بابل . [ ب ُ ] (اِخ ) شهرستان بابل یکی از شهرستانهای دوازده گانه ٔ استان دوم کشور، حدود و مشخصات آن بشرح زیر است : از طرف شمال دریای مازندران ، از جنوب سلسله جبال البرز، از شمال خاوری شهرستان ساری ، از جنوب خاوری شهرستان قائمشهر و از باختر شهرستان آمل . موقعیت طبیعی آن : قسمت شمال و مرکز شهرستان دشت و قسمت جنوبی آن کوهستانی است . هوای دشت مانند سایر نقاط دیگر مازندران معتدل مرطوب مالاریائی و هوای قسمت ساحلی بواسطه ٔ وجود مرداب و آبهای راکد و کشت برنج ناسالم و هوای منطقه کوهستانی مخصوصاً از
1200 گز ببالا. سردسیر، خوش آب و هوا و از ییلاقات خوب نواحی مازندران محسوب میگردد.
میزان باران و سایر اوضاع جوی مانند سایر نقاط مازندران است . آب قراء جلگه ٔ شهرستان ازرودخانه های کاری که از رودخانه ٔ هراز منشعب میشود، کلارود که از ارتفاعات میان بند سرچشمه میگیرد، سجادرود و بابل رود که از سلسله ٔ اصلی البرز سرچشمه میگیرند تأمین میگردد. رودهای مذکور عموماً قبل از رسیدن به پل قدیمی محمدحسن خان بیکدیگر متصل و در بابلسر بدریای مازندران منتهی میشوند.
محصول عمده ٔ شهرستان در قسمت دشت عبارت است از برنج ، غلات ، حبوبات ، صیفی ، سبزیجات ، سیب زمینی ، بادام زمینی ، نیشکر، کنجد، پنبه ، کنف ، ابریشم ، کتان و در کوهستان لبنیات و مختصر غلات است . سازمان اداری شهرستان بابل از سه بخش بنام مرکزی ، بابلسر، بندپی تشکیل شده . تعداد دهستان و جمعیت بخش مرکزی بشرح زیر است :
دهستان بیشه
30 آبادی
6400 تن
دهستان جلال ازرک
44 آبادی
14000 تن
دهستان ساسی کلام
15 آبادی
6700 تن
دهستان لاله آبادی
38 آبادی
8600 تن
دهستان مشهدگنج افروز
47آبادی
24000 تن
جمعیت بخش مرکزی
174آبادی
59700 تن
بخش بابلسر
43 آبادی
35000 تن
بخش بندپی
67 آبادی
33000 تن
شهر بابل
1 آبادی
39100 تن
جمع شهرستان
285 آبادی
166800 تن
نام قدیمی شهر بابل بارفروش بوده و در سال
1306 هَ . ش . بابل نامیده شد. نام جدید نام رودخانه ایست که از ارتفاعات جنوبی شهرستان سرچشمه گرفته از کنار شهر عبور می کند و در بابلسر به دریای مازندران منتهی میشود. مختصات جغرافیائی شهر بابل بشرح زیر است :
طول
52 درجه و
44 دقیقه و
20ثانیه ، عرض
36 درجه و
34 دقیقه و
15ثانیه ، اختلاف ساعت با طهران
5 دقیقه و
15 ثانیه ، طهران ساعت
12 بابل ساعت
12 و
5 دقیقه . بابل پرجمعیت ترین شهر مازندران در
25هزارگزی قائمشهر و
36هزارگزی آمل و
18هزارگزی دریا واقع گردیده است . این شهر قبل از انقلاب کبیر روسیه یکی از مراکز بازرگانی مهم شمال کشور و محل واردات خارجی بعلاوه مرکز خرید محصولات طبیعی و مصنوعی قراء و قصبات عمده ٔ مازندران محسوب و بلحاظ فوق بارفروش نامیده شده بود.
در تحولات بیست ساله ٔ اخیر برای آبادی این شهر اقدامات مفیدی از قبیل احداث خیابانهای مستقیم و عریض و بناهای مهم ادارات دولتی ، بیمارستان ،دبیرستان ، بانک ملی ، کارخانجات ، باغ ملی و غیره بعمل آمده که هر یک دارای اهمیت است . قصر سلطنتی شاهپورکه یکی از بناهای زیبای مازندران بشمار میرود در جنوب شهر واقع گردیده است .
جمعیت شهر طبق آخرین صورت آمار بشرح زیر است . مرد
18657، زن
20439، جمع
39096 تن . در حدود صد خانوار مسیحی نیز در این شهر ساکن هستند. روشنائی بوسیله ٔ دو موتور مولد برق تأمین میگردد. تلفن شهری بابل
350 شماره است . آب شهراز چاههای خانه که به عمق
5 الی
10 متر است تأمین میگردد، این چاهها علاوه بر آنکه محل تولید پشه میباشد آب آنها قابل شرب نیست و اکثر بواسطه ٔ داشتن مواد آهکی و املاح دیگر شور و برای شرب ناگوار و مضراست . بااینکه استفاده از رودخانه ٔ مهم بابل چندان هزینه و اشکالی ندارد معهذا تاکنون در این امر حیاتی اقدامی بعمل نیامده است . در این شهر دو دبیرستان (یک پسرانه ویک دخترانه )، ده دبستان (
5 دخترانه و
5 پسرانه )، یک بیمارستان
50 تختخوابی ، یک کارخانه ٔ پنبه پاک کنی ، یک کارخانه ٔ روغن گیری و صابون پزی ، یک کارخانه ٔ یخ سازی ،
2هزار باب مغازه و دکان وجود دارد. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج
3).
نام قصبه ای بمازندران در ساحل جنوبی بحر خزر بمشرق آمل در راه قائمشهر بچالوس ، میان پل نوری کلا و همزه کلا در
275300متری طهران و
36000گزی آمل و
15000گزی حالیدشت ، دارای پست و تلگراف . و سابقاً بنام بارفروش معروف بوده است . و رجوع به فهرست سفرنامه ٔ مازندران و استرآبادرابینو چ قاهره
1342 هَ . ق . شود.