آگره آگرا

آگْره، شهری در ایالت اوترپرادش در شمال هند، و مرکز، ناحیتی به هیمن نام، واقع بر کرانه شرقی رود جمنا (یمونا)، در 180 کیلومتری جنوب شرقی دهلی، °27و َ12 عرض شمالی و °77 و َ59 طول شرقی. این ناحیه از دیرباز از مراکز اصلی سیاسی و فرهنگی مسلمانان هند بوده و امروزه جمعیت مسلمان آن بسیار قابل توجه است. در نامگذاری این شهر چند وجه ذکر کرده‎اند، از ان جمله؛ 1. اگر ، زبان هندی به معنی حوضچه نمک است، و چون خاک این ناحیه نمکزار است و در آنجا برای گرفتن نمک حوضچه‎هایی می ساختند، نام شهر از این لفظ گرفته شده است (لطیف، فصل 1؛ ازیاتیکا، ذیل آگره)؛ 2. چون بسیاری از بازرگانان طایفه آگروال در این ناحیه سکونت دارند، نامشان به این شهر داده شده است (لطیف، فصل 1)؛ 3. این ناحیه و نقاط اطراف آن که در کتب دینی هندوان به ورجه مندله موسوم است از نواحی مقدس هندوان به شمار می اید و به اعتقاد آنان کریشنا روزگار جوانی خود را در دشتها و بیشه‎های آنجا گذرانده است. ورجه مندله دارای چندین بیشه بوده است و زائرانی که هر سال در وقت معین به آنجا می آمدند، مسیر خود را از بیشه نخستین (اگره ونه) آغاز می کردند و این همان نقطه ای است که شهر «آگره» در آن بنا شده است (دی، 217، 41، 2). احتمال دیگر آن است که این نام از لفظ اگره هاره هندی باستان به معنی زمین یا دهکده ای که راجه‎ها به برهمنان اعطاء می کردند، گرفته شده باشد. به هر حال معنی و اشتقاق نام این شهر به درستی معلوم نیست، و در نوشته‎های قدیمی هندوان شهر یا ناحیه ای به این نام دیده نمی شود، ولی از سکه‎ها و اثار دیگری که از زمینهای اطراف‌ان به دست‌آمده است و نیز از سکه‎ها و آثار دیگری که از زمینهای اطراف آن به دست‌آمده است و نیز از اشاراتی که در کتب دینی هندوان به نظر می رسد، معلوم می شود که از روزگاران قدیم این ناحیه دارای همیت فرهنگی و تاریخی بوده است (ناته II/102, 134). اشاره به نام این شهر نخستین‎بار در قصیده ای از مسعود سعد سلمان (5515ق/1124م) در ستایش شاهزاده غزنوی سیف‎الدوله محمودبن‎ابراهیم (469ق/1076م) که از جانب پدر حکومت پنجاب یافته بود، دیده یم شود. سیف‎الدوله در همین اوقات به درون هند، لشکر کشید و حصار آگره را فتح کرد (مسعود سعد سلمان، 1/59، 203-207، 417). در کتیبه ای متعلق به 758ق/1328م که در دهلی به دست امده است، نام قدیمی این ناحیه به صورت اگروتکه دیده می شود (سالتور، I/129).
در فاصله 409 تا 413ق/1018 تا 1022م که سلطان محمود غزنوی چندبار به این حدود لشکر کشید و متهور و قنوج را تصرف کرد، باید در این آمدوشدها از این ناحیه نیز گذشته باشد، ولی در تواریخ در ذکر فتوحات محمود در هند به نام آگره یا قلعة آن اشاره‎ای نیست. ظاهراً بعد از بازگشت سلطان محمود به غزنه در 413ق/1022م تا زمان سلطان ابراهیم غزنوی، این منطقه در دست پادشاهان محلی هندو مذهب بوده، و بعد از فتوحات سلطان ابراهیم و فرزندش محمود، دوباره سلاطین محلی بر آن تسلط یافته‎اند.
پس از غزنویان سلطنت پنجاب به دست سلاطین غوری افتاد (582ق/1186م) و سلطان معزالدین محمدبن‎سام، معروف به شهاب‎الدین غوری، دهلی را تصرف کرد (589ق/1193م) حکومت آن را به یکی از غلامان خود به نام قطب‎الدین ایبک که به مقام امیری رسیده بود سپرد. از این زمان دهلی مرکز حکومت مسلمانان در هند شد و چندی بعد در 592ق/1196م نواحی بیانه که آگره از توابع آن بود، ضمیمة دارالملک‎دهلی گردید (فرشته، 1/58-59). در دوران سلطنت خلجیان و تغلقیان و سلاطین «سادات»، این منطقه گاهی به دست حکام محلی هندو مذهب می‎افتاد و گاهی از جانب دربا دهلی کسی به حکومت آن گماشته می‎شد، تا اینکه سرانجام در دوران سلطنت لودیان، سلطان سکندرلودی برای انکه به گوالیار و سایر نقاطی که قصد تصرف آنها را داشت نزدیک‎تر باشد پایتخت خود را از دهلی به آگره منتقل کرد. اهمیت تاریخی آگره از این زمان آغاز می‎شود. شهر در این روزگار بر کرانة غربی رود جمنا قرار داشت و در 911ق/1505م زلزله‎ای شدید در آنجا روی داد که بخش بزرگی از بناهای شهر را فرو ریخت. صاحب تاریخ فرشته (1/183) در قطعه‎ای که دربارة این زلزله سروده شده است چنین نقل می‎کند:
در نهصد و احدی عَشر از زلزله‎ها گردید سواد آگره مرحله‎ها
بـا آنکـه بناهاش بسـی عالـی بـود از زلزلـه شـد عالیها اسفلها
سکندر لودی و پسرش ابراهیم در آبادانی این شهر کوشیدند و آثار بناهایی که در دوران سلطنت آنان ساخته شد در بخش قدیمی شهر باقی است.
در 932ق/1526م سلطان ابراهیم لودی در جنگ با بابر در پانی پت کشته شد. بابر فرزند خود همایون را بی‎درنگ به آگره فرستاد تا خزاین سلاطین لودی را ضبط کند و خود نیز پس از چندی به این شهر درآمد و در قصر سلطان ابراهیم سکونت گزید. راجة پیشین گوالیار که زیر فرمان سلاطین لودی درآمده و در جنگ پانی پت کشته شده بود، خاندانش در آگره اقامت داشتند و چون مورد عفو همایون قرار گرفتند، جواهرات و اشیاء گرانبهایی را که با خود به آگره آورده بودند به همایون تقدیم داشتند. در میان جواهرات، پاره الماس درشتی بود که به گفتة بابر («بابرنامه »، 477؛ علّامی، 1/99) 8 مثقال وزن داشت و «به تخمین میصران جوهرشناس بهای آن نصف خرج روزمرة ربع مسکون بود» و ظاهراً این همان الماسی است که به گفتة علامی (ص 217). همایون هنگامی که به دربار ایران پناهنده شده بود به پاس مهمان نوازی شاه‎طهماسب آن را به سلطان صفوی هدیه کرد.
بابر به باغ سازی و عمران و آبادی شوق وافر داشت و در مدت کوتاهی که در آگره بود چندین عمارت باشکوه و باغهای بزرگ احداث کرد که از آن جمله‎اند: چهارباغ یا گل افشان که خود درآنجا جان سپرد و امروز به نام «رام باغ» معروف است؛ باغ هشت بهشت یا زرافشان که چندسالی جسد او در آنجا مدفون بود؛ قصر چهاربرج یا چاوبرج در میان باغ زرافشان و «بابری مسجد» در کنارِ آن؛ «باغ نیلوفر» در دهلپور در نزدیک آگره؛ «فتح باغ» در فتحپورسیکری در نزدیک آگره و نیز چاه، کانال، چاهِ پله‎دار زیرزمینی (که به زبان محلی باولی گفته می‎شود)، حمام و مسجد بر کرانة شرقی جمنا. امراء و اشراف دربار او نیز در همین کرانه به احداث باغها و عمارات به شیوه‎ای که در ایران و ماوراءالنهر مرسوم بود پرداختند و این ناحیه به صورتی درآمد که به گفتة بابر («بابرنامه»، 532-533) مردم محلی آن را «کابل» می‎نامیدند (ناته، 186-119).
بابر در 937ق/1531م در آگره درگذشت و همایون در همان جا تاجگذاری کرد، ولی در اوایل سلطنت کشمکشهای درباری و جدال با برادران به او فرصت نداد که به نحو دلخواه به امور کشور و آبادانی پایتخت بپردازد. در 947ق/1540م در پی شکستی که از شیرشاه سوری خورد به پنجاب گریخت و از آنجا به افغانستان رفت و سپس به ایران آمد. از بناهایی که به فرمان او در این دوره در آگره ساخته شد یکی «عمارت طلسم» است که تاریخ اتمام آن 940ق/1533م بوده و خواندمیر در قانون همایونی (صص 78-81) آن را توصیف کرده است. به گفتة خواندمیر (صص 81-82)، وی قصر دیگری نیز در بلندترین نقطة قلعة قدیمی آگره بنا کرد. از «عمارت طلسم» امروزه اثری باقی نیست، و قصری که در قلعة قدیمی آگره ساخته شده بود بعد از او تجدید بنا شد. بنایی که از دورة همایون در اطراف این شهر تاکنون برجاست، مسجدی است در دهکدة کجهپور، کنارة سمت چپ جمنا، و مقابل عمارت معروف تاج محل، که در کتیبة آن تاریخ اتمام ساختمان 937ق/1531م قید شده است (ناتْه، I/130-136). وی محلی شبیه به رصدخانه نیز از پاره سنگی یکپارچه در همین محل بنا کرده بود که بقایای آن هنوز به نام «باره سیدی» (یازده پله) باقی است (همو، I/158-159). تا بازگشت همایون از ایران و استقرار حکومت دوبارة او (962ق/1555م) آگره مرکز حکومت سلاطین سوری بود. شیرشاه به ایجاد راههای ارتباطی میان آگره و شهرهای بزرگ هند توجه خاص داشت، و مسجد جامعی در پایتخت بنا کرد که امروز به «کلی مسجد» (= کلان مسجد) معروف است. در زمان سلیم‎شاه‎سوری، عمارتی که همایون در قلعة کهنه ساخته بود تجدید بنا شد و به «سلیم گره» موسوم گردید که تا امروز باقی است. همایون اندکی بعد از بازگشت به هند و ضبط قلمرو پیشین خود، در دهلی درگذشت و فرزند 14 سالة او اکبر که در آن زمان در لاهور بود در 2 ربیع‎الثانی 963ق/14 فوریه 1556م به سلطنت نشست. در این احوال یکی از سرداران سوری به نام هیمو از فرصت استفاده کرد و با سپاهی عظیم آگره و سپس دهلی را به تصرف درآورد و خود را راجة بکرامجیت نامید، ولی دیری نگذشت که از سپاه مغول شکست خورد و کشته شد (964ق/1557م). اکبر، سکندر ازبک را که از امیران همایون بود برای گرفتن آگره به آن شهر فرستاد. اکبرشاه در 966ق/1559م از دهلی به آگره وارد شد و در ارک قدیمی شهر، در کنارة غربی رود جمنا که به «بادلگره » معروف بود منزل کرد و بزرگان و امرای همراه او نیز د اطراف آنجا ساکن شدند (علامی، 2/76). آبادانی و گسترش شهر آگره در 2 طرف رود جمنا شرقی شهر از این زمان آغاز می‎شود. در دوران سلطنت اکبر‎شاه و جهانگیر و شاه‎جهان، و حتی بعد از انتقال پایتخت از آگره به دهلی در آغاز سلطنت اورنگ زیب (1068ق/1658م)، آگره یکی از مهمترین مراکز سیاسی و فرهنگی جهان اسلام بود. در طول این مدت چند بنا که از پرارج‎ترین آثار معماری اسلامی به شمار می‎روند در این شهر و اطراف آن ایجاد شد. دانشمندان و شاعران و پیشه وران و هنرمندان بسیار از نقاط مختلف در آنجا گرد آمدند و فعالیتهای بازرگانی و دادوستد، معماری و شهرسازی، و کارهای علمی و ادبی در آنجا رونق و رواج تمام یافت. ابوالفضل علامی وزیر اکبرشاه در اکبرنامه و آیین اکبری و جهانگیر در مقدمة جهانگیرنامه از وسعت و رونق و کثرت جمعیت این شهر به تفصیل سخن گفته‎اند، سیاحان اروپایی که در قرن 11ق/17م به این شهر آمده بودند بزرگی و آبادانی آن را توصیف کرده‎اند. رالف فیچ (تاجر و سیاح انگلیسی) که در 993ق/1585م در آگره بود گوید که آگره و فتحپور 2 شهر بزرگند که هریک از آنها به تنهایی از لندن به مراتب بزرگ ترند (ناته، III/104-107). بعد از اروپاییان دیگری نیز که در زمان جهانگیر و شاه‎جهان از این شهر دیدن کرده‎اند، بزرگی و آبادانی و شکوه آن را ستوده‎اند (لطیف، 30). از کارهای عمدة اکبر در آگره احداث قلعة بزرگ این شهر است که بنای آن در 972ق/1565م بر ساحل غربی رود، در محلی که قبلاً قلعه قدیمی شهر قرار داشت، آغاز شد و به گفتة علّامی هر روزمیان 000‘3 تا 000‘4 بنّا و کارگر و سنگتراش در آن به کار مشغول بودند (2/247). تاریخ اتمام ساختمان که بنای آن 8 سال طول کشید به درستی معلوم نیست (همانجا). بدائونی در منتخب‎التواریخ (ص 74) این مدت را 5 سال و جهانگیر در جهانگیرنامه (ص 3) 15 یا 16 سال ذکر کرده است (ناتْه، II/108-109). تمامی این بنا از سنگ سرخ و سنگهای رنگین دیگر با تراشکاریها و تزیینات ظریف و زیبا ساخته شده و این کیفیات در بخشهایی که از آن باقی‎مانده است، دیده می‎شود. گرداگرد قلعه در حدود 500‘2 متر، با 2 ردیف دیوار سنگی بزرگ به ارتفاع تقریباً 10 متر و خندقی به عرض تقریباً 10 متر که سنگفرش کف آن هنوز باقی است، ساخته شده است. 2 دروازة بزرگ سنگی با نمای رفیع و چند طبقه، یکی در جهت غربی به نام «دروازة دهلی» و دیگری در جنوب به نام «اکبردروازه» (که امروز به دروازة امرسینگ معروف است) قلعه را به شهر مربوط می‎ساخت و 2 دروازه نیز آن را به رود جمنا راه می‎داد. در درون قلعه یک چاه بزرگ پله‎دار (باولی)، یک حمام (حمام شاهی) و یک مسجد و چندین عمارت بنا شده بود. علّامی گوید که قلعه شامل 500 عمارت به شیوة معماری گجراتی و بنگالی بوى (و شاید مقصود او عمارتهای کوچک و بزرگ و بخشهای جداگانه یا مستقل یک عمارت بوده است). قسمتی از بناهای اصلی دورة اکبرشاه چون «اکبری محل»؛ «جهانگیری محل» (که آن را برای پسرش شاهزاده سلیم، که بعداً جهانگیر‎شاه شد، بنا کرد)؛ «اکبر دروازه» و چند عمارت دیگر امروز تقریباً به صورت اولیه باقی است، ولی قسمتی دیگر را شاه‎جهان از میان برداشت و به جای آنها عمارتهایی از سنگ مرمر بنا کرد. بزرگترین ویرانی در این مجموعه در دورة حکومت انگلیسیان (1218-1366ق/1803-1947م) روی داد، که می‎خواستند از مصالح آن برای ساختن ادارات دولتی و تأسیسات نظامی خود استفاده کنند (و درحقیقت