце маленькое.
Коробочка почти шаровидная, перепончатая или полудеревянистая, гладкая или реже поперечно-морщинистая, трёхгнездная, растрескивающаяся на три створки. Семена неправильно трёхгранные, с острыми гранями.
У некоторых видов Эремурусов наблюдается интересное приспособление для перекрёстного опыления насекомыми. Расправленный в начале цветения околоцветник сейчас же после созревания и выхода пыльцы вянет, завёртывается и представляет грязно-бурый комочек, на котором хорошо выделяются его сочные зелёные килевые отростки лепестков. Муха Sirphus pirastri, питающаяся зелёной листовой тлёй, бросается на эти зелёные вздутия, принимая их за тлю, причём вымазывается липкой пыльцой, которую и переносит на другие цветки.
[править]Распространение и экология

Представители рода встречаются в Западной и Центральной Азии.
Наиболее распространённый из них — эремурус представительный (Eremurus spectabilis) с буровато-жёлтыми цветками, встречается и на Кавказе, а эремурус крымский (Eremurus tauricus) — в Крыму.
[править]Классификация

[править]Таксономия
Род Эремурус входит в подсемейство Асфоделовые (Asphodelaceae) семейства Ксанторреевые (Xanthorrhoeaceae) порядка Спаржецветные (Asparagales).

ещё 24 семейства
(согласно Системе APG II)
около 45 видов
порядок Спаржецветные род Эремурус

отдел Цветковые, или Покрытосеменные семейство Асфоделовые

ещё 44 порядка цветковых растений
(согласно Системе APG II) ещё 13 родов

[править]Список видов
Род Эремурус включает 60 видов[4]:
Eremurus afghanicus Gilli
Eremurus aitchisonii Baker — Эремурус Эчисона, или Эремурус Эльвеса
Eremurus alaicus Khalk.
Eremurus albertii Regel — Эремурус Альберта
Eremurus ×albocitrinus Baker
Eremurus altaicus (Pall.) Steven — Эремурус алтайский
Eremurus ammophilus Vved.
Eremurus anisopterus (Kar. & Kir.) Regel — Эремурус неравнокрылый, или Эремурус Королькова
Eremurus azerbajdzhanicus Kharkev. — Эремурус азербайджанский
Eremurus bactrianus Wendelbo
Eremurus brachystemon Vved. — Эремурус короткотычинковый
Eremurus bucharicus Regel — Эремурус бухарский
Eremurus candidus Vved. — Эремурус белый
Eremurus cappadocicus J.Gay ex Baker
Eremurus chinensis O.Fedtsch.
Eremurus chloranthus Popov
Eremurus comosus O.Fedtsch. — Эремурус хохлатый
Eremurus cristatus Vved. — Эремурус гребенчатый
Eremurus dolichomischus Vved. & Wendelbo
Eremurus furseorum Wendelbo
Eremurus fuscus (O.Fedtsch.) Vved. — Эремурус загорелый
Eremurus hilariae Popov & Vved. — Эремурус Иларии
Eremurus himalaicus Baker — Эремурус гималайский
Eremurus hissaricus Vved. — Эремурус гиссарский, или Эремурус гребневидный
Eremurus iae Vved.
Eremurus inderiensis (M.Bieb.) Regel — Эремурус индерский
Eremurus jungei Juz.
Eremurus kaufmannii Regel — Эремурус Кауфманна
Eremurus kopet-daghensis Karrer — Эремурус копетдагский
Eremurus korovinii B.Fedtsch. — Эремурус Коровина
Eremurus korshinskyi O.Fedtsch. — Эремурус Коржинского
Eremurus lachnostegius Vved. — Эремурус мохнатоприцветниковый
Eremurus lactiflorus O.Fedtsch. — Эремурус млечноцветный, или Эремурус млечноцветковый
Eremurus ×ludmillae Levichev & Priszter
Eremurus luteus Baker — Эремурус жёлтый, или Эремурус Капю
Eremurus micranthus Vved.
Eremurus nuratavicus Khokhr. — Эремурус нуратавский
Eremurus olgae Regel — Эремурус Ольги
Eremurus parviflorus Regel — Эремурус мелкоцветковый
Eremurus persicus (Jaub. & Spach) Boiss.
Eremurus pubescens Vved. — Эремурус пушистый
Eremurus rechingeri Wendelbo
Eremurus regelii Vved. — Эремурус Регеля
Eremurus robustus (Regel) Regel — Эремурус мощный
Eremurus roseolus Vved. — Эремурус розоватый, или Эремурус удивительный
Eremurus saprjagajevii B.Fedtsch. — Эремурус Запрягаева
Eremurus sogdianus (Regel) Benth. & Hook.f. — Эремурус согдийский
Eremurus spectabilis M.Bieb. — Эремурус представительный, или Эремурус замечательный
Eremurus stenophyllus (Boiss. & Buhse) Baker — Эремурус узколистный, или Эремурус обманывающий
Eremurus subalbiflorus Vved. — Эремурус беловатоцветковый
Eremurus suworowii Regel — Эремурус Суворова
Eremurus tadshikorum Vved. — Эремурус таджикский
Eremurus tauricus Steven — Эремурус крымский
Eremurus thiodanthus Juz.
Eremurus tianschanicus Pazij & Vved. ex Pavlov — Эремурус тяньшанский
Eremurus turkestanicus Regel — Эремурус туркестанский
Eremurus wallii Rech.f.
Eremurus zangezuricus Mikheev
Eremurus zenaidae Vved. — Эремурус Зинаиды
Eremurus zoae Vved.
[править]Примечания

↑ Используется также название Покрытосеменные.
↑ Об условности отнесения описываемой в данной статье группы растений к классу однодольных см. раздел «Системы APG» статьи «Однодольные».
↑ По данным книги «Флора СССР» (см. раздел Литература).
↑ Список видов рода Эремурус на сайте The Plant List (англ.) (Проверено 2 июля 2012)
[править]Литература

Федченко Б. А. Род 262. Эремурус, Ширяш — Eremurus M.B. // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор и редактор тома акад. В. Л. Комаров. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1935. — Т. IV. — С. 37—52. — 760 + XXX с. — 5175 экз.
[править]Ссылки

При написании этой статьи использовался материал из Энциклопедического словаря Брокгауза и Ефрона (1890—1907).
http://www.les.dn.ua/archnov-17.html
http://enc.lib.rus.ec/bse/008/126/976.htm
http://www.microscopy-uk.org.uk/mag/artapr06/bj-FoxtailLily.html
Категории: Растения по алфавитуАсфоделовыеФлора Евразии

قس چینی
独尾草属（学名：Eremurus）是独尾草科下的一个属，为多年生草本植物。该属共有约50种，分布于中亚和西亚的高山上。[1]
[编辑]参考文献

^ 中国种子植物科属词典. 中国数字植物标本馆.
[编辑]外部链接

維基物種中與独尾草属相關的分類信息。
這是與植物相關的小作品。你可以通过编辑或修订扩充其内容。
查看条目评分
给本文评分
这是什么？
可信度
客观性
完整性
可读性
我非常了解与本主题相关的知识（可选）

提交评分
2个分类：独尾草科独尾草属