معاهده پاریس

معاهده پاریس در مارس ۱۸۵۷ میلادی پس از دومین نبرد انگلیس با ایران برسر مساله هرات جهت صلح بین دو کشور در پاریس منعقد گردید.

انگلیس با تصرف بخش‌هایی از جنوب ایران (بنادر خرمشهر و بوشهر و جزایر جنوب) ناصرالدین شاه قاجار را مجبور به قبول پیمان پاریس (۱۸۵۶) کرد. بر طبق این پیمان ایران از ادعای خود بر هرات چشم پوشی کرد و هرات در ۱۸۶۳ به افغانستان ملحق گشت و ایران موجودیت کشوری به نام افغانستان را به رسمیت شناخت. در سال ۱۸۸۷ بلوچستان توسط انگلیسها به هند (تحت حکومت بریتانیا) ملحق شد.

قاجاریان
شاهان
عنوان
آغامحمدخان
فتحعلی‌شاه
محمدشاه
ناصرالدین‌شاه
مظفرالدین‌شاه
محمدعلی‌شاه
احمدشاه
دورهٔ سلطنت
۱۱۶۱-۱۱۷۶
۱۱۷۶-۱۲۱۳
۱۲۱۳-۱۲۲۷
۱۲۲۸-۱۲۷۵
۱۲۷۵-۱۲۸۵
۱۲۸۵-۱۲۸۸
۱۲۸۸-۱۳۰۴
نخست‌وزیرهای مشهور
حاج ابراهیم کلانتر
قائم مقام فراهانی
حاج میرزا آقاسی
امیرکبیر
سپهسالار
مستوفی‌الممالک
امین‌السلطان
عین‌الدوله
مشیرالدوله
مشیرالدوله پیرنیا
قوام‌السلطنه
وثوق‌الدوله
چهره‌های سرشناس
عباس میرزا نایب السلطنه
محمدعلی میرزا دولتشاه
میرزارضا کرمانی
میرزای شیرازی
کامران میرزا
ظل‌السلطان
تاج‌السلطنه
فروغ‌الدوله
فخرالدوله
شعاع السلطنه
ارشدالدوله
سالارالدوله
مهد علیا
حسین بهزاد
ستارخان
یپرم‌خان
صمصام‌السلطنه
حیدرخان عمواوغلی
میرزا کوچک‌خان جنگلی
علیقلی خان سردار اسعد
رویدادهای مهم
قرارداد آخال
معاهده پاریس
معاهده گلستان
معاهده ترکمنچای
امتیازات و قراردادها
جنگ‌های ایران و روسیه
جنبش مشروطه
قیام تنباکو
جنبش مشروطه
فرمان مشروطیت
جنبش جنگل
کودتای ۱۲۹۹
انحلال سلسله قاجار


محتویات [نمایش]
جدایی هرات از ایران توسط انگلیسها [ویرایش]

اعلان جنگ انگلستان یا بطور مشخص کمپانی هند شرقی علیه ایران، در واقع یکی از ترفندهای ماهرانه و ماجراجویانه سیاست خارجی انگلیس در آسیاست که به مدد آن، تا پیش از این نیز، تصرفات خود را در این قاره گسترش داده بود.[۱]

در قرن ۱۶ م. هرات تحت کنترل صفویان ایران قرار گرفت. در دوران صفوی هرات مهم‌ترین شهر و مرکز خراسان محسوب می‌شد. شاه عباس کبیر در این شهر به دنیا آمد و تا پیش از به سلطنت رسیدن در این شهر زندگی می‌کرد.

هرات همواره مورد طمع ازبکان بود حتی چندبار این شهر به دست ازبکان افتاد. اما سلطه ازبکان بر این شهر به صورت کوتاه مدت بود و آنها از دوره‌های فترت در اوایل سلطنت شاه طهماسب اول و اوایل سلطنت سلطان محمد خدابنده و شاه عباس اول استفاده کردند و هر بار برای مدت کمی این شهر را در اشغال داشتند. گفتنی است پس از سقوط صفویان هرات مدتی در اشغال طایفهٔ ابدالی بود و به دست نادر شاه افشار افتاد. پس از مرگ نادر افغان‌ها بر هرات مسلط شدند. در دوران معروف به بازی بزرگ ماموران بریتانیایی در هرات فعال بودند و از جدایی هرات از حکومت ایران پشتیبانی می‌کردند.

