سنندج

شهرستان سنندج
■تاریخچه شهرستان سنندج
■مراکز دیدنی‌
■مسجد جامع سنندج
■مجموعه پارک تفریحی آبیدر
■بازار سنندج
■خانه کرد (عمارت آصف)
■موزه سنندج
■عمارت خسرو آباد
■عمارت وکیل
■عمات مشیر دیوان
■حمام خان
■امام زاده هاجر خاتون
■امام زاده پیر عمر
■امام زاده پیر محمد
■قرآن نگل
■مراسم عرفانی
■صنایع دستی
■دریاچه سد قشلاق
■قلل مرتفع
تاریخچه شهرستان سنندج
به استناد گفته مورخین، قلعه سنه دژ (سنندج ) را سلیمان خان اردلان والی کردستان در زمان شاه صفی ـ 1052 هـ .ق )‌آباد ساخت و کلمه غم ها را که به حساب ابجد 1046 می شود ماده تاریخ آن قرار داد. هیچیک از جغرافی نویسان اسلامی این شهر را به این اسم در آثار خود ذکر نکرده اند در برخی از کتب می خوانیم سنه دژ در سالهای 488 قبل از میلاد مسیح موجودیت و رسمیت داشته است و در آن سالها آرتوباران پسر داریوش هخامنشی استاندار آذر بایجان، طغیان کرده و چون شکست خورد به سنه دژ در کردستان گریخت و در قلعه آن مکان رفته و تحصن کرد سین دژ در زبان پهلوی هخامنشی یکی از اسامی آفتاب بود آریان مورخ معروف راجع به سین دژ می گوید قلعه ای بود واقع در یک دشت محاط از کوه و ایرانیان عقیده داشتند که آن قلعه را (دا-آه-وه) ساخته استدا آه وه کلمه ای است که در زبان فارسی امروزی به دیو تبدیل شده است و این بدان معنی بود که معتقد بودن دیواره های قلعه چنان محکمند که انگار آنرا بشر نساخته است البته آریان به این روایت خرافی اعتقاد نداشته و اعلام کرده است که سین دژ بدست ((اشتو ویگو)) پادشاه معروف قوم ماد ساخته شده است که در ساخت آن از اسیران آشوری استفاده کرده است سینه دژ را سینه کوه و سانان دژ یعنی قله امیران و قلعه عقاب نیز معنی کرده اند بیشتر مورخان نام سنندج را سینه دژ می دانند که نشان از حصاری محکم بر قلعه ایکه در محل سنه دارد همچنین احتمال دارد که سنندج از ترکیبسنان دچ بوجود آمده باشد که به معنای دژ سخت چون سنان یا سندان آهنگری است و یا به تعبیر دیگر،سانا دژ یعنی دژ سلاطین دلایل تاریخی روشن می سازد که هر زمان حکومت مرکزی تضعیف شده است با شجاعت و دلاوری بیش از حدی به حفظ حدود و ثغور خود پرداخته و هیچگاه ننگ اسارت را نپذیرفته اند در گذشته بجای شهر فعلی شهری بنام ((سیر)) وجود داشت که این کلمه در فارسی به معنای ((سی سر)) استمجاور سی سر،محلی بود به نام صد خانیه(صد خانه) که احتمالاً به مرور زمان این نام به سنه تغییر یافته است سنندج مدت چهار قرن تحت حکومت موروثی خاندان اردلان بود که نسبت خود را به ساسانیان می رساندند کریم خان زند در سال 1146هـ ق سنندج را ویران کرد و پس از یک دوره هرج و مرج،خسرو خان اردلان در سنندج مستقر شد آقا محمد خان نیز به پاس خدمات وی سنقر را نیز ضمیمه قلمرو او کرداز سال 1214تا 1240 هـ ق امان الله خان پسر خسرو خان در سنندج حکومت کرد که در این مدت اصلاحات زیادی برای آبادانی و عمران شهر سنندج بعمل آمددر حکومت رضا قلی خان اردلان بین اعضای این خانواده اختلافاتی بوجود آمد و پس از یک سلسله کشمکشها،سرانجام امان الله خان برادر رضا قلی خان به حکومت رسید و در حقیقت این شخص آخرین والی موروثی سنندج بود که از سال 1265 تا 1284 هـ ق حکومت کرد درسال 1284 هجری قمری دولت مرکزی،حاج میرزا معتمد الدوله عموی ناصر الدین شاه را به حکومت کردستان منصوب کرد که تا سال 1291 هـ ق در آنجا حکمرانی کرد در حال حاضر سنندج مرکز استان است و یکی از شهرهای زیبای استان کردستان و غرب کشور محسوب می شود.

