جزو

جزو. [ ج ُزْوْ ] (از ع ، اِ) مأخوذ از تازی جُزء. قطعه . پاره . حصه . بخش . ورشیم . قسمت . عضو. (ناظم الاطباء). بهر. لخت . برخ . کرسسه . شطر. پرگاله . (یادداشت مؤلف ). ظاهراً مخفف جزء بهمزه ٔ عربی است و چون آنرا مضاف نمایند به چیزی بجای همزه واو نویسند و گویند جزو طلا هم طلا است و همچنین جزو بدن و جز آن و بهر تقدیر اسم است و بمعنی غیر نیز اسم است لیکن به اضافت مستعمل نیست . (از آنندراج ). جزو به واو در اصل جزءبه همزه است ولی شعرا نیز آنرا به واو استعمال کرده و با کلمه ٔ عضو هم قافیه قرار داده اند. (از مجله ٔ دانشکده ٔ ادبیات تبریز سال اول شماره ٔ 3) :
کهینه عرصه ای از جاه او فزون ز فلک
کمینه جزوی از قدر او مه از کیوان . ۞

عنصری .

جزو جهان است شخص مردم روزی
باز شود جزو بی گمان بسوی کل .

ناصرخسرو.

چون ز گلشن جزو سازد ریگ نرم آید زسنگ
چون ز جزوش کل بسازد خاک را خارا کند.

ناصرخسرو.

گر اجزای جهان جمله نهی مایل بدان جزوی
که موقوف است همواره میان شکل مه سیما.

ناصرخسرو.

بسان نقطه ٔ موهوم دل زهول و بلا
چوجزو لایتجزی تن از نهیب خطر.

مسعودسعد.

یک جزو مغنسیا بباید گرفت با یک جزو بسد و یک جزو زنگار... پس جزوی حرمل و جزوی مازو و جزوی بلوط وجزوی صدف . (از نوروزنامه ).
هر یکی را بلمس هر عضوی
اطلاع اوفتاده بر جزوی .

سنایی .

و جزوی چند بعز تأمل عالی مشرف شد. (کلیله و دمنه ).
همتی دارد چنان کافلاک با لوح و قلم
کمترین جزویست اندر دفتر تعظیم او.

خاقانی .

در آن جزوی که ماند از عشقبازی
سخن راندم نیت بر مرد غازی .

نظامی .

زآنکه بی لذت نروید هیچ جزو
بلکه لاغر گردد از هر پنج عضو.

مولوی .

ای از بهشت جزوی وز رحمت آیتی
حق را بروزگار تو با ما عنایتی .

سعدی .

من آن خاک وفادارم که از من بوی مهر آید
وگر بادم برد چون شعر هر جزوی به اقصائی .

سعدی .

|| مقابل کل :
چون که جزو دوزخ است این نفس ما
طبع کل دارد همیشه جزوها.

مولوی .

هرچه بینی سوی اصل خود رود
جزو سوی کل خود راجع شود.

مولوی .

عاشقان کل نه این عشاق جزو
ماند از کل هرکه شد مشتاق جزو.

مولوی .

چون ز جزو مرگ نتوانی گریخت
دان که کلش بر سرت خواهند ریخت .

مولوی .

|| رساله . دفتر. جزوه :
جزوی از اشعار من سلطان بکف میداشت باز
مدحت شه اخستان برخواند و زآنش رشک خاست .

خاقانی .

سزد که چون موری کمر خدمت ببندم و بدین خط چون پای ملخ جزوی نویسم و در آن طرفی از اخبار و اسمار ملوک و تواریخ پادشاهان درج کنم و به حضرت عالی تحفه برم . (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 6). رجوع به جزء شود. || یک قسمت از سی قسمت قرآن کریم . سی یک ِ قرآن ، چنانکه گویند: یک جزو قرآن خواندم .
- جزوجزو کردن ؛ تقسیم کردن . بخش کردن . تجزیه نمودن . به اجزاء درآوردن . اِجْزاء. (از یادداشت مؤلف ).
|| (اصطلاح هندسه ) به پیمانه ٔ خاصی گویند که چیزی را با آن بپیمایند و آنرا تمام کنند. بیرونی آرد: هر گاه که اندازه ای دیگر اندازه را بپیماید بارها و او را سپری کند چنانکه چیزی نماند، آن پیماینده را جزو خوانند، و ناچار خردتر باشدو آن بزرگتر را که پیموده شد با این جزو امثال خوانند و اضعاف نیز خوانند؛ ای دوتاها. (از التفهیم بیرونی ص 18).