در ۱۲۴۹ ه. ق. عباس میرزا از سوی فتح‌علی شاه قاجار مامور پس گرفتن هرات از افغان‌ها شد. مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را ناتمام گذاشت. محمد شاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد که ناکام ماند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار دوست محمدخان، حاکم کابل و قندهار هرات را گرفت. نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسام‌السلطنه هرات را محاصره کردند و در سال ۱۲۷۳ ه. ق. این شهر را گرفتند.

با مداخلات بریتانیا در جنوب ایران و بحرانی شدن روابط ایران و بریتانیا طی عهدنامه‌ای که در ۱۲۷۳ ه. ق. (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا امضا شد قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان خود را از هرات فراخواند و استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت. پس از جنگ هرات بسال ۱۲۴۹ ه‍. ق. قسمت‌های از شرق هریرود به بعد (شامل هرات) به افغانستان ضمیمه گردید.

جستارهای وابسته [ویرایش]

جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار
امتیازات و قراردادها در دوره قاجار
پانویس [ویرایش]

↑ راه توده ـ کارل مارکس
گرانتوسگی: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کریم کشاورز، تهران، ۱۳۴۵.
مرتضی راوندی: تاریخ اجتماعی ایران، تهران، ۱۳۵۴.
کارل مارکس: استعمار در آسیا - هند، پارس، افغانستان
پیوند به بیرون [ویرایش]

انتقاد مارکس از اشغال استعماری بوشهر و خرمشهر
کارل مارکس: ایران و توطئه انگلیس
تجربه پارس و چین در جنگ‌های نامنظم
خاندان صفوی
معاهده پاریس
[نهفتن]
ن • ب • و
امتیازات و قراردادها در دوره قاجار
میان ایران و سایر کشورها
عهدنامه گلستان؛ ایران و روسیه (۱۸۱۳) • عهدنامه ترکمانچای؛ ایران و روسیه (۱۸۲۸) • معاهده پاریس؛ ایران و انگلیس (۱۸۵۶) • پیمان آخال؛ ایران و روسیه (۱۸۸۱) • قرارداد ۱۹۱۹؛ میان ایران و انگلیس (۱۹۱۹) • قرارداد ایران و شوروی (۱۹۲۱)

میان ایران و اتباع
و شرکت‌های خارجی
امتیازنامه رویتر • قرارداد دارسی • امتیاز خوشتاریا • امتیاز کشتیرانی در رود کارون • تأسیس بانک شاهی • استخراج معادن • امتیاز راه‌آهن جلفا به قزوین • امتیاز انحصار توتون و تنباکوی ایران • قرارداد لاتاری
میان سایر کشورها درباره ایران
قرارداد سن پترزبورگ ؛میان روسیه و انگلیس ( ۱۹۰۷)
مرتبط
بازی بزرگ • استعمار • هرات • نخجوان • اران • قفقاز • شیروان • مغان • تالش • اردوباد • بلوچستان انگلیس • باکو • آذربایجان • افغانستان • گرجستان • داغستان • شیروان • قوبا • عباس‌میرزا • ناصرالدین شاه • امیرکبیر
این یک نوشتار خُرد پیرامون تاریخ است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
رده‌های صفحه: فرانسه در ۱۸۵۷ (میلادی)بریتانیا در ۱۸۵۷ (میلادی)پیمان‌نامه‌های سلسله قاجاریه تاریخ ایراند ودمان قاجار روابط ایران و بریتانیا معاهده‌های تنظیم‌شده در پاریس