سنندج‌ مرکز این‌ شهرستان‌ و استان‌ کردستان‌ است‌ که‌ در فاصله‌ 520 کیلومتری‌ جنوبی‌ غربی‌ تهران‌ در مسیر آسفالته‌ میاندوآب‌ ـ کرمانشاه‌ و زنجان‌ ـ کرمانشاه‌ قرار دارد. به‌ دلیل‌ کوهستانی‌ بودن‌ منطقه‌ کردستان‌، شهر سنندج‌ که‌ دارای‌ دشت‌، قشلاق‌ و رودخانه‌ است‌، همشه‌ عامل‌ جذب‌ عشایر کوچ‌روی‌ کرد بوده‌ است‌.

این‌ شهرستان‌ دارای‌ شهر دیگری‌ به‌ نام‌ «شویشه‌» است‌ و جمعیت‌ آن‌ طبق‌ برآورد سال‌ 1379، 388138 نفلر بوده‌ است‌.

وجه‌ تسمیه‌ شهر سنندج (سنه‌ یا سنه‌ دژ) که‌ از شهرهای‌ کهن‌ و مقدس‌ است‌ به‌ آیین‌ مهر و زردشت‌ د این‌ بخش‌ ایران‌ باز می‌گردد. ارتباط‌ این‌ شهر و نواحی‌ مجاور آن‌ با اساطیر پهلوانی‌ آریایی‌ از اهمیت‌ و قدمت‌ این‌ شهر حکایت‌ می‌کند. این‌ شهر در قدیم‌ روی‌ تپه‌ بزرگی‌ در کنار رودخانه‌ قشلاق‌ به‌ نام‌ «پیالکه‌ توش‌ نوذر» قرار داشته‌. قلعه‌ حسن‌آباد که‌ دژی‌ ساسانی‌ بود، نزدیک‌ این‌ شهر واقع‌ بود و هماره‌ به‌ عنوان‌ پادگانی‌ برای‌ حمایت‌ از این‌ شعر عمل‌ می‌کرد.

شهر کهن‌ «سنه‌دژ» احتمالاً در اثر زلزله‌ و هجوم‌ مغول‌ ویران‌ شد و تا زمان‌ صفوی‌ به‌ صورت‌ دهکده‌ای‌ به‌ حیات‌ خود ادامه‌ داد. مرکز حکومتی‌ این‌ شهر پس‌ از ویرانی‌، به‌ قلعه‌ حسن‌آباد منتقل‌ شد. شهر جدید سنندج‌ در دوره‌ صفوی‌ و در روزگار شاه‌صفی‌ در سال‌ 1046 ه . ق‌ توسط‌ «سلیمان‌خان‌ اردلان‌» پایه‌ گذاری‌ شد.

سلیمان‌ خان‌ مرکز حکومت‌ را از قلعه‌های‌ حسن‌ آباد و پلنگان‌ به‌ شهر سنه‌ منتقل‌ و اقدام‌ به‌ آباد ساختن‌ آن‌ نمود. وی‌ قلعه‌ حکومتی‌ را با استحکام‌ تمام‌ در بالای‌ تپه‌ای‌ بنا نهاد و عمارات‌، حمام‌، مسجد و بازار را در خارج‌ و اطراف‌ قلعه‌ ساخت‌. او با احداث‌ یک‌ رشته‌ قنات‌ در دشت‌ «سرنووی‌» در فاصله هزار قدیمی‌ شهر که‌ در سال‌ 1309 ه . ق‌ در اثر توسعه‌ شهر داخل‌ محدوده‌ شهر شده‌ بود آب‌ را به‌ داخل‌ شهر و میان‌ قلعه‌ هدایت‌ کرد.

