کاتب بغدادی

کاتب بغدادی . [ ت ِب ِ ب َ ] (اِخ ) قدامةبن جعفربن قدامة مکنی به ابوالفرج از مشاهیر شعرا و ادبا و فصحا و بلغا و فضلای فلاسفه ٔ اوائل قرن چهارم هجرت و بخصوص در منطق مشار بالبنان و در بلاغت بی بدل و وحید زمان خود و در بدایت حال نصرانی مذهب بود و به دست هفدهمین خلیفه ٔ عباسی مکتفی باﷲ 289 - 295 هَ . ق . بشرف اسلام مشرف و در عهد دولت عباسیه بمقامات عالی رسید. از تألیفات او است :
1 - تریاق الفکر (از کشف الظنون ) یا دریاق الفکر (از معجم الادباء) و تریاق یا دریاق دوائی است دافع سمومات که از اجزای بسیاری که گویند هفتاد و دو جزء است ترکیب یافته .
2- جلاءالحزن .
3 - الخراج که کتابی است خوب و هر آنچه را که محتاج الیه کاتب است حاوی است و در لیدن چاپ شده است .
4 - زهرالربیع فی الاخبار.
5 - السیاسة.
6 - صابون الغم (از معجم الادباء) یا صابون الفم (از کشف الظنون ).
7 - صرف الهم
8 - صناعةالجدل
9 - نزهةالقلوب و زادالمسافر
10- نقدالشعر فی البدیع که حاوی بیست نوع از محسنات بدیعیه بوده و معاصر او ابن المعتز واضع علم بدیع هفده نوع از آنها را جمع کرده و در هفت نوع هر دو متفق و سیزده نوع دیگر قدامه متفرد و مجموع آنها بالغ به سی نوع بوده و دیگر ادبا در تألیف و گردآوری محسنات بدیعیه بعد از ایشان بدیشان تبعیت کردند و موافق آنچه در شرح حال صفی الدین حلی مذکور است تا صد و پنجاه بلکه بیشتر از آنها را بقید بیان آورده اند.
11 - نقدالنثر که یک نسخه ٔ خطی آن در اسکوریال موجوداست و این هر دو کتاب آخری در اسلامبول چاپ شده .
و در اعیان الشیعه و بعض موارد دیگر تشیع قدامة مصرح است و به همین کتاب آخری نیزاستظهار کرده اند. وفات قدامه بنوشته ٔ کشف الظنون در ذیل لغت نزهةالقلوب بسال (310 هَ . ق .) بوده ولی موافق آنچه در معجم الادباء از ابوحیان نقل شده وی در سال سیصدوبیست هنوز در قید حیات بوده است . نیز از ابن الجوزی نقل کرده که وفات قدامه بسال (337 هَ . ق .) اتفاق افتاده است و بعد از این نقل گوید که ابن الجوزی کثیر التخلیط بوده و اعتمادی به متفردات او ندارم .
ناگفته نماند در معجم الادباء از بعض اهل ادب نقل شده که قدامة کاتب آل بویه بوده و اورا در این قول بجهالت نسبت داده است بدلیل اینکه قدامه قدیم العهد بوده و زمان ثعلب و مبرد و ابن قتیبه و نظائر ایشان را دریافته است . نگارنده گوید (مؤلف ریحانة الادب ): قول این بعض استبعادی ندارد و بتصدیق خود یاقوت چنانچه مذکور داشتیم قدامه در سال (320 هَ . ق .) زنده بوده و شاید چند سال دیگر بعد از آن نیز عمر کرده و کاتب آل بویه که اول سلطنت ایشان را سال سیصد و بیست و یک نوشته اند بوده باشد و این قول بعض قول ابن الجوزی را - که بنقل خود یاقوت وفات قدامه را سال (337 هَ . ق .) دانسته تأیید مینماید. (از ریحانة الادب ج 3 ص 331).
نیز رجوع شودبه لغت ابوالفرج ابن قدامة در همین لغت نامه و معجم الادباء (ج 17 ص 12) و آداب اللغة العربیه (ج 2 ص 172) وبعض مواضعالذریعة.