شهرستانهای ایرانشهر

شهرستانهای ایرانشهر یا کتاب شهرستان‌های ایران کتاب منحصر بفردی است که به پارسی میانه یا زبان پهلوی، در واپسین سده‌های فرمانراویی ساسانیان نوشته شده‌است. نامی از نویسندهٔ ایرانی آن برجا نمانده‌است. این کتاب به بیان تاریخ، نام و ساختار سیاسی شهرهای «ایرانشهر» و بیان ویژگی این شهرها در تاریخنگاری ایرانیان می‌پردازد.[۱] این کتاب به گمان پژوهشگران می‌تواند همان کتاب «یادگار شهرها» باشد که در بندهش یاد شده که نوشتن آن را با دستور قباد یکم می‌داند.[۱]
موسی خورنی مورخ ارمنی عصر ساسانی، این کتاب کم نظیر را به زبان ارمنی ترجمه کرده‌است. این اصل پهلوی این کتاب ارزشمند که در زمان ساسانیان در سه برگ تألیف شده، از بین رفته‌است. تنها ترجمه‌ای از آن بوسیلهٔ موسی خورنی به دست آمده‌است که جغرافیای موسی خورنی نامیده‌می‌شود و مبنای تحقیقات بعدی دیگر محققان در قرون متأخر را تشکیل می‌دهد. متن اصلی کتاب جغرافیای موسی خورنی به دو صورت دو نسخه‌ای یعنی متن کامل و دیگری متن خلاصه شده، بجای مانده‌است.[۲]
در این رساله ایران‌شهر، برحسب جهات چهارگانه، به چهار ناحیهٔ شرق و غرب و جنوب و شمال تقسیم شده‌است. چنین تقسیم بندیی از زمان خسرو انوشیروان رواج یافته‌است. در این رساله نخست نام شهرهایی می‌آید که در ناحیهٔ شرق خراسان قرار داشته‌اند و با سمرقند شروع می‌شود. در این رساله، همانند اغلب آثار زبان پهلوی، اسطوره‌ها و واقعیت‌های تاریخی درهم آمیخته‌شده‌اند.[۳]
پانویس [ویرایش]

↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Daryaee, ‎Touraj. “ŠAHRESTĀNĪHĀ Ī ĒRĀNŠAHR”. In Encyclopaedia Iranica, Vol.2 appear. 2008.
↑ ایرانشهر، ص ۱۱
↑ تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، ص ۳۶۴
منابع [ویرایش]

مارکوارت، یوزف. ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس. تهران: انتشارات طهوری، ۱۳۸۳
تفضلی، احمد. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. تهران: انتشارات سخن، ۱۳۷۶
[نهفتن]
ن • ب • و
نوشته‌های پارسی میانه
دینی
ترجمه و تفسیر اوستا
زند • پازند • یسن‌ها • ویسپرد • وندیداد • هیربدستان و نیرنگستان • یشت‌ها • گاهان
دانشنامه‌های دینی
دین‌کرد • بندهشن • گزیده‌های زادسْپَرَم • نامه‌های منوچهر • دادِستان دینیگ • روایت‌های پهلوی
فلسفی و کلامی
شکند گمانیک وزار • پس دانشن کامگ • گُجَستَک اَبالیش • زبور پهلوی
الهام و پیش‌گویی
ارداویراف‌نامه • زند وهمن یسن • جاماسب‌نامه • یادگار جاماسبی • منظومه بهرام ورجاوند
قوانین دینی
شایست نشایست • روایت امید اشوهشتان • مادگان هزار دادستان • روایات آذرفرنبغ فرخزادان • روایات فرنبغ سروش • پرسشنیها
اندرزنامه‌های پهلوی
مینوی خرد • یادگار بزرگ‌مهر • اندرزنامه آذرپاد مهراسپندان • اندرز اوشنَر دانا • اندرز دانایان به مزدیسنان • اندرز خسرو قبادان • اندرز پوریوتکیشان • اندرز دستوران به بهدینان • اندرز بهزاد فرخ‌پیروز • پنج خیم روحانیان • داروی خرسندی • خویشکاری ریدگان • اندرز کنم به شما کودکان
آثار مانوی
انجیل زنده • شاپورگان • گنجینه زندگان • رازان • غول‌ها • نامه‌ها • زبور مانی
غیر دینی
نثر
کتابی
کارنامه اردشیر بابکان • یادگار زریران • خسرو و ریدگ • گزارش شطرنج • شهرستان‌های ایرانشهر • شگفتی و برجستگی سیستان • ماتیکان یوشت فریان • ماه فروردین روز خرداد • سورسخن • فرهنگ پهلوی • فرهنگ اویم ایوک • آیین نامه‌نویسی • (کاروَند)
متفرقه
سنگ‌نوشته‌های دولتی در دوران ساسانی • سفال‌نوشته‌ها • پوست‌نوشته‌ها • فلزنوشته‌ها • مهرها • سکه‌نوشته‌ها
شعر
درخت آسوری • خیم و خرد فرخ‌مرد • خرد
رده‌ها: ادبیات فارسی میانه تاریخ ایران جغرافیای تاریخی کتاب‌های تاریخی