گسترش‌ شهر مربوط‌ به‌ زمان‌ «امان‌الله‌ خان‌ اردلان‌» است‌. او قلعه‌ حکومتی‌ را توسعه‌ دادو چندین‌ تالار و عمارت‌ در آنجا ساخ‌ و در فاصله‌ سال‌های‌ 30ـ1220 ه . ق‌ با احداث‌ عمارت‌های‌، بازار، کاروان‌سرا و مسجد از جمله‌ مسجد معروف‌ به‌ «دالاحسان‌» در میان‌ شهر به‌ توسعه‌ شهر پرداخت‌. همچنین‌ در سال‌ 1222 ه . ق‌ باغ‌ و عمارت‌ خسروآباد را توسعه‌ بخشید.

گفتنی‌ است‌ سنندج‌ به‌ لحاظ‌ موقعیت‌ جغرافییایی‌ و ف‌7عالیت‌های‌ شهرسازی‌ عصر صفوی‌ و قاجار، از بافت‌ شهری‌ سنتی‌ با ارزشی‌ برخوردار است‌ که‌ بناهای‌ مسکونی‌ و عام‌المنفعه‌ متعددی‌ مانند حمام‌، مساجد، بازار و تکیه‌ در آن‌ باقی‌ مانده‌ است‌.

بالامراکز دیدنی‌
بافت‌ قدیمی‌ شهر سنندج‌، مسجد دارالاحسان‌، مسجد دارالامان‌ (مسجد والی‌)، بازار قدیمی‌ و بازار سرتپوله‌، مسجد رشید قلعه‌ بیگی‌، مسجد میرزا فرج‌الله‌، قرآن‌ نگل‌ در مسجد روستای‌ نگل‌، مسجد وزیر، مسجد خورشید لقاخانم‌، مسجد وکیل‌، مسجد و تکیه‌ عبدالله‌ بیگ‌، مسجد ملااحمد قیامتی‌، مسجد آویهنگ‌، کلیسای‌ سنندج‌، امامزاده‌ پیر عمر، امامزاده‌ هاجر خاتون‌ امامزاده‌ طاقه‌ گوره‌، مقبره‌ شرف‌الملک‌، بقعه‌ شیخ‌نجم‌الدین‌، پل‌ قشلاق‌، حمام‌ پاشاخان‌، حمام‌ خان‌، حمام‌ دوخزینه‌، حمام‌ شیشه‌، حمام‌ صلاحی‌، حمام‌ عبدالخالق‌، حمام‌ وکیل‌ الملک‌، عمارت‌ آصف‌ دیوان‌، عمارت‌ و باغ‌ آیت‌الله‌ مردوخ‌، عمارت‌ امجدالاشراف‌، عمارت‌ سرهنگ‌ آزموده‌ اردلان‌، مجموعه‌ عمارت‌ شیخ‌ محمدباقر غیاثی‌، خانه‌ گله‌داری‌، خانه‌ مجتهدی‌، عمارت‌ مشیر دیوان‌، خانه‌ معمارباشی‌، عمارت‌ ملالطف‌الله‌ شیخ‌الاسلام‌، عمارت‌ ملک‌التجار، عمارت‌ وکیل‌ الملک‌، عمارت‌ خسروآباد، ساختمان‌ شهرداری‌، باغ‌ امیریه‌، باغ‌ امانیه‌، آبیدر، موزه‌ سنندج‌ و موزه‌ تاریخ‌ طبیعی‌

بالامسجد جامع سنندج
این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی قرار دارد . بر اساس مدارک موجود زمان احداث این مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان الله خان والی کردستان در سال 1228 هجری قمری ساخته شده است . این مسجد دو ایوانی است با یک حیاط مرکزی که در پیرامون آن 12 حجره برای طالب علوم دینی ساخته شده است . مسجد دارای شبستانی بزرگ با 24 ستون است و اطراف شبستان و سر ستون ها با دو سوم کلام الله مجیدمزین شده است . برای تئین دیوارهای مسجد از کاشی های هفت رنگ استفاده شده و در ازاره های آن سنگ مرمر به کار رفته است .