قصد آنان قطع ریشه‎های فرهنگی و تاریخی مسلمانان شبه قاره بود). آنچه امروز از آن مجموعه برجای مانده درحدود یک دهم مساحت اصلی قلعه را گرفته است (ناته، II/110-134؛ لطیف، 74-99). در دوران سلطنت اکبرشاه شهر آگره، که از آن زمان «دارالخلافه» و «اکبرآباد» نیز نامیده می‎شد، در 3 جهت اطراف قلعه روبه رشد و گسترش نهاد و کانالهای آب رسانی و فاضلاب در آن ساخته شد (ناته، II/105-106). بخش دیگری از کارهای عمرانی اکبرشاه در ناحیة سیکری ، چند کیلومتری جنوب شرقی آگره از توابع بیانه انجام گرفت. چون شیخ‎سلیم چشتی، صوفی معروف، در این ناحیه مقیم بود و اکبر بدو اعتقاد و ارادت خاص داشت، در 979ق/1571م فرمان داد تا در آنجا شهری نو بنا کنند (علامی، 2/365). این محل جدید که نخست به فتح آباد و بعد به فتحپور سیکری شهرت یافت شامل چندین مجموعه عمارات بزرگ و مسجد و حمام و مدرسه بود . اکبر خود از 982-994ق/1574-1586م غالباً در این شهر جدید اقامت داشت و پس از آن نیز تا 1006ق/1597م بیشتر در لاهور زندگی می‎کرد، ولی در طول این مدت آگره همچنان «دارالخلافه» و مرکز حکومت بود. اکبر در اواخر عمر از 1006ق/1597م دوباره به آگره بازگشت و تا زمان مرگ (1014ق/1605م) در آنجا بود و در مقبره‎ای که خود در سکندره، نزدیکی آگره ساخته بود به خاک سپرده شد. نورالدّین جهانگیر در همان سال در آگره به سلطنت نشست و تا 1022ق/1613م مقر او این شهر بود، ولی از آن پس غالباً در لاهور و حوالی کشمیر به سر می‎برد. در 1022ق/1623م شاهزاده خرم، پسر جهانگیر (که به نام شاه‎جهان به سلطنت رسید) با لشکری که گرد آورده بود به آگره و فتحپور سیکری حمله‎ور شد و هر دو شهر را غارت کرد، ولی به درون قلعة آگره راه نیافت. وی در لشکرکشی به طرف دهلی از جهانگیر شکست خورد و به مالوه و از آنجا به دکن گریخت (جهانگیر گورکانی، 406-411).
بناهایی که در زمان جهانگیر در آگره ساخته شد عبارتند از جهانگیر محل در داخل قلعه؛ مقبرة اعتمادالدوله (پدر نورجهان)؛ حمام علی‎وردی خان؛ مسجد معتمدخان؛ باغ بلندخان (رئیس خواجگان حرمسرا) و برج درون این باغ و توسعه و تکمیل بنای مقبرة اکبرشاه در سکندره. پس از مرگ جهانگیر در لاهور (1037ق/1628م) و منازعاتی که بر سر جانشینی او در ردبار پیش آمده بود، شاه‎جهان در آگره به سلطنت نشست (1038ق/1629م). سالهای اول حکومت او به سرکوبی مخالفان و تثبیت قدرت گذشت.
در 1040ق/1630م همسر وی ارجمند بانو (ممتاز محل) در برهانپور درگذشت و به طور موقت در همان جا به خاک سپرده شد. 6 ماه بعد جسد او را به اگره آوردند و در جنوب شهر بر کرانة جنوبی رود در زمینی به خاک سپردند و از 1043ق/1633م بنای مقبره‎ای که به ـتاج محل» معروف شد آغاز گردید. از 1049ق/1639م شاه‎جهان آباد» نام گرفت و پایتخت را از آگره به آنجا منتقل کرد. ساختمان قلعة مرکزی و بناهای مربوط به آن 10 سال طول کشید. در این مدت و حتی پس از آ«، تا آغاز سلطنت اورنگ زیب (عالمگیر)، آگره همچنان عملاً مرکز حکومت بود. شاه‎جهان در 1067ق/1657م بیمار شد و به آگره آمد. خبر بیماری شدید او موجب شد که اورنگ زیب، که در آن وقت از طرف پدر به حکومت دکن منصوب بود، به جانب آگره حرکت کند. دارا شکوه، پسر بزرگ شاه‎جهان که ولیعهد او بود، برای مصاف به استقبال سپاه برادر رفت و در جنگی که روی داد شکست خورد و آگره را رها کرد و به دهلی رفت. اورنگ زیب شهر را گرفت و قلعه را محاصره کرد و بعد از 3 روز به داخل قلعه راه یافت و پدر را در همانجا زندانی کرد (1068ق/1658م). شاه‎جهان 7 سال در قلعة آگره با اعضای خانواده‎اش زندانی بود و دخترش جهان آرا تا آخرین لحظه در نهایت عطوفت و مهربانی از او پرستاری می‎کرد. شاه‎جهان در 1076ق/1665م همان جا درگذشت و در کنار قبر همسرش ممتاز محل در تاج محل به خاک سپرده شد. از آثار تاریخی مربوط به زمان شاه‎جهان در آگره، گذشته از تاج محل که زیباترین و پرشکوه‎ترین بنای تاریخی هند است، باید از مسجد جامع شهر (بیرون دهلی دروازه) که به درخواست دختر او جهان آرا ساخته شد، و عیدگاه شهر یاد کرد. در درون محوطة قلعه نیز مثمن برج (که خود در آن جان سپرد) و موتی مسجد (مسجد مروارید) و شیش محل (شیشه محل، قصر آینه) از ساخته‎های اوست.
سیاحان اروپایی که از دورة شاه‎جهان به بعد به آگره آمده‎اند، از فراوانی و آبادانی و وسعت این شهر با تحسین و اعجاب سخن گفته‎اند (لطیف، 42-43). آگره دارای مجموعة کاملی از آثار تاریخی دورة اسلامی هند است. در اثار دورة اکبرشاه و پیش از آن غلبه با سبک معماری بومی است و در بناهایی چون دروازه‎های قلعه و ساختمانهای اولیة آن صلابت و متانت و استحکام جلب نظر می‎کند. از دورة جهانگیر در آگره به تدریج سنگ مرمر در نمای ساختمانها جای سنگ سرخ را می‎گیرد و در بناهایی چون موتی مسجد و مقبره اکبرشاه، ترکیبی بسیار ناهماهنگ و موزون از مرمر سفید و سنگ سرخ به چشم می‎خورد. هرچه به زمان اورنگ زیب نزدیکتر می‎شویم، سبک معماری رایج در ایران و ماوراءالنهر در ساخت و ترکیب اجزای بناخها نمایان‎تر و دقت و ظرافت در کل مجموعه و در تزئینات آن بیشتر می‎شود، چنانکه تاج محل از لحاظ نمای خارجی، طاقها، مناره‎ها، ترکیب سطوح و طرح داخلی و تناسب اجزا به سبک معماری ایرانی، بسیار نزدیک است و تفاوت اصلی در آن است که به جای آجرکاری و حجاری و کنده کاری و مرصع سازی بر مرمر سفید یا مرمرها و سنگهای رنگین دیگر دیده می‎شود.
پس از درگذشت شاه‎جهان، اورنگ زیب به آگره آمد و برای ادای احترام بر مزار پدر و مادر حاضر شد، و از خواهران و بستگان دلجویی کرد. وی مدتی در آگره اقامت داشت، ولی در دوران سلطنت (1068-1118ق/1658-1706م) مقر او غالباً دهلی و دکن بود. از آثار مهم روزگار حکومت اورنگ زیب یکی «نگینه مسجد» در داخل قلعه بود که به تقلید موتی مسجد از مرمر سفید ساخته شد و دیگری احداث شبکة مرمری بسیار ظریف و زیبا بر اطراف مزار شاه‎جهان و ممتاز محل است. وی در درون قلعه تعمیرات و ساختمانهایی نیز کرد، و در محلة عالم گنج «مسجد عالمگیر» را بنا نهاد.
با انتقال پایتخت به دهلی (شاه جهان آباد) در زمان اورنگ زیب، آگره طبعاً اهمیت سیاسی خود را از دست داد، ولی در عین حال به سبب مرکزیت و موقعیت جغرافیایی، بسیاری از وقایع مهم در این شهر و اطراف آن روی می‎داد. چنانکه جنگ میان فرزندان اورنگ زیب، شاهزاده عظیم و شاهزاده معظم (که به نام شاه‎عالم بهادر‎شاه تاجگذاری کرد) در اطراف آگره روی داد، و جنگ میان جهاندار شاه، پسر شاه‎عالم و برادرزاده‎اش فرخ سیر نیز در نزدیکی همین شهر بود. فرخ سیر در دوران سلطنت (1125-1131ق/1713-1719م) غالباض در قلعة آگره و بزرگان شهر از نابسامانی و هرج و مرجی که دربار دهلی را در برگرفته بود استفاده کرده نیکو سیر، نوادة اورنگ زیب را که در قلعة آگره و بزرگان شهر از نابسامانی و هرج و مرجی که دربار دهلی را در برگرفته بود استفاده کرده نیکو سیر، نوادة اورنگ زیب را که در قلعة آگره محبوس بود، در همان جا به شاهی انتخاب کردند. رفیع‎الدوله، پادشاه خردسال دهلی، که دست نشاندة 2 تن از درباریان صاحب نفوذ (معروف به ـبرادران سید») بود، با لشکری بزرگ به فرماندهی این 2 برادر، سیدحسینعلی‎خان (امیرالامراء) و سیدعبدالله (قطب‎الملک)، از دهلی به سمت آگره حرکت کرد و قلعه را به سمحاصره درآورد. پس از 3 ماه محاصره و ویرانیهای بسیار که به شهر و قلعه وارد شد، نیکو سیر تسلیم گردید و شهر و قلعه به تصرف مهاجمان درآمد و گنجینة بسیار گران قیمتی که در طول 3 قرن در قلعه گرد آمده بود به غارت رفت. بعد از مرگ رفیع‎الدوله (1131قژ1719م) برادران سید یکی از شاهزادگان بابری به نام روشن اختر را از دهلی به آگره آوردند و به عنوان ابوالفتح ناصرالدین محمدشاه به سلطنت برداشتند. بدین‎سان بار دیگر دربار شاهی از دهلی به آگره منتقل شد، ولی دیری نگذشت که میان محمدشاه و برادران سید، کار به دشمنی کشید. سید حسینعلی‎خان کشته شد و سیدعبدالله شکست خورد و سیداسیر و زندانی شد. محمدشاه پس از این پیروزی، رهسپار دهلی شد، و پایتخت بار دیگر به دهلی منتقل گردید (1132ق/1720م). در 1134ق/1722م سعادت خان، ملقب به برهان‎الملک به حکومت آگره منصوب شد، ولی کشمکشهای درباری و درگیری با اقوام جات و مراته از داخل و حملة نادرشاه افشار از خارج توان دستگاه دولتی را به کلی از میان برده بود. آگره در 1148ق/1735م مورد هجوم مراتهیان قرار گرفت، در 1170ق/1757م سپاهیان احمدشاه ابدالی حمله بردند، در 1172ق/1759م مراتهیان قلعه را تصرف کردند، در 1777ق/1763م جاتها، مراتهیان را بیرون رانده خود بر آنجا حاکم شدند. در 1183ق/1769م بار دیگر مراتهیان شهر را گرفتند. بدین‎سان در طول این مدت آگره و قلعة آن دست به دست می‎گشت و در هر نوبت قتل و غارت و خرابی بسیار در آن روی می‎داد، تا سرانجام در 1218ق/1803م انگلیسیان آن را تصرف کردند. در دوران حکومت انگلیسیان (1145-1171ق/1732-1758م) آگره مرکز ایالات شمال غربی بود. در جریان انقلاب 1273ق/1857م انقلابیون از بیرون به شهر حمله کردند، و مردم داخل شهر نیز به ویران کردن تأسیسات و سازمانهای دولتی انگلیسیان پرداختند و گروهی از خدمتگزاران و مأموران هندی و اروپایی را کشتند. صاحب منصبان انگلیسی به درون قلعه پناهنده شدند و در حفظ استحکامات آن کوشیدند، تا بعد از 3 ماه سپاه مزدور انگلیسیان از دهلی به آگره رسید و شورش را فرو نشاند. شهر دوباره به دست آنان افتاد و مسجد جامع آگره برای جلوگیری از اجتماع مسلمانان مدتی بسته شد. پس از انقلاب، که مسلمانان در ایجاد و تشدید آن دخالت تمام داشتند و می‎خواستند حکومت بیگانه و غاصب را براندازند، مأموران انگلیسی به راجه‎های هندو روی آوردند و به تقویت آنان در برابر مسلمانان همت گماشتند. در رجب 1283ق/نوامبر 1866م فرمانروای کل هندوستان لردجان لارنس ، در دربار خود در آگره مجمع بزرگی از راجه‎های نقاط مختلف هند و سران راجپوتان و مراتهیان تشکیل داد، و طی مراسمی بسیار پرشکوه از یاری و همکاری آنان در فرونشاندن «شورش» قدردانی و سپاسگزاری کرد. در ذیحجة 1293ق/ژانویة 1876م نیز شاهزادة ویلز به آگره آمد و راجه‎های محلی را به حضور پذیرفت و انان را مورد عنایت و تفقد خود قرار داد (لطیف، فصل 1).
در دوران حکومت انگلیسیان، بخش بزرگی از آثار تاریخی اسلامی این شهر ویران شد. بسیاری از عمارات داخل قلعه را یا به ادارات دولتی شهر تبدیل کردند و یا به عنوان ایجاد فضا برای ساختمانهای دولتی جدید و تهیة مصالح ساختمانی ویران ساختند و مسجد عالمگیر در محلة گنج به ادارة مالیاتها تبدیل شد. لردبنتینک فرماندار کل هندوستان (1249-1251ق/1833-1835م) تصمیم گرفته بود که تاج محل را منهدم کند و سنگهای آن را بفروشد، ولی چون مخارج تخریب بنا به مراتب سنگین‎تر از سود آن بود، این امر به تعویق افتاد و با کناره گیری او از این مقام موضوع تخریب این بنای عظیم مسکوت ماند (گارت، 401-402). از کارهایی که در این دوره در آگره صورت گرفت، کشیدن راه اهن و پیوستن این شهر به شهرهای بزرگ دیگر، احداث چند بیمارستان و مدرسه، تأسیس دانشگاه و کالجهای وابسته به آن را می‎توان یاد کرد. دیوان عالی شهر، عمارت کالج آگره، زندان مرکزی و بیمارستان بزرگ تامسون از ساختمانهای بزرگی است که در زمان حکومت انگلیسیان در آگره بنا شد («فرهنگ جغرافیایی امپراطوری هند» ، 88).
آگره یکی از مراکز مهم تجارت و صنعت هند است و کارخانه‎های پارچه بافی، شیشه گری، چینی سازی، نخ ریسی، چرمسازی و گلیم بافی در آن تأسیس شده است. این شهر یکی از مهمترین مراکز شبکة راه آهن هند است و از راه ابی نیز از طریق رود جمنا با چند شهر بزرگ مربوط می‎شود. آب شهر از تصفیة آب رود جمنا تأمین می‎گردد و زمینهای کشاورزی اطراف آن از آب این رود و از کانالی که از آن منشعب شده است سیراب می‎شود. هوای این شهر در تابستانها بسیار گرم و در زمستانها نسبتاً معتدل است. میزان باران سالانة آن در حدود 65 سانتی‎متر و محصولات عمدة آن گندم و جو و پنبه است. امروزه شهرستان آگره قسمتهای بزرگی چون اگره، علیگره و متهورا را شامل می‎گردد. وسعت آگره 820‘4 کمـ 2 است. در 1391ق/1971م جمعیت آن 238‘319‘2 تن بوده است که 858‘594 تن از آنان در شهر آگره زندگی می‎کردند (بریتانیکا).

