خل

خل . [ خ َل ل ] (ع اِ) راه نافذ در ریگ و راه نافذ میان دو ریگ و یا در ریگ متراکم . (منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از لسان العرب ) (از اقرب الموارد). ج ، اَخُل ّ، خِلال . || مرد نحیف مختل الجسم . || جامه ٔ کهنه . (منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از لسان العرب ). || رگی در گردن . || رگی در پشت . || شتربچه ٔ نر بسال دوم درآمده . || مرغ کم پر. || آنچه تلخ و شورمزه باشد از گیاه . || شتربچه ٔ از مادر جدا شده . (منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (از لسان العرب ) (از اقرب الموارد). || بدی . (منتهی الارب ) (از تاج العروس ) (ازلسان العرب ). || لباس پاره . الثوب البالی . (از النجمه ). || سرکه . (منتهی الارب ) (ازتاج العروس ) (از لسان العرب ). ج ، خُلول :
داند ترا که تو چه کسی دیگران چه کس
آنکس که فرق داند کرد انگبین زخل .

سوزنی .

خل ؛ سرکه را گویند و سرکه را برومی آنسدن گویند و بسریانی خلا و بزبان سیستانی سگ گویند... سرد است در دوم و خشکست در سوم و مخففست اعضای عصبانی را زیان کند و جوهر سرد در او بیشتر است و به این سبب صفرا را قمع کند و اجزای او را از هم جدا گرداند و سیلان خون را منع کند و چون غرغره کنند آماس کام و حنک را که از حرارت بود، سود دهد... (از ترجمه ٔ صیدنه ) :
دست خم چون راح ریحانیت داد
خوان جم را خل خرمائی فرست .

خاقانی .

خلی نه آخر از خم تاکی مزاج چرخ
کآنجا مرا نخست قدم بر سر خم است .

خاقانی .

در دوصدمن شهد یکوقیه ز خل
چون درافکندی و در وی گشت حل .

مولوی .

آن زمان شیرین شوی همچون عسل
فارغ آیی گر بتو ریزند خل .

مولوی .

گرچه می کردم چه میدیدم درین
خل ز عکس جرض بنمود انگبین .

مولوی .

باز عقلش گفت بگذر زین حول
خل دوشابست و دو شابست خل .

مولوی .

انگبین گر پای وادارد ز خل
اندر آن اسگنجبین آید خلل .

مولوی .

- امثال :
ماله خل و لاخمر ؛ نیست مر او را نه خیر و نه شر. (منتهی الارب ).
ما فلان بخل و لاخمر ؛ نه خیر در فلان است نه شر.(منتهی الارب ).
|| (ص ) لاغر. کم گوشت . (منتهی الارب ). || فربه . (منتهی الارب ). در این معنی خل از اضداد است .