بالا مجموعه پارک تفریحی آبیدر
این مجموعه در غرب سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه کوه آبیدر قرار گرفته است . شهر سنندج از فراز این پارک چشم انداز بسیار زیبائی دارد . چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارک وجود دارد . یکی از بزرگ ترین باغ های این مجموعه باغ امیریه می باشد که بزرگ ترین سینمای رو باز (تابستانه) کشور در این باغ جای گرفته است . این مجموعه از قدیم الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و کوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی میان مردم است .





بالا بازار سنندج
این بازار در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال 1046 ه. ق همزمان با مرکزیت شهر سنندج به عنوان مرکز حکومت اردلان ها ساخته شده است . پلان این بازار به صورت مستطیل بزرگی است که در اثر خیابان کشی دوران حکومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی است و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته است . با وجود مراکز خرید جدید این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را ا لحاظ تجاری حفظ نموده است .
بالا خانه کرد (عمارت آصف)
خانه کرد موزه مردم شناسی مناطق کردنشین و بزرگترین موزه مردم شناسی مربوط به یک قوم در کشور ایران است . این موزه در خیابان امام خمینی (ره) شهر سنندج واقع شده است . این موزه در عمارت آصف دایر گردیده و این عمارت یکی از بزرگترین عمارت های اعیانی شهر سنندج است که دارای ارزش های ویژه معماری از لحاظ آجر کاری و گچبری واروسی سازی است و حمام آن زیباترین حمام خصوصی در بین حمام های سنندج می باشد . بنای اولیه این عمارت در دوره صفویه بوده و در دوره های قاجار و پهلوی تکمیل شده است .
بالا موزه سنندج
این موزه در خیابان امام کوچه حبیبی و در بخش برونی عمارت ملالطف اله شیخ الاسلام قرار دارد و در آن آثار و اشیاء تاریخی کشف شده از استان و سایر نقاط ایرا ن به نمایش گذاشته شده است . اروسی موزه سنندج یکی ا نمونه های بی نظیر هنر اروسی سازی و کار استادکاران سنندجی می باشد . عمارت ملالطف اله از بناهای باقی مانده دورة قاجار است .




بالا عمارت خسرو آباد
این عمارت در بلوار خسرو آباد (شبلی) قرار دارد . این عمارت در نوع خود بی نظیر و مرکز حکومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده است . مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردش ها و ایوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام ، اتاق قاپچیان و خدمتکاران است . تزئینات معماری این بنا شامل گچبری ، آجرکاری ، اروسی های زیبا و حوض چلیپا شکل داخل عمارت است .