مآخذ: آزیاتیکا؛ بدائونی، عبدالقادر، منتخب‎التواریخ، به کوشش مولوی احمدعلی، صاحب، کلکته، 1865-1869م؛ بریتانیکا؛ جهانگیر گورکانی، نورالدین محمد، جهانگیرنامه، به کوشش محمدهاشم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1359ش؛ خواندمیر غیاث‎الدین، قانون همایونی، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، 1940م؛ علّامی، ابوالفضل، اکبرنامه، کلکته، 1877 و 1879م؛ فرشته، محمدقاسم، تاریخ فرشته یا گلشن ابراهیمی، کانپور، 1290ق، 1290ق؛ مسعود سعدسلمان، دیوان، به کوشش مهدی نوریان، اصفهان، 1369ق؛ نیز:

Bābur Namā (Memoirs of Babur), Transl. by A. S. Beveridge, New Delhi (reprint), 1979; Brown, Percy, Indian Architecture (Islamic Period), Bombay (reprint), 1981; Dey, Nando Lal, The Geographical Dictionary of Ancient and Medieval India, New delhi, 1984; Garrett, G. T., "Indo-British civilization" in The Legacy of India, Vol. V, 1905; Latif, S. Muhammad, Agra-Historical and Descriptive …, Calcutta, 1896; Nath, R. History of Mughal Architecture, New Delhi, 1982, 1985; Saletore, R. N., Encyclopaedia of Indian Culture, New delhi, 1985.
فتح‎الله مجتبائی

قس ویکی پدیا

آگره (انگلیسی: Agra، هندی: आगरा) یا آگرا سومین شهر بزرگ در ایالت اوتار پرادش در کشور هندوستان است. این شهر درکنار رودخانه یامونا (جمنا) قرار گرفته و از دهلی پایتخت هند، با ماشین تنها دو ساعت و نیم، با قطار ۴ ساعت و با هواپیما ۳۰ دقیقه فاصله دارد.

نام آگره به شکل «آگرهبانا» نخستین بار در کتاب حماسی ماهابهاراتا آمده و معناشناسان آن را «پردیس» یا «بهشت» معرفی کرده‌اند.در قرن‌های ۱۶ یا ۱۷ میلادی آگره به راستی تمثالی از پردیس در روی زمین شده بود.[۱] آگره در زمان حکومت اکبر، جهانگیر و شاه جهان اهمیت زیادی یافت. این شهر پایتخت حکومت اکبر، پادشاه بزرگ امپراتوری مغولی هند یا گورکانیان بوده و در آن زمان تبدیل به مرکز هنر، فرهنگ، تجارت و یادگیری کشور پهناور هندوستان گردید. از این رو در گذشته این شهر را اکبرآباد می‌نامیدند.

محتویات [نمایش]
جغرافیا [ویرایش]

مساحت آگره ۱٬۸۰۰ و جمعیت آن بیش از ۱٬۴۰۰٬۰۰۰ نفر (در سال ۲۰۰۱) می‌باشد. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۷۱ متر است و در مورد وضعیت کلی آب و هوای شهر آگره می‌توان گفت بهترین آب و هوا را از اکتبر تا مارس دارد و در تابستان هوا حدوداً بین ۲۲ تا ۴۵ درجه و زمستان ۴ تا ۳۱ درجه‌است.[۲]

تاریخچه [ویرایش]



پنج محل درفاتح پور سیکری
آگره در سدهٔ ۱۶ میلادی توسط سکندر لودهی (سلطان دهلی از دودمان لودهی متوفی به سال ۱۵۱۷) کشف شد. سپس بابر موسس سلسله امپراتوری مغولی هند برای مدتی در آگره ماند و ساخت باغ‌هایی چهار گوش به سبک باغ‌های ایرانی را در آنجا مرسوم کرد. اکبر در این شهر قلعه آگره را ساخت و جهانگیر آن را با کاخ‌ها و باغ‌های بسیار زیبا مزین کرد. همچنین شاه جهان با ساخت تاج محل شهرتی عالمگیر برای این شهر به ارمغان آورد. هم اکنون این شهر از مراکز گردشگری هند به شمار می‌رود.

آگره با نام «اکبرآباد» پایتخت شاهانی چون اکبر، جهانگیر و شاه‌جهان بوده که زبان مادری‌شان فارسی بود و در گسترش زبان فارسی در شبه‌قاره هند کوشیدند و کامیار بودند. نخستین باغ معروف به «باغ‌های پارسی» در کرانه رود یامونا در همین شهر شکل گرفت و سازندهٔ آن شاه بابر بود. نام خاص این باغ ایرانی آرام باغ است.

اکبرشاه، نوهٔ بابر، قلعه لعل را ساخت و آگره را به مرکز هنری، بازرگانی و مذهبی تبدیل کرد. شهرک فاتح پورسیکری در حومهٔ آگره هم از میراث اکبر است. باغ‌های سبز و انبوه قلعه سرخ بازمانده از جهانگیر، پسر اکبر مغول است. و اما شاه‌جهان با علاقه‌ای که به هنر معماری داشت، به آگره و هندوستان ساختمانی را تقدیم کرد که همین حالا هم درخشان‌ترین نگین تاج سر هند محسوب می‌شود. شاه‌جهان پایتخت‌اش را به دهلی منتقل کرد؛ اما پسرش اورنگ‌زیب دوباره به اکبرآباد برگشت و پدرش را به زندان قلعه سرخ انداخت. بعد از مدتی، سال ۱۶۵۳، پایتخت اورنگ زیب به شهر اورنگ‌آباد در فلات دکان هند کوچید و تا پایه‌های امپراتوری بابری یا مغول هند به لرزه افتاد، اکبرآباد تحت نفوذ قوم‌های مارات‌ها و جاث واقع شد و آگره نام گرفت و از سال ۱۸۰۳ میلادی تسلیم امپراتوری بریتانیا شد.[۱]

مراکز تاریخی و دیدنی منطقه آگره [ویرایش]

تاج محل [ویرایش]


تاج محل


Persian in script tajmahal2
نوشتار اصلی: تاج محل
این بنای مهم با معماری ایرانی در خور توجه خود به عنوان مهمترین بنای تاریخی هند و یکی از عجایب هفتگانه جدید شهرت جهانی دارد. تاج‌محل که بنای یادبود ملکهٔ ایرانی‌تبار ممتاز محل است، سال ۱۶۴۸ میلادی ساخته شد و خود شاه‌جهان هم در طرح‌ریزی ساختمان آن نقش مستقیم داشت و در نهایت هم همان جا خاک شد.

قلعهٔ لعل [ویرایش]


قلعهٔ آگره
نوشتار اصلی: قلعه لعل
قلعهٔ آگره که همچنین به حصار سرخ و لعل قلعه نیز مشهور است - لعل در زبان هندی به معنی قرمز است - توسط اکبر امپراتور بزرگ گورکانی ساخته شد. حیاط پر پیچ و خم، مسجد و تالار اختصاصی قلعه عظمت امپراتوری گورکانیان هند را منعکس می‌کند. مسجد موتی (موتی به معنی مروارید) و برج یاسمین نشان دهنده مهارت صنعتگران و معماران آن روزگار هند هستند. این بنا را با قلعه دیگری که به همین نام قلعه سرخ یا ردفورت مشهور است و در دهلی است نباید اشتباه گرفت.

فاتح‌پور سیکری [ویرایش]
فاتح‌پور سیکری به معنی «شهر پیروزی» شهر متروکه امپراتور اکبر که در نزدیکی آگره واقع است. تالار شنوندگان، مکان‌ها و مسجدها هنوز هم کاملا سالم و در وضعیت مطلوب هستند که از جمله می‌توان پنج محل و بلنددروازه را نام برد. در محوطهٔ مسجد جامع، آرامگاه شیخ سلیم چشتی واقع است و در واقع، اکبر شاه گورکانی شهر فاتح پور سیکری را به خاطر همین صوفی معروف مکتب چیستی هند پایه گذاشته بود.