قس آلمانی

Der Frieden von Paris 1857 beendete den britisch-persischen Krieg 1856/57[1] zwischen Großbritannien und Persien.
Am 4. März kam ein Friedensschluss zustande. Er beendete die Auseinandersetzungen beider Staaten wegen eines persischen Angriffs auf die afghanische Provinz Herat im Oktober zuvor, der zur britischen Kriegserklärung am 1. November 1856[2] und einer Besetzung der Insel Charak vor der Stadt Buschir und der Eroberung der Stadt selbst am 10. Dezember geführt hatten. Die Briten rangen Persien das Versprechen ab, vor Kriegserklärungen gegenüber Herat oder Afghanistan erst britische Vermittlung zu suchen. Die persischen Invasionstruppen mussten Herat, die Briten Persien wieder räumen.
Siehe auch [Bearbeiten]

Geschichte des Iran #Die Neuzeit
Geschichte des Vereinigten Königreichs von Großbritannien und Irland #Das viktorianische Zeitalter
Geschichte Afghanistans #19. und frühes 20. Jahrhundert
Anglo-Afghanische Kriege (1839–1842, 1878–1881)
Einzelnachweise [Bearbeiten]

Großbritannien (Geschichte 1855-1857). In: Meyers Konversations-Lexikon. 4. Auflage. Band 7, Bibliographisches Institut, Leipzig 1885–1892, S. 821. Persien (Geschichte des neupersischen Reichs). In: Meyers. 4. Auflage. Band 12, S. 873.
↑ vergl. Anglo-Persian War, engl. Wikipedia
↑ Karl Marx: Der Englisch-Persische Krieg. In: New-York Daily Tribune Nr. 4904 vom 7. Januar 1857, Leitartikel, geschrieben am 30. Oktober 1856. Zit nach Karl Marx/Friedrich Engels: Werke. (Karl) Dietz Verlag, Berlin. Band 12, Berlin/DDR 1961. S. 71-73. Aus dem Englischen. Online auf: www.mlwerke.de (Kommentar zur Kriegserklärung)
Kategorien: Vertrag von ParisGeschichte IransBritische Kolonialgeschichte1857

قس انگلیسی


The Treaty of Paris (1857) marked the end of the hostilities of the Anglo-Persian War. On the Persian side negotiations were handled by ambassador Ferukh Khan. The two sides signed the peace treaty on 4 March 1857.[1][2]


Persia in 1808 according to a British map, before losses to Russia in the north by the 1813 Treaty of Gulistan, and the loss of Herat to Great Britain in 1857 through the Treaty of Paris.
In the Treaty, the Persians agreed to withdraw from Herat, to apologise to the British ambassador on his return, and to sign a commercial treaty; the British agreed not to shelter opponents of the Shah in the embassy, and they abandoned the demand to replace prime minister as well as one requiring territorial concessions to the Imam of Muscat, a British ally.

[edit]See also

Treaty of Paris
Greater Iran
Franco-Persian alliance
[edit]Notes

^ Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces‎ Steven R. Ward, p.80 [1]
^ The Middle East and North Africa 2004 Taylor & Francis Group, Lucy Dean p.364 [2]
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: History of Iran1857 treaties1857 in France1857 in the United KingdomHistory of ParisIran–United Kingdom relations