قس انگلیسی

Šahrestānīhā ī Ērānšahr (Middle Persian) (lit. the provincial capitals of Iran) is a surviving Middle Persian text on geography, which was completed in the late eighth or early ninth centuries AD. The text gives a numbered list of the cities of Eranshahr and their history and importance for Persian history. The text itself has indication that it was also redacted at the time of Xusro II in 7th century as it mentions several places in Africa and Persian Gulf conquered by the Sassanians.[1]

The book serves as a source for works on Middle Iranian languages, a source on Sassanid administrative geography and history, as well as a source of historical records concerning names of the Sassanian kings as the builder of the various cities. The text provide information on the Persian epic, the Xwadāy-nāmag (lit. “Book of Kings”).[2]

The book may be the same as "Ayādgār ī Šahrīhā" (lit. “Memoir of Cities") named in the Bundahišn and said to have been written following an order of Kawād I.[1]

Contents [show]
[edit]The terms Eran and Eranshahr

The terms Eranshahr () and Eran were in use in Sassanid Iran. From early Sassanid era (Ardashr and Shapur's elaborations), as a designation of their land they adopted Ērānšahr “Empire of the Iranians” and this served as the official name of their country.[3]

Ardashir I (reign until 241) the first king of the Sassanid empire had used the older word ērān (Parthian aryān) as part of his titles and in accordance with its etymology. At Naqš-e Rostam in Fārs province and the issued coins of the same period, Ardashir I calls himself Ardašīr šāhānšāh ērān in the Middle Persian version and šāhānšāh aryān in its Parthian version both meaning “king of kings of the Aryans.” His son Shapur I referred to himself as šāhānšāh ērān and anērān (lit. "king of kings of the Aryans and the Non-Aryans") in Middle Persian and šāhānšāh aryān and anaryān in Parthian. Later kings used the same or similar phrases.[4] and these titles became the standard designations of the Sasanian sovereigns.[3]

However the major trilingual (Middle Persian, Parthian, and Greek) inscription of Shapur I at the Kaʿba-ye Zardošt in Fārs, introduces another term ērānšahr in Middle Persian and aryānšahr in Parthian. Shapur's declaration reads an. . .ērānšahr xwadāy hēm.. (lit. “I am lord of the kingdom (Gk. nation) of the Aryans”). This follows his title “king of kings of the Aryans,” and thus makes it "very likely" that ērānšahr "properly denoted the empire".[4] Next to Darius's inscription, this inscription of Shapur at walls of Ka'ba-ye Zartosht is among the most important inscriptional records. It records parts of Persian-Roman wars and gives "a clear picture of the extent of his empire" by naming of provinces, mentioning religious foundations and mentioning senior officials of the court of Papak, Ardashir and Shapur I. According to the inscription, after death of Shapur's father and his accession, the emperor Gordianus “marched on Assyria, against Ērānšahr and against us”.[5]