سیکاندرا [ویرایش]


سیکاندرا آرامگاه اکبرشاه
نوشتار اصلی: سیکاندرا
سیکاندرا آرامگاه جلال‌الدین محمد اکبر سومین و بزرگترین پادشاه سلسله گورکانیان هند است. این بنا با ماسه سنگ قرمز ساخته شده و با مرمر جواهر نشان شده‌است. اکبر به این رنگ از سنگ بسیار علاقه داشت و اغلب بناهای ساخته شده در زمان او با این مصالح ساخته شده‌است.

مراکز تاریخی دیگر [ویرایش]
از دیگر مراکز تاریخی و دیدنی منطقه آگره می‌توان آرامگاه اعتمادالدوله که ملکه نور جهان برای پدر خود که صدراعظم دربار جهانگیر بود ساخت، مسجد جامع آگره، چینی کا روضه، باغ رام، سوامی باغ صمد، آرامگاه مریم یکی از زنان اکبر و باغ مهتاب را نام برد.[۲]



پانویس [ویرایش]

↑ ۱٫۰ ۱٫۱ گزارش داریوش رجبیان در وبگاه رادیو زمانه
↑ ۲٫۰ ۲٫۱ مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Agra»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۵-۸-۲۰۱۰).
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ آگره موجود است.
پیوند به بیرون [ویرایش]

آگره - دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

رده‌های صفحه: پایتخت‌های تاریخی هندمناطق مسکونی بنیان نهاده شده در ۱۵۰۴ (میلادی

قس عربی

أَکْرة (आगरा بالهندیة وآگرہ بالأردو؛ بالعربیة أَغْرة أیضا[1]) هی المدینة التی تقع فی شمال الولایة من ولایة أتر بردیش ، الهند تقع جنوب العاصمة نیودلهی بحوالی 200 کیلومتر. تأسست المدینة عام 1475، جعلها سلطان إسکندر ودهی عاصمة بلده أکرة فی سنة 1506 ؛ وحققت شهرة عالمیة من حیث رأس المال فإن المغول اباطرة 1526 حتى 1658، لا تزال وجهة سیاحیة رئیسیة نظرا للکثیر من رائعة فی عهد المغول والمبانی، أهمها تاج محل.
[عدل]حواش

^ لغت نامه دهخدا
هذه بذرة مقالة عن موضوع ذی علاقة بجغرافیة الهند تحتاج للنمو والتحسین، ساهم فی إثرائها بالمشارکة فی تحریرها.
تصنیفات: مقالات فیها عبارات متقادمة منذ 2008مدن الهندولایة أتر بردیش
قس اردو
وکیپیڈیا سے


تاج محل، آگرہ
آگرہ ہندوستان کی شمالی ریاست اترپردیش کا اہم شہر ہے۔اسکا پرانا نام اکبر آباد تھا۔ مغلیہ دور بالخصوص شہنشاہ اکبر اعظم کے زمانے میں یہ دارالسلطنت رہا ہے۔
آگرہ دنیاکی مشہور اور خوبصورت عمارت تاج محل کے لئے جانا پہچاناجاتاہے۔ اور یہاں پر بادشاہ اکبر کا تعمیر کردہ لال قلعہ بھی قائم ہے جو کہ ایک خوبصورت اور بڑی عمارت ہےکہا جاتا ہے کہ یہ عمارت دہلی کے لال قلعہ سے بھی زیادہ وسیع ہے اس عمارت کے اندر فرصت کے ساتھ گھومنے پر یہاں کی بہت سی حیران کن چیزون سے تعارف ہوتو ہے پورے لال قلعہ کو سرعت کے ساتھ گھومنے کے واسطے بھی چار پانچ گھنٹے درکار ہیں دہلی سے پہلے یہی شہر بادشاہ اکبر کی دارالحکومت ہوا کرتا تھا یہاں پر متعّدد برجیا قدیمی آثار کی بنی ہوئ اس شہر کی تاریخ بیان کرتی رہتی ہیں یہاں پر شاہجہاں اور سکندر تعمیر کردہ کئ خوبصورت عمارتیں ہیں جنمیں فتحپور سیکری سکندرا دیوان عامدیوان خاص سر فہرست ہیں یہاں پر قدیم زمانہ کی تعمیر شدہ کئ مساجد ہیں جنمیں سے شاہی جامع مسجد آج بھی اپنی پوری آب و تاب و خوبصورتی کے ساتھ ایک مسلمان کا دل موہ لینے کی صلاحیت رکھتی ہے آگرہ سے چالیس کلو میٹر کے فاصلہ پر ایک شہر فیروزآباد بسا ہو ہے جہاں پر چوڑی کے کارخانے ہیں جنکے دھویں کی وجہ سے تاج محل کی عمارت کو کافی نقصان پہنچتا ہے گورنمینٹ ان کارخانوں کو گیس سے چلانے کا انتظام کر رہی تاکہ تاج کی خوبصورتی کو قایم رکھا جا سکے اسی بات کے پیش نظر حکومت نے جتنی بھی فیکٹریاں تاج محل کے آس پاس تھیں انکو ختم کرو ا دیا ہے
[ترمیم]تاریخ

[ترمیم]جغرافیہ اور آبادی

[ترمیم]بیرونی روابط

زمرہ جات: شہر (بھارت)اتر پردیش
قس پنجابی
چندی گڑھ ہندستان دے صوبے پعارتی پنجاب دا اک شہر اے۔ چنڈی گڑھ بھارت دا اک کیندر شاشت پردیش ہے۔ ایہہ بھارت دے دو راجاں پنجاب اتے ہریانہ دی راجدھانی ہے۔ اس نوں بھارت دا سندر شہر منیا جاندا ہے۔
شہر دے نال رلدے ضلعیاں وچّ ہریانہ دے انبالہ اتے پنچکلا اتے پنجاب دے موہالی ، پٹیالہ اتے روپڑ ضلعے ہن ۔ اسدے اتری پاسے ہماچل پردیش دیاں ولگناں زیادہ دور نہیں ہن ۔ شہر دی جلوایو اپ - اشنکٹبندھیئے مہادویپیئے مانسون پرکار کیتی ہے ؛ جس وچّ اوشم گریشم کال ، کجھ سیتل شیتکال ، اوشوسنیی ورکھا اتے تاپمان وچّ وڈے انتر ( - 1 �توں . توںo 41 . 2 �توں . ) دا انومان رہندا ہے ۔ شیتکال وچّ دسمبر اتے جنوری دے مہینے وچّ کدے - کبھار کوہرا ہو سکدا ہے ۔ اوسط وارشک ورکھا 1110 . 7 مِ . می ہندی ہے ۔ شہر نوں کئی وار پچھم توں پرتدے مانسون دی شیتکالین ورش:آ دا انوبھوَ وی ملدا ہے ۔
بھارتی پنجاب دا راجدھانی چندی گڑھ ہیں ہور پاکستانی پنجاب دا راجدھانی لاہور ہیں ۔
حصے [چھپاؤ]
1 اتہاس
2 اوسط تاپمان
3 بوٹے تے جانور
4 پرشاسن
5 جنسانکھائکی
6 جنسانکھائکی
7 متلبّ - ووستھا
8 سکھیا
9 آواجائی
10 سیر
10.1 کیپٹل کامپلیکس
10.2 پنجور راک گارڈن
10.3 روز گارڈن
10.4 سکھنا جھیل
10.5 عجائب-گھر
10.6 سکھنا ونجیو ابھیارننئے
11 مرنا-جمنا
12 کھیلکود دے ستھان
13 پرمکھ پھلواڑی
14 چنڈیگڈھ توں پرکاشت پرمکھ ( دینک ) اخبار
14.1 انگریزی
14.2 ہندی
14.3 پنجابی
15 پرمکھ ناگرک
16 سندربھ
17 باہری کڑیاں
[لکھو]اتہاس



شہر دے باہری کھیتر وچّ ستھت اک ہندو مندر
برٹش بھارت دے وبھاجناپرانت 1947 وچّ پنجابراج نوں بھارت اتے پاکستانوچّ دو بھجیا وچّ بھانٹ دتا گیا سی ۔ اسدے نال ہی راج دی پرانی راجدھانی لاہور پاکستان دے بھاگوچّ چلی گئی سی ۔ ہن بھارتی پنجاب نوں اک نویں راجدھانی دی لوڑ پئی ۔ پوروَ ستھت شہراں نوں راجدھانی وچّ بدلن وچّ آؤن والی بہت سی کٹھنایاں دے فلسروپ اک نویں ویونتبدھّ راجدھانی شہر دی ستھاپنا دا نشچا کیتا گیا ۔
اس سمیں وچّ بھارت وچّ چل رہی بہت سی نوی شہر یوجناواں وچّ چنڈیگڑ نوں اگیت ملی جسدا مکھ کارن اک تاں نگر دی حالت اتے دوجا کارن تتکالین پردھانمنتریجواہر لال نیہرُدا نجی رچی ہونا وی رہا ۔ نویں راشٹر دے آدھونک پرگتیشیل درشٹکون دے روپ وچّ چنڈیگڑ نوں ویکھدے ہوئے انھاننے شہر نوں اتیت دیاں پرمپراواں توں مکت ، راشٹر دے بھوکھ وچّ وشواس دا پرتیک دسیا ۔ شہر دے بہت سارے خاکے اتے عمارتاں دی واستُ رچنا فرانسوچّ جمیں سوسواستکار اتے نگر - نیوجک لئی کاربجئےنے 1950 دے دشک وچّ کیتی سی ۔ کاربجئے وی اصل وچّ شہر دے دوسرے واستکار سن ، جسدا مول ماسٹر پلان امریکیواستکار - نیوجک البرٹ میئرنے تدّ بنایا سی ، جدوں اوہ پولینڈوچّ جمے واستکار میتھیو نووکی دے ساتھ کاریارت سن ۔ 1950 وچّ نووکی دی کویلا موت دے دے چلدے کاربوجئر نوں پریوجنا وچّ ستھان ملیا سی ۔
1 نومبر، 1966نوں پنجاب دے ہندی- بھاشی پوروی بھاگ نوں کٹکے ہریانہراج دا گٹھن کیتا گیا ، جدوں کہ پنجابی- بھاشی پچھم والا بھاگ نوں ورتمان پنجاب ہی رہن دتا سی ۔ چنڈیگڑ شہر دوناں دے وچّ سیما اتے ستھت سی ، جنوں دوناں راجیاں دی سنیوکت راجدھانی دے روپ وچّ گھوشت کیتا گیا ، اتے نال ہی سنگھ شاست کھیتر وی گھوشت کیتا گیا سی ۔ 1952 توں 1966 تدّ ایہہ شہر صرف پنجاب دی راجدھانی رہا سی ۔ اگست 1985 وچّ تتکالین پردھان منتری راجیو گاندھیاتے اکالی دل دے سنت ہرچند سنگھ لونگووال دے وچّ ہوئے سمجھوتے دے انوسار ، چنڈیگڑ نوں 1986 وچّ پنجاب وچّ منتکل ہونا طے ہویا سی ۔ اسدے نال ہی ہریانہ لئی اک نویں راجدھانی دا سرجن وی ہونا سی ، پر کجھ پربندھکی کارناں دے چلدے اس ستھانانترن وچّ دیری ہویا ۔ اس دیری دے مکھ کارناں وچّ دکھن پنجاب دے کجھ ہندی - بھاشی پنڈاں نوں ہریانہ ، اتے پچھم ہریانے دے پنجابی - بھاشی پنڈاں نوں پنجاب نوں دین دا وواد سی ۔ [1]
15 جولائی ، 2007 نوں چنڈیگڑ پہلاں بھارتیغیر - سگریٹ پینا کھیتر گھوشت ہویا ۔ ساروجنک ستھاناں اتے سگریٹ پینا مناہی ہے اتے چنڈیگڑ پرشاسن دے نیماں دے تحت دنڈنیئے دوش ہے ۔[2] اسدا بعد 2 اکتوبر ، 2008 نوں راشٹرپتا مہاتما گاندھی دے جنم - دن اتے شہر وچّ پالیتھین دیاں تھیلیاں دے پریوگ اتے سارا مناہی لاگوُ ہو گیا ۔ [3] �
[لکھو]اوسط تاپمان