همچنین
متن فارسی معاهده

بسم الله الرحمن الرحیم
[مقدمه]
چون اعلیحضرت خورشید آیت اقدس همایون، پادشاه اعظم و شاهنشاه بالاستقلال کل ممالک ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس هر دو علی السویه از روی صدق مایل این هستند که مصائب جنگی را که منافی میل و مکنونات خاطر دوستانه ایشان است رفع نمایند و روابط دوستی که مدت مدیدی فیمابین دولتین علیتین برقرار بوده مجدداً به یک صلحی که بر وفق فواید طرفین باشد بر بنیان محکم برپا نمایند، لهذا به جهت اجرای این مقصود و مطلوب، اعلیحضرت پادشاه ایران جناب جلالتمآب مقرب الخاقان فرخ خان امین الملک سفیر کبیر دولت علیه ایران صاحب تصویر همایون و حمایل آبی و دارای کمر مکلل به الماس و غیره و غیره و غیره را و اعلیحضرت پادشاه انگلیس جناب مجدت نصاب هنری ریچارد چارلز بارون کاولی از امنای دولت انگلیس و از اجزای مشورتخانه مبارکه مخصوصه اعلیحضرت پادشاه انگلیس حامل نشان بزرگ و شریف حمام و سفیر کبیر مخصوص و مختار دولت انگلیس در نزد اعلیحضرت امپراطور فرانسه و غیره و غیره و غیره را وکلای مختار خود تعیین فرموده اند و ایشان بعد از آن که اختیارنامه های خود را ابراز و مبادله نمودند و موافق ترکیب رسمی دیدند فصول ذیل را مقبول و مقرر داشتند:
فصل اول- از روز مبادله امضانامه های عهدنامه حال فیمابین اعلیحضرت شاهنشاه ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس و ایرلاند و نیز فیمابین أخلاف و ممالک و رعایای طرفین صلح و دوستی دایمی خواهد بود.
فصل دویم- چون به دولت و اقبال فیمابین دولتین ایران و انگلیس صلح برقرار گردید بحکم این فقره مقرر است که عساکر دولت انگلیس ممالک ایران را تخلیه خواهند کرد موافق شرایط و تعهدات مسطوره ذیل.
فصل سیم- دولتین علیتین معاهدتین تعهد می کنند که کل اسرایی که حین جنگ به دست عساکر طرفین افتاده باشند بلادرنگ آزاد نمایند.
فصل چهارم- اعلیحضرت شاهنشاه ایران تعهد می کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه های این عهدنامه یک عفونامه کامل اعلام نماید که بواسطه آن، جمیع رعایای ایران که در وقت جنگ، با مراوده خود با عساکر انگلیس، مصدر خیانتی شده باشند از عقوبت این حرکت خود معاف باشند بطوری که هیچ کس هر درجه که داشته باشد به جهت این حرکت خود مورد تنبیه و اذیت و تعدی نخواهد بود.
فصل پنجم- اعلیحضرت پادشاه ایران تعهد می کند که بلادرنگ لازمه تدابیر را به کار ببرد که عساکر و کارگزاران ایران را از خاک و شهر هرات و سایر نقاط افغانستان بیرون بکشد. تخلیه ممالک مزبوره تا مدت سه ماه بعد از مبادله امضانامه های این عهدنامه خواهد بود.
فصل ششم- اعلیحضرت شاهنشاه ایران راضی می شود که ترک بکند کل ادعای سلطنتی بر خاک و شهر هرات و ممالک افغان [را] و هرگز مطالبه نکند از رؤسای هرات و ممالک افغان هیچ علامت اطاعت مثل سکه و خطبه و باج و نیز اعلیحضرت ایشان تعهد می کند که بعد از این از هر مداخله در امورات داخله افغانستان اجتناب نماید و قول می دهند که هرات و تمام افغانستان را مستقل شناخته و هرگز در صدد اخلال استقلال این ولایات برنیایند.
و نیز در صورت ظهور و منازعه فیمابین دولت ایران و ممالک هرات و افغانستان دولت ایران تعهد می کند که اصلاح آن را رجوع به اهتمامات دوستانه دولت انگلیس نماید و اقدام به جنگ نکند مگر در صورتی که اهتمامات دوستانه دولت انگلیس مثمر ثمری نشود.
از طرف دیگر دولت انگلیس تعهد می کند که همه وقت اعتبار خود را در ممالک افغان به کار برد و نگذارد که از آنها و هیچ یک از آنها باعث هیچ نوع تشویش و پریشانی دولت ایران بشود و اگر دولت ایران در وقوع مشکلات رجوع به دولت انگلیس نماید، دولت انگلیس نهایت کوشش را خواهد نمود که منازعات فیمابین را موافق حق و مطابق شأن دولت ایران اصلاح نماید.
فصل هفتم- در صورتی که از جانب هرات و ممالک افغان بر سر حدات ایران تجاوزی بشود، هر گاه ترضیه شایسته داده نشود دولت ایران حق خواهد داشت که به جهت دفع و تنبیه جانب متعدی، اقدام به حرکات جنگ نماید، اما این صراحتاً معلوم و مقبول است که هر لشکر از جانب دولت ایران که به جهت مقصود مزبور از سر حد بگذرد به محض اجرای مقصود خود، مراجعت به خاک خود خواهد کرد و استعمال حق مزبور نباید بهانه توقف دائمی عساکر دولت ایران به الحاق شهری یا یک جزو ممالک مزبوره به ممالک ایران بشود.
فصل هشتم- دولت ایران تعهد می کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه های این عهدنامه، جمیع اسرائی که در حین جنگ در افغانستان به دست عساکر ایران افتاده باشند بدون عوض نقدی آزاد نمایند و همچنین جمیع أفاغنه که به اسم گروی یا به جهت امور دولتی در هر جای ممالک ایران مقید باشند، به همان طور آزاد خواهند بود، به شرط آنکه أفاغنه هم از طرف خود اسرا و مقیدین ایرانی را که در دست آنها باشد بدون عوض نقدی آزاد نمایند. دولتین معاهدتین در صورت لزوم مأمورین نصب خواهند کرد که شرایط این فقره را معمول دارند.
