جابر. [ ب ِ ] (اِخ ) ابن عبداﷲبن عمروبن حرام انصاری . مکنی به ابوعبداﷲ و ابوعبدالرحمان و ابومحمد، از کسانی است که حدیث بسیار از رسول اکرم (ص ) روایت کرده است . مسلم از وی روایت کرده که درنوزده غزوه با رسول اکرم (ص ) شرکت داشته است و در مصنف وکیع از هشام بن عروة نقل شده که گفته است : جابربن عبداﷲ مجلس درسی در مسجد نبوی داشت و از او کسب علم میکردند. و ابن ربیع گفته است : در زمان حکومت مسلمةبن مخلد جابر بمصر آمد و نزد عقبةبن عامر رفت و گفت : عبداﷲبن انیس را میخواهم که حدیث قصاص را از وی سؤال کنم . و اهل مصر در حدود ده حدیث از او دارند که البغوی آنها را از قتادة نقل کرده است و او آخرین فرد از اصحاب نبی اکرم است که پس از نابینا شدن در مدینه درگذشت . ابن حبان گفته است : جابر در سنه ٔ
78 بعد از آنکه نابینا شده بود درگذشت و بعضی سال وفات او را
77 و بعضی
74 و گروهی
63 هَ . ق . گفته اند. و نیز گفته شده است که وی نود و چهار سال زندگی کرده (حُسن المحاضرة فی احوال المصر والقاهرة ص
83 -
84). و رجوع به کتاب النقض ص
131 و الاستیعاب شود. و صاحب عیون الاخبار آرد: کنیت او ابوعبدالرحمان و بقولی ابوعبداﷲ است و معروف به انصاری و صحابی است . وی روایت کرده که نبی اکرم (ص ) گفت : ای جابر بعد از من عمر میکنی تا آنکه فرزندی از اولاد من بدنیا آید که نام وی نام من است . او علم را سخت میشکافد. پس چون او را ملاقات کردی سلام مرا باو برسان . (عیون الاخبار ج
1 ص
212). وی در فضیلت قزوین از حضرت رسول (ص ) روایتی نقل کرده است . (نزهة القلوب مقاله ٔ
3 ص
56). و از وی روایت شده که نبی اکرم (ص ) گفت : ای اهل خندق برخیزید که جابر «سوری » تهیه کرده است . و ابوالعباس ثعلب گفته است مراد آن است که رسول اکرم بفارسی صحبت کرده و کلمه ٔ سور را که فارسی است به کار برده است . (المعرب جوالیقی ص
192).
از ابی جعفر محمدبن علی (ع ) از طریق جابربن عبداﷲ انصاری روایت شده که گفت نزد فاطمه دختر رسول اﷲ (ص ) رفتم و لوحی نزد او دیدم که در آن اسماء اوصیاء و ائمه از اولاد آن بزرگوار ثبت بود. پس آنها را شماره کردم دوازده تن بودند که آخر آنان حضرت قائم از اولاد فاطمه (ع ) بود و سه تن بنام محمد و سه تن بنام علی بودند. (حبیب السیر چ خیام ج
2 ص
7). و روایات دیگر نیز درباره ٔ محبت علی (ع ) و اولاد اطهارش در همین کتاب از او وارد شده است .
و صاحب قاموس الاعلام آرد: وی یکی از صحابه است . در غزوه ٔ عقبه ثانیه با آنکه کودکی بیش نبود بمعیت پدرش حاضر شد. در حضور وی در دو غزوه ٔ بدر و احد اختلاف کرده اند، و با این وصف در هیجده غزوه بمعیت حضرت رسول بوده و دروقعه ٔ صفّین هم همراه حضرت علی حضور داشته است . در اواخر زندگی نابینائی بچشمانش راه یافت ، آخرین کس ازحاضران در وقعه ٔ عقبه که تا آن وقت میزیست او بود وبسال
74 یا
77 هَ . ق . در
95 سالگی در مدینه منوره درگذشت ، ابان که پسر خلیفه سوم عثمان بن عفان و والی مدینه بود، نماز بر وی گزارد. کنیه اش ابوعبداﷲ است . بنا بروایتی در محاصره ٔ قسطنطنیه همراه یزیدبن معاویه بود، و در همین جا مرحوم یا مقتول شده و بهمین مناسبت مرحوم قوجه مصطفی پاشا بنام وی یک جامع و آرامگاهی بنا کرده است . ولی این مطالب با شرح حال صاحب ترجمه منافات دارد مثلا روایت وفات وی در مدینه منوره و حضورش در وقعه ٔ صفین با حضرت امیر با بودنش در خدمت یزیدبن معاویه سازگار نیست پس باید گفت اگر در خارج سور قسطنطنیه یکی از صحابه مسمی بجابربن عبداﷲ درگذشته صاحب ترجمه نیست بلکه دیگری بوده است . (قاموس الاعلام ترکی ). و رجوع به الاصابة شود
: کجاست جابر انصار و کو اویس قرن
ابوعبیده ٔ جرّاح و مالک اژدر (کذا)
۞ .
ناصرخسرو.