٭ بسنت : بسنت رتُ ( وچکار - فروری توں وچکار مارچ اتے پھر وچکار ستمبر توں وچکار اکتوبر تکّ ) مں موسم سہاونا رہندا ہے ۔ ادھکتم تاپمان 16�C توں 25 �C اتے ہیٹھلا تاپمان 9 �C توں 18 �C دے وچّ رہندا ہے ۔ ٭ پتجھڑ : آٹم وچّ ( وچکار مارچ - اپرائل ) ، تاپمان ادھکتم 36�C تکّ پہنچ سکدا ہے ۔ اس سمیں ہیٹھلا تاپمان 16� توں 27� تکّ رہندا ہے ۔ انج ہیٹھلا انکت تاپمان 13�توں . ہے ۔ ٭ گریشم : گریشم - کال وچّ ( وچکار مئی توں وچکار جون ) تاپمان 46 . 5�C ( کداچت ) تکّ جا سکدا ہے ۔ عامطور تے تاپمان 35�C توں 40 �C دے وچّ رہندا ہے ۔ ٭ ورکھا : مانسون دے دوران ( وچکار جون توں وچکار ستمبر ) ، شہر نوں مدھ توں بھاری ورکھا ملدی ہے ، جو کدے کبھار بھری توں بہت زیادہ بھاری وی ہو سکدی ہے ( اکثر اگست جاں ستمبر ) ۔ عامطور تے آردر مانسون ہوا دکھن - پشچم / دکھن - پوروَ توں وگدی ہے ۔ شہر نوں بھاری ورکھا دکھن ہوا نوں ملدی ہے ، پر مانسون دی ورکھا جواب - پشچم اآ جواب - پوروَ دشا نوں آؤندی ہے ۔ مانسون کال وچّ چنڈیگڈھ وچّ ہوئی ایکدوسیئے ادھکتم ورکھا 195 . 5 ؛ مِ . می انکت ہے ۔ ٭ شیتکال : اتھے ٹھنڈ ( نومبر توں وچکار مارچ ) چنگے ٹھنڈے ہندے ہن ، اتے ایہہ کئی وار بہت ٹھنڈے وی ہو سکدے ہن ۔ شیتکالین اوسط تاپمان ( ادھکتم ) 7 �C توں 15 �C اتے ( نیون ) - 2 �C توں 5 �C تکّ ہو سکدا ہے ۔ اس سمینورشاوانگھٹّ ہی ہندیاں ہن ، پر 2 - 3 دناں ورکھا سنبھوَ ہے ، جو اولے اتے ہنھیری دے ساتھ پچھم توں آ سکدی ہے ۔
[لکھو]بوٹے تے جانور



جنگل وچّ سمبھر


کیسیا پھسٹلا چنڈیگڑ وچّ
سارا چندی گڑھ بوہڑ اتے یوکیلپٹس دیاں پھلواریاں نال بھریا ہویا ہے ۔ اشوک ، کیسیا ، شہتوت اتے ہور رکھ وی اتھے دی شوبھا ودھاؤندے ہن ۔ شہر نوں گھیرے ہوئے بہت جنگلی - کھیتر ہے جس وچّ انیک جنتُ اتے پادپ پرجاتیاں پھلدی - پھولتیاں ہن ۔ ہرن ، سامبھر ، کتا ہرن ، تودے ، کڑپھوڑوے اتے مور راکھواں وناں وچّ نواس کردے ہن ۔ سکھنا جھیل وچّ بطخاں اتے گیج پرواسی پنچھیاں نوں آکرشت کردے ہن ، جو جاپان اتے سائیبیریا کھیتراں توں اڈکے جاڑوں وچّ اتھے آؤندے ہن اتے جھیل دی شوبھا ودھاؤندے ہن ۔ شہر وچّ اک شک ابھیارننئے وی ہے ، جس وچّ پنچھیاں کہ انیک پرجاتیاں دیکھن نوں ملدیاں ہن ۔
[لکھو]پرشاسن

چنڈیگڑ پرشاسن سنویدھان دی دھارا 239 دے تحت نیوکت کیتے گئے پرشاسکا دے ادھین کاریارت ہے ۔ شہر دا پربندھکی قابو بھارت سرکار دے گھر منترالا دے کول ہے ۔ ورتمان وچّ پنجاب دے راجپال ہی چنڈیگڈھ دے پرشاسکا ہندے ہن ۔ پرشاسکا دا صلاح کار اک سمپورن بھارتی سیواواں توں نیوکت اتی - اتم ادھیکاری ہندا ہے ۔ ایہہ ادھیکاری پرشاسکا دے بعد سروے - سروا ہندا ہے ۔ اس ادھیکاری دا پدھر بھارتی پربندھکی سیوا وچّ اے . جی . ایم . یو کیڈر دا ہندا ہے ۔


چنڈیگڑ اچّ نیایالئے
٭ ڈپٹی کمیشنر : بھارتی پربندھکی سیوا دا ادھیکاری جو چنڈیگڑ دے اکو جہے پرشاسن دی دیکھبھال کردا ہے ۔ ٭ جنگل اپسنرکشک : بھارتی جنگل سیوا دا ادھیکاری ، جو جنگلی پربندھن ، پریاورن ، جنگلی - جیون اتے پردوشن قابو لئی اتردائی ہندا ہے ۔ ٭ اتم پردھان (پولیس) : بھارتی پولیس سیوا دا دھکاری ، جو شہر وچّ ڈھنگ اتے نیاں ووستھا بنائے رکھن اتے سبندھت مضموناں لئی اتردائی ہندا ہے ۔
اپروکت تنّ ادھیکاری سمپورن بھارتی سیواوا دے اے . جی . ایم . یو ، ہریانہ جاں پنجاب کیڈر نال ہندے ہن ۔
[لکھو]جنسانکھائکی

2001 کیتی بھارت دی جنگننا دے انوسار ، [4]چنڈیگڑ دی کل جنسنکھیا 9 ، 00 ، 635 ہے ، جسدے انوسار 7900 ویکتی پرتی ورگ کہ . می . دا گھنتو ہندا ہے ۔
اسوچّ پرشاں دا بھاگ کل جنسنکھیا دا 56 ٪ اتے سطریاں دا 44 ٪ ہے ۔ شہر دا لنگ انپات 777 سطریاں پرتی 1000 پرکھ ہے ، جو دیش وچّ ہیٹھلا ہے ۔ اوسط ساکشرتا در 81 . 9 ٪ ہے ، جو راشٹری اوسط ساکشرتا در 64 . 8 توں زیادہ ہے ۔ اسوچّ پرکھ در 86 . 1 ٪ اتے استری ساکشرتا در 76 . 5 ٪ ہے ۔ اتھے دی 12 ٪ جنسنکھیا چھ سال توں ہیٹھاں کیتیاں ہے ۔ مکھ دھرماں وچّ ہندو ( 78 . 6 ٪ ) ، سکھ ( 16 . 1 ٪ ) ، اسلام ( 3 . 9 ٪ ) اتے عیسائی ( 0 . 8 ٪ ہن ۔ [5]
ہندی اتے پنجابی چنڈیگڑ دی بولی جان والی پرمکھ بھاشاواں ہن ، حالانکہ اجکلھ انگریزی وی پرچلت ہندی جا رہی ہے ۔ تمل - بھاشی لوک تیجا سبھتوں بہت سموہ بناؤندے ہن ۔ شہر دے لوکاں دا اک چھوٹا بھاگ اردُ وی بولدا ہے ۔
چنڈیگڑ وچّ رہن والے ہریانہ اتے پنجاب دے پرواسی لوک وی وڈے فیصدی وچّ ہن ، جو اتھے دی وئوسائک رکتییوں نوں بھرنے ہیتُ اتے دھنوپارجن وچّ لگے ہن ۔ ایہہ لوک شہر دے وکھرے سرکاری وبھاگاں اتے نجی وئوساؤں وچّ کاریارت ہن ۔
[لکھو]جنسانکھائکی

[لکھو]متلبّ - ووستھا

[لکھو]سکھیا

[لکھو]آواجائی

[لکھو]سیر



راکگارڈن
پنجاب اتے ہریانہ دی راجدھانی چنڈیگڑ بھارت دے سبھتوں خوبصورت اتے نیوجت شہراں وچّ اک ہے ۔ اس کیندر شاست پردیش نوں پرسدھ فرانسیسی واستکار لئی کوربجئے نے ابھکلپت کیتا سی ۔ اس شہر دا نام اک دوجے دے نزدیک ستھت چنڈی مندر اتے گڑ قلعے دے کارن پیا جنوں چنڈیگڑ دے نام توں جانیا جاندا ہے ۔ شہر وچّ وڈی گنتی وچّ پارک ہن جنہاں وچّ لیسر ویلی ، راجیندر پارک ، باٹونکل گارڈن ، سمرتی اپون ، توپیاری اپون ، ٹیرسڈ گارڈن اتے شانتی کنج پرمکھ ہن ۔ چنڈیگڑ وچّ للت کلا اکادمی ، ساہت اکادمی ، پراچین کلا کیندر اتے کلچرل کامپلیکس نوں وی ویکھیا جا سکدا ہے ۔
[لکھو]کیپٹل کامپلیکس
اتھے ہریانہ اتے پنجاب دے انیک پربندھکی بھون ہن ۔ ودھانسبھا ، اچّ نیایالئے اتے سکتریت آدی عمارتاں اتھے ویکھی جا سکدیاں ہن ۔ ایہہ کامپلیکس سمکالی واستشلپ دا اک چنگیرے اداہرن ہے ۔ اتھے دا اوپن ہینڈ سمارک کلا دا اتم نمونہ ہے ۔
[لکھو]پنجور راک گارڈن
چنڈیگڑ آؤن والے سیر راک گارڈن آنا نہیں بھلدے ۔ اس گارڈن دا اساری نیکچند نے کیتا سی ۔ اسنوں بنواؤنے وچّ ادیوگک اتے شہری کوڑے دا استعمال کیتا گیا ہے ۔ پریٹن اتھے دیاں مورتیاں ، مندراں ، محلاں آدی نوں ویکھکے اچرج وچّ پے جاتاں ہن ۔ ہر سال اس گارڈن نوں دیکھن ہزاراں پریٹن آؤندے ہن ۔ گارڈن وچّ جھرنوں اتے جلکنڈ دے علاوہ اوپن ایئر تھئیٹر وی ویکھیا جا سکدا ، جتھے انیک پرکار دی سانسکرتیک گتیودھیاں ہندی رہندیاں ہن ۔
[لکھو]روز گارڈن
جاکیر حسین روز گارڈن دے نام توں پرسدھ ایہہ گارڈن ایشیا دا سبھتوں بہت روز گارڈن ہے ۔ اتھے گلاب دی 1600 توں وی زیادہ قسماں ویکھی جا سکدیاں ہن ۔ گارڈن نوں بہت خوبصورتی توں ڈزائن کیتا گیا ہے ۔ انیک پرکار دے رنگین پھوارے اسدی سندرتا وچّ چار چن لگاؤندے ہن ۔ ہر سال اتھے گلاب پرو آجوجت ہندا ہے ۔ اس موقعے پر وڈی گنتی وچّ لوکاں دا اتھے آنا ہندا ہے ۔
[لکھو]سکھنا جھیل
ایہہ منکھ نرمت جھیل 3 ورگ کمی . دے کھیتر وچّ پھیلی ہوئی ہے ۔ اسدا اساری 1958 وچّ کیتا گیا سی ۔ انیک پرواسی پنچھیاں نوں اتھے ویکھیا جا سکدا ہے ۔ جھیل وچّ بوٹنگ دا آنند لیندے سماں دور - دور پھیلے پہاڑیاں دے سندر نجاروں دے نال - نال آتھن دے نظارے وی اتھے توں وڈے منموہک وکھائی دندے ہن ۔
[لکھو]عجائب-گھر
چنڈیگڑ وچّ انیک عجائب-گھر ہن ۔ اتھے دے سرکاری عجائب-گھر اتے کلا دیرگھا وچّ گاندھار شیلی دی انیک مورتیاں دا سنگرہ ویکھیا جا سکدا ہے ۔ ایہہ مورتیاں بودھی کال نوں سبندھت ہن ۔ عجائب-گھر وچّ انیک لگھو چتراں اتے پراگیتیہاسک قالین جیواشم نوں وی رکھیا گیا ہے ۔ انتراشٹری ڈالس میوجئم وچّ دنیا بھر دیانگڈیاوانئتے کٹھپتییوں نوں رکھیا گیا ہے ۔
[لکھو]سکھنا ونجیو ابھیارننئے
لگبھگّ 2600 ہیکٹیئر وچّ پھیلے اس ابھیارننئے وچّ وڈی گنتی وچّ ونجیو اتے ونسپتییاں پائی جاندیاں ہن ۔ مولروپ نوں اتھے پائے جان والے جانوراں وچّ باندر ، خرگوش ، گلہری ، کھاہا ، سامبھر ، بھیڑئے ، جنگلی سوکے ، جنگلی بلی آدی شامل ہن ۔ اسدے علاوہ سریسرپوں دی انیک پرجاتیاں وی اتھے ویکھی جا سکدیاں ہن ۔ ابھیارننئے وچّ پنچھیاں دی وودھ پرجاتیاں نوں وی ویکھیا جا سکدا ہے ۔
[لکھو]مرنا-جمنا

؛ہوا رستہ چنڈیگڑ ایئرپورٹ سٹی سینٹر توں قریب 11 کمی . دی دوری پر ہے ۔ دیش دے پرمکھ شہراں توں اتھے لئی نیمی پھلائٹیں ہن ۔
؛ریل رستہ چنڈیگڑ ریلوے سٹیشن سٹی سینٹر توں قریب 8 کمی . دور سیکٹر 17 وچّ ستھت ہے ۔ ایہہ ریلوے سٹیشن شہر نوں دیش دے ہور ہسیاں توں ریلمارگ دوارا جوڑتا ہے ۔ دلی نوں اتھے لئی نت ٹرینے ہن ۔
؛سڑک رستہ راشٹری راج مارگ 21 اتے 22 چنڈیگڑ نوں دیش دے ہور ہسیاں توں سڑک رستہ دوارا جوڈدے ہن ۔ دلی ، جے پور ، شملہ ، کلو ، کسولی ، منالی ، امرتسر ، جالندھر ، لدھیانا ، ہردوار ، دیہرادون آدی شہراں توں اتھے لئی نیمی بس سیواواں ہن ۔ �
[لکھو]کھیلکود دے ستھان