فصل نهم- دولتین علیتین تعهد می کند که در باب نصب و اعتراف قونسولهای جنرال و قونسولها و وکلای قونسول هر یک از این دو دولت در ممالک همدیگر حالت دول کاملة الوداد را خواهند داشت و نسبت به رعایای طرفین و تجارت ایشان در هر باب همان طور رفتار خواهد شد که با رعایا و تجارت دول کامله الوداد می شود.
فصل دهم- بلا فاصله بعد از مبادله امضانامه های این عهدنامه سفارت انگلیس مراجعت به طهران خواهد کرد و دولت ایران قبول می نماید که سفارت مذکور را با معذرت و تشریفات معینه، که وکلای مختار طرفین معظمتین، امروز در نوشته ای جداگانه ممضی نموده اند، بپذیرند.
فصل یازدهم- دولت ایران تعهد می کند که در مدت سه ماه بعد از مراجعت سفارت انگلیس به طهران یک مأموری را تعیین نماید که باتفاق یک مأمور دولت انگلیس مطالبات نقدی جمیع رعایای انگلیس را از رعایای دولت ایران تحقیق و مشخص نمایند و دولت ایران هر یک از این مطالبات که به تصدیق مأمورین مزبور باشد یا دفعتاً یا به قسط خواهد داد در یک مدتی که بیشتر از یک سال از تاریخ اعلام مأمورین نباشد.
همچنین هر تبعه ایرانی با رعایای سایر دول که تا زمان حرکت سفارت انگلیس از طهران در تحت حمایت انگلیس بوده و از آن به بعد ترک آن را ننموده اند دعاوی و ادعایی با دولت علیه داشته باشند، مأمورین مزبور به آن هم رسیدگی کرده و حکم خواهند داد.
فصل دوازدهم- باستثنای آنچه در فصل سابق مقرر شده دولت انگلیس این حق را ترک و انکار خواهد کرد که حمایت نکند بعد از این هیچ یک از رعایای ایران را که بالفعل در نوکری سفارت و قونسول ها و وکلای قونسول انگلیس نباشد، به شرط این که چنین حقی به دول دیگر نداده و معمول شود و در این باب و جمیع خصوصات دیگر دولت انگلیس مطالبه می کند و دولت ایران هم تعهد می کند که همان امتیازات و معافات در ممالک ایران به دولت انگلیس و نوکرها و رعایای آن داده خواهد شد که به دول کاملة الوداد و به نوکرها و رعایای ایشان داده می شود و همچنین دولت انگلیس و نوکرها و رعایای آن بهره یاب خواهند بود از همان احترام و اعتبار که به دول کاملة الوداد و به نوکرها و رعایای آنها داده می شود.
فصل سیزدهم- دولتین علیتین معاهدتین به حکم این فصل تجدید می کنند آن قرار را که در ماه آغوست سنه یک هزار و هشتصد و پنجاه و یک عیسوی مطابق شهر شوال سنه یک هزار و دویست و شصت و هفت هجری در باب رفع تجارت غلام و کنیز در خلیج فارس فیمابین این دو دولت داده شده است و علاوه بر این تعهد می کند که قرار مزبور پس از انقضای مدت برقراری آن که عبارت از ماه آغوست سنه یک هزار و هشتصد و شصت و دو عیسوی باشد تا مدت ده سال دیگر برقرار خواهد بود و به این نحو امتداد خواهد یافت تا یکی از جانبین به یک اعلام رسمی قرار مزبور را موقوف بدارد، اما اعلام مزبور معمول نخواهد بود مگر یک سال بعد از ظهور آن.
فصل چهاردهم- بلافاصله مبادله امضانامه های این عهدنامه، عساکر انگلیس هر نوع حرکات خصمانه را نسبت به دولت و مملکت ایران ترک خواهد کرد. دولت انگلیس علاوه بر این تعهد می کند به محض این که قرارداد تخلیه هرات و ممالک افغانستان از عساکر ایران و همچنین قرارداد پذیرایی سفارت انگلیس به طهران کاملاً مجری شد، عساکر انگلیس خود را از جمیع ولایات و اماکن و جزایر که تعلق به ایران دارند بلادرنگ پس خواهند کشید و دولت انگلیس تعهد می کند که در این اثنا سرکرده عساکر انگلیس عمداً هیچ حرکتی که موجب ضعف اطاعت رعایای ایران نسبت به اعلیحضرت شاهنشاه ایران باشد نخواهد کرد، بلکه تقویت اطاعت مزبوره نهایت مقصود دولت انگلیس است. علاوه بر این دولت انگلیس تعهد می کند که بقدر امکان رعایای ایران از زحمت حضور عساکر انگلیس ایمن خواهند بود و همچنین آذوقه که به جهت عساکر مزبوره لازم شود دولت ایران تعهد می کند که به کارگزاران خود قدغن ننماید که عساکر انگلیس را در تحصیل آذوقه مزبور اعانت کنند و نیز دولت انگلیس تعهد می کند که در حین اخذ اشیاء قیمت آن را موافق نرخ روز از جانب مأمورین انگلیس بلادرنگ داده خواهد شد.
فصل پانزدهم- عهدنامه حال ممضی خواهد شد و امضانامه های آن مبادله خواهد شد در بغداد در مدت سه ماه یا زودتر هر گاه ممکن شود.
به جهت اثبات مسطورات فوق ایلچیان طرفین این عهدنامه را ممضی و به مهر خود ممهور ساختند در پاریس در چهار نسخه، یوم هفتم شهر رجب المرجب سنه یک هزار و دویست و هفتاد و سه تحریر یافت.