Beside the royal title, the term "Eran" was also used as an abbreviation of "Eranshahr" and referred to the empire in the early Sassanid era. In this case the Roman west was correspondingly referred to as “anērān”. As references to empires, Eran and Aneran occur already in a calendrical text from Mānī (dating back probably to Ardashir I's era.) This shorter term "Eran" appears in the names of the towns build by Shapur I and his successors as well as in the titles of several high-ranking administrative officials and military commanders. For the former there are examples such as "Eran-xwarrah-Shaputr" (The glory of Eran (of) Shaputr), "Eran-ashan-kard-kwad" (Kawād pacified Eran) and for the latter "Eran-amargar" (Accountant-General), ”Eran-dibīrbed" (Chief Secretary), ”Eran-drustbed“ (Chief Medical Officer), ”Eran-hambāragbed" (Commander of the Arsenal), and ”Eran-spāhbed“ (Commander-in-Chief).[4]

[edit]Kusts of Eranshahr

According to the book and as an ancient Iranian tradition, Ērānšahr is divided into four "mythologically and mentally"[6] defined regions or sides called "kust"s. These parts/regions/sides of the state during and after Xusrō I, on the pattern of the four cardinal points, are (1) Xwarāsān “northeast”; (2) Xwarwarān “southwest”; (3) Nēmrōz “southeast”; and (4) Ādurbādagān “northwest”.[1]

The kusts were named diagonally beginning from northeast to southwest, and from southeast to northwest-a style likely following an Old Persian tradition in naming satraps. The usual Middle Persian term "abāxtar" (loanword from MIr.s: abāxtar, abarag Av.: apāxtara) used for northern direction in ancient Iranian tradition has been avoided in this designation and replaced by the name of their province ādurbādagān. This is believed[7] to be because of "the Zoroastrian association of the north with the abode of evil"[8] which "would be evoked by use of abāxtar".[1]

[edit]Notes

^ a b c d (Daryaee 2008)
^ (Daryaee2002)
^ a b (Shahbazi 2005) Rise of the Sasanian empire
^ a b c (Mackenzie 1998)
^ (Shahbazi 2005) War with Rome.
^ ..rather than "real"; per Gignoux, cf. (Tafazzoli 1989)
^ According to Tafażżoli and Cereti. cf. (Daryaee 2008).
^ (Tafazzoli 1989) Excerpt: In the Zoroastrian cosmogonical division, the northern part (nēmag/kanārag “side”) is called abāxtar, which is under the superintendence of the star Haptōrang “Ursa Major”. The Zoroastrians also supposed hell to be located in the north, where Ahreman and the demons reside...
[edit]Bibliography

Daryaee, Touraj (2008). "ŠAHRESTĀNĪHĀ Ī ĒRĀNŠAHR". Encyclopaedia Iranica. To appear.
Daryaee, Touraj (2002). Sahrestaniha I Eransahr. Mazda Pub. pp. 90. ISBN 1-56859-143-8.
Markwart, J. (1931). A catalogue of the provincial capitals of Eranshahr. Rome: Pontificium Institutum Biblicum. ISBN 88-7653-203-X.
Mackenzie, D. N. (1998). "ĒRĀN,ĒRĀNŠAHR". Encyclopaedia Iranica. Vol. 8. ISBN 1-56859-058-X.
Shahbazi, A. Shapur (2005). "SASANIAN DYNASTY". Encyclopaedia Iranica. To appear. ISBN 1-56859-058-X.
Tafazzoli, A. (1989). "BĀḴTAR". Encyclopaedia Iranica. 3. ISBN 1-56859-058-X.
[show] v t e
Persian literature
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: History of IranMiddle Persian literature