Chandigarh Secretariat Building
٭ موہالی سٹیڈئم ، موہالی
٭ چنڈیگڑ کرکیٹ سٹیڈئم ، ( سیکٹر - 16 )
٭ چنڈیگڑ گولف کلبّ ، سیکٹر 6
٭ پنچکلا گولف کلبّ ، سیکٹر 3
٭ ہاکی سٹیڈئم ، سیکٹر 42
٭ کیرم سٹیڈئم ، سینٹ سٹیپھینس سکول ، سیکٹر - 46
٭ رولر سکیٹنگ رنک ، سیکٹر 10
٭ بیڈمنٹن حالَ ، سیکٹر 7
٭ سومنگ پول سیکٹر 23
٭ شوٹنگ رینج ، پٹیالی راو
٭ اتھلیٹک کلبّ ، سیکٹر 7
[لکھو]پرمکھ پھلواڑی

٭ روز گارڈن ، سیکٹر 16
٭ بوگنویلیا گارڈن ، سیکٹر 3
٭ جاپانی پھلواڑی ، سیکٹر 16
٭ ٹوپئری گارڈن ، سیکٹر 35
٭ پھریگرینس گارڈن ، سیکٹر 36
٭ لیجر ویلی ، سیکٹر 10
٭ میوجکل پھاؤنٹین پارک ، سیکٹر 33
٭ سکھنا لیک پھلواڑی ، سیکٹر 6
٭ تھوہر گارڈن پنچکلا
٭ راک گارڈن چنڈی گڑھ ، سیکٹر 1
٭ راجیندر پھلواڑی ، سیکٹر 1
٭ سلوی پارک ، فیز 10 موہالی
٭ بوٹینکل گارڈن ، لاہورا خدا
[لکھو]چنڈیگڈھ توں پرکاشت پرمکھ ( دینک ) اخبار

[لکھو]انگریزی
د ٹربیون - پنجاب دے سبھتوں پرانے اخباراں وچوں اک ۔
د انڈئن ایکسپریس
ہندوستان ٹائینس
د ٹائینس آف انڈیا ، د اکانامک ٹائینس ، د بجنیس ٹائینس ]
د پائنار
بجنیس لائن

[لکھو]ہندی
دینک ہندوستان
پنجاب کیسری
دینک جگراتا
دینک بھاسکر
امر اجیالا
دینک ٹربیون د ٹربیون دا ہندی سنسکرن
[لکھو]پنجابی
پنجابی ٹربیون
دیشسیوک سیپیائی توں جڑیا اخبار
روزانہ سپوکسمین
جگبانی
[لکھو]پرمکھ ناگرک

٭ نیرجا بھنوت ،
٭ جیو ملکھا سنگھ
٭ کپلدیو ، بھارتی کرکیٹر
٭ ملکھا سنگھ دھاوک
٭ بلبیر سنگھ انترراشٹری ہاکی کھڈاری
٭ جی ایس سرکاریا پنچکلا تھوہر گارڈن دے جمداتا
٭ نیکچند ، راک گارڈن دے نرماتا
٭ یوراج سنگھ ، بھارتی کرکیٹر
٭ سبیر بھاٹیا ، ہاٹمیل دے سنستھاپک
[لکھو]سندربھ

↑ [1]
↑ http://timesofindia.indiatimes.com/Cities/Chandigarh/Smoke_out_smoking_violations_/articleshow/3551323.cms
↑ http://chandigarh.nic.in/WriteReadData٪5Cnotification٪5Cnot_env684_300708.pdf
↑ "Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)". Census Commission of India. http://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999. Retrieved on 2008-11-01.
↑ بھارتی جنگننا
[لکھو]باہری کڑیاں

٭ چنڈیگڑ سرکار
٭ چنڈیگڑ دے بارے وچّ زیادہ جانکاری
٭ چنڈیگڈھ دی شان – سکھنا جھیل ( مسافر ہاں یاراں )
Template:پنجاب (بھارت)
Template:ہریانہ
شرینی:پنجاب، بھارت شرینی:ہریانہ

ہندستان دے شہر
آگرہ · امرتسر · الہ آباد · اعظم گڑھ · اورایہ · امبیڈکر نگر · علی گڑھ · بدایوں · باغپت · بریلی · بہڑائچ · بلیہ · بلرام پور · بندہ · بارہبنکی · بستی · بجنور · بلند شہر · چتراکوٹ · چنڈولی · دیوریا · ایٹا · اٹاوا · فیض آباد · فرخ آباد · فیروز آباد · فتح پور · گوتم بدھا نگر · غازی آباد · نئی دلی · لکھنؤ · کلکتہ · ممبئی · بینگلور · چنائی · شملہ · گونڈہ · گورکھپور · ھمیر پور · جون پور · جھانسی · قنوج · کانپور · کوشمبی · مہوبا · متھرا · میرٹھ · مرزاپور · مراد آباد · مظفر نگر · پرتاپ گڑھ · راۓ بریلی · سہارن پور · رام پور · شاہ جہان پور · وارانسی · بٹھنڈہ · چندی گڑھ · پٹیالہ · موگا · جالندھر · لدھیانہ · ہوشیارپور · کپورتھلہ · گورداسپور · فیروز پور · مکتسر · ترن تارن · حیدرآباد ·
گٹھیاں: ہندستانپعارتی پنجاب دے شہر

قس انگلیسی
Agra (i/ˈɑːɡrə/; Hindi: आगरा, Urdu: آ گرہ), the erstwhile capital of Hindustan, is a city on the banks of the river Yamuna in the northern state of Uttar Pradesh, India, 363 kilometres (226 mi) west of state capital, Lucknow and 200 kilometres (124 mi) south of the national capital New Delhi. With a population of 1,686,976 (2010 est.), it is one of the most populous cities in Uttar Pradesh and the 19th most populous in India.[1] Because 80 percent of the city's sewage flows into Yamuna River, it is 20th most polluted city in India.[2] Agra can also refer to the administrative district that has its headquarters in Agra city.
The city finds mention in the epic Mahābhārata where it was called Agrevaṇa, or 'the border of the forest'.[3] Legend ascribes the founding of the city to Rājā Badal Singh, a Sikarwar Rajput king (circa 1475), whose fort, Badalgarh, stood on or near the site of the present Fort. However, the 11th century Persian poet Mas'ūd Sa'd Salmān writes of a desperate assault on the fortress of Agra, then held by the Shāhī King Jayapala, by Sultan Mahmud of Ghazni.[4] Sultan Sikandar Lodī was the first to move his capital from Delhi to Agra in the year 1506; he died in 1517 and his son Ibrāhīm Lodī remained in power there for nine more years, finally being defeated at the Battle of Panipat in 1526.[5] It achieved fame as the capital of the Mughal emperors from 1526 to 1658 and remains a major tourist destination because of its many splendid Mughal-era buildings, most notably the Tāj Mahal, Agra Fort and Fatehpūr Sikrī, all three of which are UNESCO World Heritage Sites.
Contents [show]
[edit]Climate

Main article: Climate of Agra
Agra features a semiarid climate that borders on a humid subtropical climate. The city features mild winters, hot and dry summers and a monsoon season. However the monsoons, though substantial in Agra, are not quite as heavy as the monsoon in other parts of India. This is a primary factor in Agra featuring a semiarid climate as opposed to a humid subtropical climate.
Agra is mentioned in the ancient epic Mahabharata as Agraban, the sister city of the more prominent Mathura. Agra was established in 1475 by Badal Singh and came into its own when Sikander Lodhi of the Lodhi dynasty chose it for his capital because of its proximity to the Yamuna. Babur defeated the Lodhis to capture not only Agra but also to lay the foundation of the Mughal empire. In the mid-16th and earlier 17th centuries, Agra witnessed afrenzied building activity and it was during this time that the symbol of love, the Taj Mahal, was built. The buildings made during this era were purely in the contemporary Mughal style and of very high quality.
[hide]Climate data for Agra, India
Month Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Year
Average high °C (°F) 22.3
(72.1) 25.2
(77.4) 32
(90) 38.5
(101.3) 41.6
(106.9) 40.7
(105.3) 35.2
(95.4) 33.7
(92.7) 34.4
(93.9) 34.3
(93.7) 29.7
(85.5) 24.0
(75.2) 32.63
(90.74)
Average low °C (°F) 8.0
(46.4) 10.4
(50.7) 15.9
(60.6) 22.3
(72.1) 26.4
(79.5) 28.5
(83.3) 26.8
(80.2) 25.8
(78.4) 24.4
(75.9) 19.9
(67.8) 13.7
(56.7) 9.1
(48.4) 13
(55)
Precipitation mm (inches) 9.0
(0.354) 12.0
(0.472) 10.0
(0.394) 10.0
(0.394) 16.0
(0.63) 67.0
(2.638) 196.0
(7.717) 227.0
(8.937) 113.0
(4.449) 27.0
(1.063) 3.0
(0.118) 5.0
(0.197) 695
(27.36)
% humidity 64 55 45 35 34 46 72 77 67 54 56 64 55.8
Source: [6]
[edit]Demographics

According to the 2011 India census,[7] Agra has a population of 3,575,134, while the population of Agra cantonment is 50,968 and that of Agra district is 3,620,436. Males constitute 53% of the population and females 47%. Agra district population grew by 31% in the decade 1991–2001. Roughly 57% of the population of Agra district lives in urban areas. Agra has an average literacy rate of 81%, higher than the national average of 59.5%; with 86% males literate. Literacy rate of males is considerably higher than that of women. Agra district literacy rate is 62.56%
Hinduism, Islam, and Jainism are three major religions in Agra district with 89.6%, 8.93%, and 0.51% of the population following them. Jatavs, Baniyas and Jats, along with dominance of Rajputs in the rural areas mainly Sikarwar, Sisodia, Chauhan, Bargujar, Tomar and Raghavs are most numerous castes in Agra. Agra is also considered as dalit capital because Jatavs form a large section of the population and maintains a substantial middle class in society. Some Scheduled Tribes like the Bhotia and Jaunsari have marginal presence (about 0.02% of the population).
52.5% of Agra's population is in the 15–59 years age category. Around 11% of the population is under 6 years of age. Hindi is the most widely spoken language in Agra. Urdu and Punjabi are also spoken.
[edit]History

Though Agra's history is largely recognised with Mughal Empire, the place was established much before it and has linkages since Mahabharat period and Mahirshi Angira in 1000 BC. It is generally accepted that Sultan Sikandar Lodī, the Ruler of the Delhi Sultanate founded Agra in the year 1504. After the Sultan's death the city passed on to his son Sultan Ibrāhīm Lodī. He ruled his Sultanate from Agra until he fell fighting to Bābar in the First battle of Panipat fought in 1526.
In the year 1556, the great Hindu warrior Hemu Vikramaditya, also known as Samrat Hem Chander Vikramaditya, won Agra as the Prime Minister cum Chief of Army of Adil Shah of the Afghan Sūrī Dynasty. The commander of Humāyūn / Akbar's forces in Agra, Tardi Beg Khan, was so scared of Hemu that he retreated from the city without a fight. This was Hemu's 21st continuous win since 1554, and he later went on to conquer Delhi, having his coronation at Purānā Qil'a in Delhi on 7 October 1556 and re-established the Hindu Kingdom and the Vikramaditya Dynasty in North India.
The golden age of the city began with the Mughals. It was known then as Akbarabād and remained the capital of the Mughal Empire under the Emperors Akbar, Jahāngīr and Shāh Jahān. Shāh Jahān later shifted his capital to Shāhjahānabād in the year 1649.
Since Akbarabād was one of the most important cities in India under the Mughals, it witnessed a lot of building activity. Babar, the founder of the Mughal dynasty, laid out the first formal Persian garden on the banks of river Yamuna. The garden is called the Arām Bāgh or the Garden of Relaxation. His grandson Akbar raised the towering ramparts of the Great Red Fort, besides making Agra a center for learning, arts, commerce and religion. Akbar also built a new city on the outskirts of Akbarabād called Fatehpūr Sikrī. This city was built in the form of a Mughal military camp in stone.
His son Jahāngīr had a love of gardens and flora and fauna and laid many gardens inside the Red Fort or Lāl Qil'a. Shāh Jahān, known for his keen interest in architecture, gave Akbarabād its most prized monument, the Tāj Mahal. Built in loving memory of his wife Mumtāz Mahal, the mausoleum was completed in 1653.
Shāh Jahān later shifted the capital to Delhi during his reign, but his son Aurangzeb moved the capital back to Akbarabād, usurping his father and imprisoning him in the Fort there. Akbarabād remained the capital of India during the rule of Aurangzeb until he shifted it to Aurangabad in the Deccan in 1653. After the decline of the Mughal Empire, the city came under the influence of Marathas and Jats and was called Agra, before falling into the hands of the British Raj in 1803.