بالا عمارت وکیل
این مجموعه بزرگ در خیابان کشاورز واقع شده است و شامل سه حیاط با عمارت های مربوطه و یک حمام خصوصی در داخل مجموعه و یک حمام عمومی در خارج آن است . بخش اصلی عمارت وکیل در دوران زندیه ساخته شده و بخش های دیگر متعلق به دوره قاجار است . مجموعه دارای تزئیناتی چون آجرکاری های زیبا و اروسی های پرکار است و حیاط مرکزی دارای سقف شیروانی با طرح کلاه فرنگی است .
بالا عمات مشیر دیوان
این عمارت در خیابان شهدا قرار دارد و شامل هفت حیاط با فضاهای مرتبط است و یک حمام خصوصی در داخل مجموعه دارد . هر یک از حیاط ها نیز دارای آبنما می باشند . عمارت توسط میرزا یوسف مشیردیوان در دوره قاجار ساخته شده است و زیباترین ایوان با طرح کلاه فرنگ در سنندج متعلق به این بنا است . در این عمارت نیز اروسی های پرکار ، تزئینات آجری ، کاربندی ها و گچبری جهت تزئین استفاده شده است .
بالا حمام خان
این حمام در ضلع شمالی بازار قدیم سنندج در خیابان انقلاب واقع شده است . تزئینات داخل حمام و نقوش موجود بر روی دیوار آن در نوع خود بی نظیر و جالب می باشد . حمام در سال 1220 هجری قمری به دستور امان الله خان اردلان ساخته شده و در بین حمام های باقی مانده از گذشته بزرگ ترین و زیباترین حمام شهر است .
بالا امام زاده هاجر خاتون
این امام زاده در خیابان صلاح الدین ایوبی در محله قدیمی سرتپوله سنندج واقع است . بر اساس روایات موجود این امام زاده شریفه ، خواهر امام رضا (ع) است که در سفر آن بزرگوار به خراسان در کردستان رحلت نمود و در این مکان به خاک سپرده شده است . در مجاور این امام زاده مسجد و آرامگاه مشایخ و بزرگان سنندج نیز قرار دارد .
بالا امام زاده پیر عمر
این امام زاده در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی واقع شده و تاریخ ساخت آن سال 1046 ه.ق می باشد . امام زاده پیر عمر را پسر بلافصل حضرت علی (ع) می دانند . بنای آرامگاه شامل تزئینات آجری گچبری و اروسی های زیبا است . قسمت های عمده ای از بنا به علت فرسودگی در سال های 1372 تا 74 ه.ش بازسازی شده است .
بالا امام زاده پیر محمد
این بقعه در میدان نبوت سنندج در بالای تپه ای که قبرستان قدیمی شهر واقع شده است قرار دارد . این بنا محل دفن امام زاده محمد بن یحیی مشهور به پیر محمد است .
بالا قرآن نگل
در 65 کیلومتری غرب سنندج در مسیر جاده سنندج – مریوان ، در داخل مسجد روستای نگل قرآنی خطی از دوران گذشته وجود دارد که بنا بر اعتقادات مردم یکی از چهار قرآن خطی است که در زمان خلفه سوم به رشته تحریر در امده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است . خط قرآن کوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمتی از شماره آیات طلاکاری شده و مزین به نقوش گیاهی می باشد . این قرآن در بین مردم جایگاه والایی دارد و همه روزه عده کثیری از نقاط دور دست برای زیارت قرآن به این روستا می آیند .
بالا مراسم عرفانی
از دیگر جاذبه های شهر سنندج مراسم عرفانی دراویش می باشد که به صورت هفتگی در برخی تکایای آن اجرا می گردد و گردشگران بسیاری از این مراسم دیدن می نمایند .
در استان کردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد :
■طریقه قادریه: پیروان این طریقه مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی هستند که درک حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال می دانند و در حالت سماع دف زنان به عالم جذبه می روند و هر بیننده ای ر شیدای خود می کنند .
■طریقه نقشبندی: موسس این طریقت خواجه بزرگ مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی است و پیروان او وصول به حق را در تفکر و سکوت می دانند .
بالا صنایع دستی
صنایع دستی ه از جاذبه های مهم سنندج است و انواع قالی و قالیچه ، گلیم ، تخته نرد و شطرنج سنندج شهرت و اعتبار جهانی دارد .
بالا دریاچه سد قشلاق
در فاصله 20کیلومتری شمال سنندج در مسیر جاده سقز بر روی رودخانه قشلاق سد مخزنی قشلاق احداث شده است . دریاچه پشت این سد 11 کیلومتر طول دارد و وسعتی معادل 934 هکتار را در بر می گیرد . این دریاچه محل مناسبی برای ورزش های آبی می باشد و جزو جاذبه های طبیعی سنندج به شمار می رود .
بالا قلل مرتفع
به علت کوهستانی بودن منطقه و امنیت حاکم بر آنها هر ساله تعداد بسیاری از کوهنوردان به قلل مشهور و مرتفع سنندج صعود می نمایند .
مهم ترین قلل این شهرستان عبارتند از : آبیدر سلطان سراج الدین ، آوالان در جنوب سنندج شاه نشین در ژاوه رود ، کوه کوچک در جنوب غربی و کوه چرخ لان در جنوب غربی سنندج .