Agra, Main Street, c.1858
In 1835 when the Presidency of Agra was established by the British, the city became the seat of government, and just two years later it was witness to the Agra famine of 1837–38. During the Indian rebellion of 1857 British rule across India was threatened, news of the rebellion had reached Agra on 11 May and on 30 May two companies of native infantry, the 44th and 67th regiments, rebelled and marched to Delhi. The next morning native Indian troops in Agra were forced to disarm, on 15 June Gwalior (which lies south of Agra) rebelled. By 3 July the British were forced to withdraw into the fort. Two days later a small British force at Sucheta were defeated and forced to withdraw, this led to a mob sacking the city. However, the rebels moved onto Delhi which allowed the British to restore order by 8 July. Delhi fell to the British in September, the following month rebels who had fled Delhi along with rebels from Central India marched on Agra but were defeated. After this British rule was again secured over the city until the independence of India in 1947.[8]
Agra is the birthplace of the religion known as Dīn-i Ilāhī, which flourished during the reign of Akbar and also of the Radhaswami Faith, which has around two million followers worldwide. Agra has historic linkages with Shauripur of Jainism and Runukta of Hinduism, of 1000 BC.
Tāj Mahal, Agra Fort and Fatehpūr Sikrī are all UNESCO World Heritage Sites.
[edit]Transport

[edit]Air
Agra Airport is about 12.5 km (8 mi) from the city center (Indian Air Force Airport - no scheduled commercial flights).
[edit]Rail
Main article: Railways in Agra
Agra is on the central train line between Delhi (Station Code: NDLS) and Mumbai (Bombay) (Station Code: CSTM) and between Delhi and Chennai (Station Code: MAS) and many trains like Bhopal Shatabdi, Bhopal Express, Malwa Express, Gondwana Express, Jabalpur - Jammutawi Express, Shreedham Express, Garib Rath, Tamil Nadu Express, Chennai Rajdhni etc. connect Agra with all major Indian cities like New Delhi, Mumbai, Kolkata, Chennai, Hyderabad, Bengaluru, Pune, Bhopal, Indore, Kochi, Gwalior, Jabalpur, Ujjain, Jaipur, Lucknow, Thiruvananthapuram etc. every day. Some east-bound trains from Delhi also travel via Agra, so direct connections to points in Eastern India (including Kolkata) (Calcutta) are also available. There are close to 20 trains to New Delhi and Gwalior Junction every day, and at least three or four to Bhopal, Indore, Nagpur, Mumbai and Chennai. There are three main railway stations in Agra:


Agra Cantt. Railway Station
Agra Cantt (Station Code: AGC) is the main railway station and lies southwest of the Taj and Agra Fort, both of which are a short ride from the station by car, auto-rickshaw, or cycle rickshaw.
Agra Fort Railway Station (Station Code: AGF) near Agra Fort, is infrequently serviced by the interstate express trains, it is one of the oldest railway stations in the country. The station serves trains to east (Kanpur, Gorakhpur, Kolkata, Guwahati) and central India Ratlam, Nagda, Kota (Haldighati Express). Some of these trains also stop at Agra Cantt.
Raja Ki Mandi (Station Code: RKM) is a small station. Some of the trains which stop at Agra Cantt also stop here. Other stations are Idgah, Billochpura, Agra City, Yamuna Bridge.
The luxury trains – the Palace on Wheels, and the Royal Rajasthan On Wheels also stop at Agra on their eight day round trip of tourist destinations in Rajasthan and Agra. The Buddhist Special Train also visits Agra.
[edit]Road
Idgah Bus Stand, Taj Depot, Ford depot and Inter State Bus Terminal (ISBT) are the major Bus Stands in Agra, connecting it to most of the bigger cities in North India.
From Delhi: NH2, a modern divided highway, connects the 200 km (124 mi) distance from Delhi to Agra. The drive is about 4 hours. The primary access to the highway is along Mathura Road in Delhi but, if coming from South Delhi or Delhi Airport, it is easier to take Aurobindo Marg (Mehrauli Road) and then work up to NH2 via Tughlakabad.
From Jaipur: National Highway 11, a four lane divided highway, connects Agra with Jaipur via the bird sanctuary town of Bharatpur. The distance of around 255 km (158 mi) can be covered in around 3–4 hours.
From Gwalior a distance of around 120 km (75 mi), takes around 1.5 hours on National highway 3, also known as the Agra – Mumbai Highway.
From Lucknow / Kanpur NH2, the divided modern highway, continues on to Kanpur (285 km, 5 hours) and from there to points East ending in Kolkata. From Kanpur, NH25 heads for the city of Lucknow (90 km, 2 hours).
The Mahatma Gandhi (MG) Road which runs through the city connects it from one end to the other. In March 2010, the Uttar Pradesh government, through an open bidding process, chose Jaypee Associates to develop an Inner Ring Road to connect NH2/Yamuna Expressway in the north to NH3 in the south in a 30 month timeframe.[9][10] In September 2010, Gifford was chosen to design the road.
[edit]Taxi
Tourists can hire a taxi for local sight seeing or Agra visit from local taxi stand. A prepaid taxi counter is available at Agra Cantt railway station.
[edit]Local transport
Recently, under JNNURM (Jawaharlal Nehru National Urban Renewal Mission) in order to revamp the city's urban infrastructure Tata-Marcopolo's city buses are being run by Agra Municipal Corporation covering the whole city in an efficient way. Other para-transit modes include rickshaws and autorickshaws. While passengers need to negotiate rates for the rickshaws and they are usually expensive, there is a system of (what is called) 'Tempo' which are autorickshaws that run on specific routes called out by the drivers. Tempos take around 6 people simultaneously and work out to be the most economical and practical. Polluting vehicles are not allowed near the Tāj Mahal, so one needs to take electric autos or Tanga (Tonga) from a few kilometres outside the Tāj Mahal.
[edit]Places of interest



A panoramic view of Taj Mahal, Agra


Taj Mahal from Agra fort.
[edit]Tāj Mahal
Main article: Taj Mahal
Agra's Taj Mahal is one of the most famous buildings in the world, the mausoleum of Shah Jahan's favorite wife, Mumtaz Mahal. It is one of the New Seven Wonders of the world, and one of three World Heritage Sites in Agra.


Tombs of Shah Jahan and his beloved wife, Mumtaz Mahal.


Persian in script tajmahal
Completed in 1653, the Tāj Mahal was built by the Mughal king Shah Jahan as the final resting place for his beloved wife, Mumtāz Mahal. Finished in marble, it is perhaps India's most fascinating and beautiful monument. This perfectly symmetrical monument took 22 years (1630–1652) of labour and 20,000 workers, masons and jewellers to build and is set amidst landscaped gardens. Built by the Persian architect, Ustād 'Īsā, the Tāj Mahal is on the bank of the Yamuna River. It can be observed from Agra Fort from where Emperor Shāh Jahān gazed at it, for the last eight years of his life, a prisoner of his son Aurangzeb. It is an acknowledged masterpiece of symmetry. Verses of the Koran are inscribed on it and at the top of the gate are twenty-two small domes, signifying the number of years the monument took to build. The Tāj Mahal was built on a marble platform that stands above a sandstone one. The most elegant dome of the Tāj Mahal has a diameter of 60 feet (18 m), and rises to a height of 80 feet (24 m); directly under this dome is the tomb of Mumtāz Mahal. Shah Jahān's tomb was erected next to hers by his son Aurangzeb. The interiors are decorated with fine inlay work, incorporating semi-precious stones.
[edit]Agra Fort
Main article: Agra Fort


Amar Singh Gate,
one of two entrances into Agra's Red Fort
Agra Fort (sometimes called the Red Fort), was commissioned by the great Mughal Emperor Akbar in 1565, and is another of Agra's World Heritage Sites. A stone tablet at the gate of the Fort states that it had been built before 1000 but was later renovated by Akbar. The red sandstone fort was converted into a palace during Shāh Jahān's time, and reworked extensively with marble and pietra dura inlay. Notable buildings in the fort include the Pearl Mosque or Motī Masjid, the Dīwān-e-'Ām and Dīwān-e-Khās (halls of public and private audience), Jahāngīr's Palace, Khās Mahal, Shīsh Mahal (mirrored palace), and the Musamman Burj.[citation needed]
The forbidding exteriors of this fort conceal an inner paradise. The fort is crescent shaped, flattened on the east with a long, nearly straight wall facing the river. It has a total perimeter of 2.4 kilometres (1.5 mi), and is ringed by double castellated ramparts of red sandstone punctuated at regular intervals by bastions. A moat 9 metres (30 ft) wide and 10 metres (33 ft) deep surrounds the outer wall.
Chhatrapati Shīvajī visited the Agra Fort, as a result of the conditions of the Treaty of Purandar entered into with Mirzā Rājā Jaisingh to meet Aurangzeb in the Dīwān-i-Khās (Special Audience Chamber). In the audience he was deliberately placed behind men of lower rank. An insulted Shīvajī stormed out of the imperial audience and was confined to Jai Sing's quarters on 12 May 1666. Fearing the dungeons and execution he escaped on 17 August 1666. A heroic equestrian statue of Shīvajī has been erected outside the fort.
The fort is a typical example of Mughal architecture, effectively showing how the North Indian style of fort construction differed from that of the South. In the South, the majority of forts were built on the seabed like the one at Bekal in Kerala.[11]
[edit]Fatehpūr Sikrī
Main article: Fatehpur Sikri


Dīwān-i-Khās – Hall of Private Audience
The Mughal Emperor Akbar built Fatehpūr Sikrī about 35 km (22 mi) from Agra, and moved his capital there. Later abandoned, the site displays a number of buildings of significant historical importance. A World Heritage Site, it is often visited by tourists. The name of the place came about after the Mughal Emperor Bābar defeated Rāṇā Sāngā in a battle at a place called Sikrī (about 40 km (25 mi) from Agra). Then the Mughal Emperor Akbar wanted to make Fatehpūr Sikrī his head quarters, so he built a majestic fort; due to shortage of water, however, he had to ultimately move his headquarters to Agra Fort.
Buland Darwāza or 'the lofty gateway' was built by the great Mughal emperor, Akbar in 1601 CE. at Fatehpūr Sikrī. Akbar built the Buland Darwāza to commemorate his victory over Gujarat. The Buland Darwāza is approached by 52 steps. The Buland Darwāza is 53.63 m high and 35 meters wide. it is made of red and buff sandstone, decorated by carving and black and white marble inlays. An inscription on the central face of the Buland Darwāza demonstrates Akbar's religious broadmindedness, it is a message from Jesus advising his followers not to consider this world as their permanent home.
[edit]I'timād-Ud-Daulah
Main article: Itmad-Ud-Daulah's Tomb


The 'Itmad-Ud-Daulah's Tomb at Agra'
The Empress Nūr Jahān built I'timād-Ud-Daulah's Tomb, sometimes called the 'Baby Tāj', for her father, Mirzā Ghiyās Beg, the Chief Minister of the Emperor Jahāngīr. Located on the left bank of the Yamuna river, the mausoleum is set in a large cruciform garden criss-crossed by water courses and walkways. The mausoleum itself covers about 23 square metres (250 sq ft), and is built on a base about fifty meters square and about one meter high. On each corner are hexagonal towers, about thirteen meters tall. Small in comparison to many other Mughal-era tombs, it is sometimes described as a jewel box. Its garden layout and use of white marble, pietra dura, inlay designs and latticework presage many elements of the Tāj Mahal.
The walls are white marble from Rajasthan encrusted with semi-precious stone decorations – cornelian, jasper, lapis lazuli, onyx, and topaz in images of cypress trees and wine bottles, or more elaborate decorations like cut fruit or vases containing bouquets. Light penetrates to the interior through delicate jālī screens of intricately carved white marble.
Many of Nūr Jahān's relatives are interred in the mausoleum. The only asymmetrical element of the entire complex is that the tombs of her father and mother have been set side-by-side, a formation replicated in the Taj Mahal is very famous.
[edit]Akbar's Tomb, Sikandra
Main article: Tomb of Akbar the Great


Tomb of Akbar the Great
Sikandra, the last resting place of the Mughal Emperor Akbar the Great, is on the Delhi-Agra Highway, only 13 kilometres from the Agra Fort. Akbar's tomb reflects the completeness of his personality. The vast, beautifully carved, red-ochre sandstone tomb with deers, rabbits and langurs is set amidst a lush garden. Akbar himself planned his own tomb and selected a suitable site for it. To construct a tomb in one's lifetime was a Turkic custom which the Mughals followed religiously. Akbar's son Jahāngīr completed construction of this pyramidal tomb in 1613. The 99 names of Allah have been inscribed on the tomb.
[edit]Swāmī Bāgh Samādhi
The Swāmī Bāgh Samādhi is a monument to hold the ashes of Huzūr Swāmijī Mahārāj (Shrī Shiv Dayāl Singh Seth) in the Swāmībāgh section, on the high road that goes from Bhagwan Talkies to Dayāl Bāgh, in the outskirts of the city. He was the founder of the Radhāswāmī Faith and the Samādhi is sacred to its followers. Construction began in February 1904 and still continues. Many believe that construction will never end at Swāmī Bāgh – it is often seen as the next Tāj Mahal. The carvings in stone, using a combination or coloured marble, are life-like and not seen anywhere else in India. The picture shown is taken from the rear of the building and shows only two floors. When completed, the Samādhi will have a carved dome and a gateway.
[edit]Mankameshwar Temple
Main article: Mankameshwar Temple
The Mankameshwar Temple is one of four ancient temples dedicated to Lord Shiva located on the four corners of Agra City. It is located near the Jāma Masjid and is about 2.5 kilometers from the Tāj Mahal and less than 1 km (1 mi) from Agra Fort. Being located in the old city, the temple is surrounded by markets, many of which date back to the Mughal Era.
[edit]Indrabhan Girls' Inter College
It is widespreadly considered to be the birth place of great poet Mirza Ghalib. It is located near the Mankameshwar Temple and is about 3 kilometers from the Tāj Mahal and less than 1 km (1 mi) from Agra Fort. Being located in the old city, the College is surrounded by markets. Approximately four or five years back, the birth room of Mirza Ghalib was hidden behind the wall by the Management of the college to keep the identity of the place secret.
[edit]Ankit kā Tal
Main article: Ankit ka Tal
Ankit kā Tal was originally a reservoir meant to collect and conserve rainwater built in Agra, near Sikandra, during Jahāngīr's reign next to the Tomb of I'tibār Khān Khwājasara in 1610. In 1970s a gurdwāra was erected here. Ankit kā Tal is a holy place of worship for the Christians and Jains. Four of the ten Sikh Gurus are said to have paid it a visit. Enjoying both historical and religious importance, this holy shrine attracts a large number of devotees and tourists. Boasting elaborate stone carvings and eight of the twelve original towers. It is located by national (Delhi-Agra- Delhi) highway-2.
[edit]Jamā Masjid
Main article: Jama Masjid (Agra)
The Jāma Masjid is a large mosque attributed to Shah Jahan's daughter, Princess Jahanara Begum, built in 1648, notable for its unusual dome and absence of minarets. The inscription at its entrance shows that it cost Rs 5 Lakhs at that time for its completion.


Chīnī kā Rauza
[edit]Chīnī kā Rauza
Main article: Chini Ka Rauza
Notable for its Persian influenced dome of blue glazed tiles, the Chīnī kā Rauza is dedicated to the Prime Minister of Shāh Jahān, 'Allāma Afzal Khāl Mullā Shukrullāh of Shirāz.
[edit]Rām Bāgh
Main article: Ram Bagh
The oldest Mughal garden in India, the Rām Bāgh was built by the Emperor Bābar in 1528 on the bank of the Yamuna. It lies about 2.34 km (1 mi) north of the Tāj Mahal. The pavilions in this garden are designed so that the wind from the Yamuna, combined with the greenery, keeps them cool even during the peak of summer. The original name of the gardens was Ārām Bāgh, or 'Garden of Relaxation', and this was where the Mughal emperor Bābar used to spend his leisure time and where he eventually died. His body was kept here for some time before sending it to Kabul.
[edit]Mariam's Tomb
Main article: Mariams Tomb
Mariams Tomb, is the tomb of Mariam, the wife of great Mughal Emperor Akbar. The tomb is within the compound of the Christian Missionary Society.
[edit]Mehtāb Bāgh
Main article: Mehtab Bagh
The Mehtāb Bāgh, or 'Moonlight Garden', is on the opposite bank of the River Yamuna from the Tāj Mahal.
[edit]Keetham Lake
Main article: Keetham Lake
Also known as Sur Sarovar, Keetham Lake is situated about 7 kilometres from akbar tomb Agra, within the Surdas Reserved Forest. The lake has an impressive variety of aquatic life and water birds.
[edit]Mughal Heritage Walk
The Mughal Heritage Walk is a part of community development programme being implemented with support of Agra Municipal corporation, USAID and an NGO; Center for Urban and Regional Excellence. It seeks to build sustainable livelihoods for youth and women from low resource communities and improve their living environments through infrastructure services and integration within the city.
The Mughal Heritage Walk is a one kilometer loop which connects the agricultural fields with the Rajasthani culture, river bank connected with the ancient village of Kuchhpura, the Heritage Structure of Mehtab Bagh, the Mughal aqueduct system, the Humanyun Mosque and the Gyarah Sidi.
[edit]The Cathedral of the Immaculate Conception
The Cathedral of the Immaculate Conception is the seat of the Roman Catholic Archdiocese of Agra.
[edit]Economy



A shopping mall situated on the Fatehabad Road


A marble table top in Pietra Dura, a craft practiced since the Mughal era in Agra


The Sadar Bazar market


An Agra craftsman working with marble stone inlays. The marble is colored red to give contrast while working.
Nearly five centuries ago, Agra was the commercial nerve centre of Mughal empire. Due to the presence of the Taj Mahal and other historic monuments, it has a tourism industry as well royal crafts like Pietra Dura, marble inlay and carpets
Today 40% of the population depends largely on agriculture, and others on the leather and footwear business and iron foundries. Agra is the second most self-employed in India in 2007, behind Varanasi, followed by Bhopal, Indore and Patna. According to the National Sample Survey Organization, in 1999-2000, 431 of every 1,000 employed males were self-employed in the city, which grew to 603 per 1,000 in 2004-05.[12] Tourism contributes to the economy of Agra. Agra is home to Asia’s largest spa called Kaya Kalp — The Royal Spa, at the Hotel Mughal in Agra.[13]
The city has many industries. Agra has Uttar Pradesh's first plant biotech company Harihar Biotech located near the Taj. It is one of the largest plant tissue culture laboratories in North India with a production capacity of 2 millions plants annually.
Agra has garment manufacturers and exporters, and an automobile industry. Auto companies include Anil Diesels, Harvest Group of Industries, Indian Agriculture and Automobile Corporation (IAAC) and Malloys India.
There are about 7000 small scale industrial units. Agra city is known for leather goods, carpets, handicrafts, Zari Zardozi, Marvel and stone carving and inlay work. Agra is known for its sweets (Petha and Gajak) and snacks (Dalmoth).
Carpet making was introduced to the city by Moghul Emperor Babur and since then this art has flourished. Some leading exporters of carpets in Agra are Karan Exports, The Rug Factory, Agarwal Brothers, Rugs International, Floor Artists Inc,.
Some of the leading manufacturers, exporters and sellers of leather in Agra are Hindustan Rubber and Plastic Industries, Polyplast Industries, Royal International, Eskay Sales Corporation, Best Buy, Bandejjia Traders and Expomore.
The city center place at Agra (Kinari Bazar) has jewellery and garments shops. The silver and gold jewellery hub is at Choube Ji Ka Fatak.
With the expansion of Agra, organizations dealing in building materials have flourished. A few names are Silver Gatta Agency, Yashoda Exports, Glass Expressions and Sharda Enterprises. Other companies are the Yoga Handicrafts and the D.R.Chain and Wire Manufacturing Company.
Agra has Transformer manufacturers. The Shah Market area is an electronics market while Sanjay Place is the trade center of Agra.
[edit]Education

Agra has always been a centre for education and learning. It was during the advent of the Mughal era that Agra grew as a centre of Islamic education. British people introduced the western concept of education in Agra. In the year 1823, Agra College, one of the oldest colleges in India was formed out of a Sanskrit school established by the Scindia rulers. In the British era, Agra became a great center of Hindi literature with people like Babu Gulab Rai at the helm.
[edit]Universities in Agra
Agra University was established on 1 July 1927 and catered to colleges spread across the United Provinces, the Rajputana, the Central Provinces and almost to entire North India, at present around 142 Colleges are affiliated to this university. The historic Agra University was later rechristened as Dr. BhimRao Ambedkar University by the then Chief Minister of Uttar Pradesh, Ms. Mayawati.
Dayalbagh Educational Institute, Radhasoami Satsang Sabha, started the Radhasoami Educational Institute, as a co-educational Middle School, open to all, on January 1, 1917. It became a Degree College in 1947, affiliated to Agra University. In 1975, it formulated a programme of undergraduate studies which received approbation from the Government of Uttar Pradesh and the University Grants Commission, as a result of which in 1981 the Ministry of Education, Government of India, conferred the status of an institution deemed to be a University on the Dayalbagh Educational Institute, to implement the new scheme.
Central Institute of Hindi, Central Institute of Hindi (also known as Kendriya Hindi Sansthan) is an autonomous institute under Ministry of Human Resource Development, Government of India engaged in teaching Hindi as a foreign and second language. Apart from running residential Hindi language courses for foreign students, the institute also conducts regular training programmes for teachers of Hindi belonging to non-Hindi states of India. The institute is situated at a 11 acres (4.5 ha) campus on the outskirts of Agra city. Headquartered in Agra the institute has eight regional centers in Delhi, Hyderabad, Mysore, Shillong, Dimapur, Guwahati, Ahmedabad and Bhubneshwar. The institute is the only government run institution in India established solely for research and teaching of Hindi as a foreign and second language.
[edit]References

^ World Gazetteer online India: largest cities and towns and statistics of their population". Accessed 25 Mar 2010.
^ Green.in.msn.com
^ Williams, Monier. "Sanskrit-English Dictionary". Cologne Digital Sanskrit Dictionaries. Cologne University. Retrieved 2009-11-08.
^ "Agra District profile". Official Website of Agra maintained by National Informatics Centre (NIC) of the Government of India. Retrieved 2009-11-08.
^ "Agra Fort". Archaeological Survey of India. Archived from the original on 3 December 2009. Retrieved 2009-11-08.
^ http://www.climate-charts.com/Locations/i/IN42261.php
^ "Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)". Census Commission of India. Archived from the original on 2004-06-16. Retrieved 2008-11-01.
^ "Agra City" (GIF). Imperial Gazetteer of India (Digital South Asia Library of University of Chicago) 5: 83–84. Retrieved 2009-11-08.
^ "Sole bidder bags Agra Inner Ring Road project". Retrieved 25 April 2011.
^ "Inner Ring Road Agra".
^ Koroth, Nandakumar. History of Bekal Fort.
^ "India’s new Entrepreneurs". Mint. May 16, 2007.
^ "ITC unveils Asia's largest spa in Agra". Economic Times (India). 2008-03-09. Retrieved 2009-11-08.
[edit]Further reading

Cole, Henry Hardy (1873). Illustrations of buildings near Muttra and Agra. India Office.
Agra, Archaeological Society of (1874). Transactions of the Archaeological Society of Agra, Jan–June 1874. Delhi Gazette Press.
Mukerji, Satya Chandra (1892). The Traveller's Guide to Agra. Sen & Co., Delhi.
Fanthome, Frederic (1895). Reminiscences of Agra. Thacker, Spink & Co..
Latif, Muḥammad (1896). Agra, Historical & Descriptive. Calcutta Central Press.
Keene, Henry George (1899, Sixth ed.). A Handbook for Visitors to Agra and Its Neighbourhood. Thacker, Spink & Co..
Smith, Edmund W. (1901). Moghul Colour Decoration of Agra, Part I. Govt. Press, Allahabad.
Havell, Ernest Binfield (1904). A Handbook to Agra and the Taj, Sikandra, Fatehpur-Sikri, and the Neighbourhood. Longmans, Green & Co., London.
Agranama: The authentic book about the history of Agra by Mr. Satish Chandra Chaturvedi
[edit]External links

Uttar Pradesh portal
Wikimedia Commons has media related to: Agra
Wikibooks has more on the topic of
Agra
Wikinews has related news: Agra
Wikisource has original text related to this article:
Agra
Agra Education
Agra City portal
Official website of Agra
Agra travel guide from Wikitravel
Agra at the Open Directory Project
Agra News
Taj Mahal Agra

[show]
Links to related articles
[show] v t e
Tourist attractions in Agra
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: Populated places established in 1504Cities and towns in Agra districtPlaces of Indian Rebellion of 1857Agra railway divisionNorth Central Railway ZoneTourism in Uttar PradeshFormer Indian capital citiesAgra

قس ترکی استانبولی
Agra Hindistan'ın kuzeyinde yer alan bir şehir.
Agra, 1526 - 1858 yılları arasında Hindistan'da hüküm sürmüş Babür İmparatorluğu, diğer bir deyişle Hint-Türk İmparatorluğu'nun eski başkentidir. Hindistan'ın simgesi ve bir dünya harikası olarak kabul edilen Tac Mahal'in ev sahipliğini de yapar.

Ayrıca bakınız [değiştir]

Hindistan'daki şehirler listesi
[gizle] g · t · dBir Milyondan Fazla Nüfuslu Hindistan Şehirleri Listesi
Agra · Ahmedabad · Allahabad · Amritsar · Asansol · Bangalore · Bhopal · Bhubaneswar · Chandigarh · Chennai · Coimbatore · Delhi · Dhanbad · Guwahati · Gwalior · Hyderabad · Indore · Jabalpur · Jaipur · Jamshedpur · Jodhpur · Kanpur · Kochi · Kolhapur · Kolkata · Kozhikode · Lucknow · Ludhiana · Madurai · Meerut · Mumbai · Navi Mumbai · Nagpur · Nashik · Patna · Pune · Rajkot · Ranchi · Sagar · Solapur · Srinagar · Surat · Thiruvanathapuram · Tiruchirappalli · Ujjain · Varanasi · Vijayawada · Visakhapatnam
Hindistan'daki bir yerleşim yeri hakkındaki bu taslağı geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.
Kategoriler: Hindistan yerleşim yerleri taslaklarıAgra