محل مهر امین الملک فرخ خان سفیر کبیر دولت علیه ایران

محل مهر و امضای کاولی

منبع: کتاب معاهدات و قراردادهای تاریخی در دوره قاجاریه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، صفحه 282 تا 286


قس از نگاه یک افغان امروزی
معاهده پاریس
از: مهدیزاده کابلی


فهرست مندرجات


ایران در تکاپوی الحاق‌گری
متن عهدنامه
…
...
...
...
...
...
...
...
...
یادداشت‌ها
پیوست‌ها
پی‌نوشت‌ها
جُستارهای وابسته
سرچشمه‌ها
پیوند به بیرون

[...] [...]


معاهدۀ پاریس در سال ۱۲۷۳ ه‍.ق (۱۸۵۷ میلادی)، بین دولتین بریتانیا و ایران به امضأ رسید و بر اساس آن قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان اشغالگر خود را از هرات فراخواند و حاکمیت دولت افغانستان را بر آن شهر به رسمیت بشناسد.


[↑] ایران در تکاپوی الحاق‌گری


هرات از دیرباز، همواره مورد طمع شاهان پارس (ایران کنونی) بود. اما هر بار برای مدتی کمی این شهر را در اشغال داشتند. در قرن ۱٦ میلادی، هرات در اشغال صفویان ترک‌تبار درآمد. در این دوران، هرات مرکز کشور فروپاشیده خراسان و محل سکونت طایفۀ ابدالی، یکی از شاخه‌های مشهور قوم پشتون بود که محققان را در آریایی بودن آن‌ها شکی باقی نیست. پس از سقوط صفویان، هرات در اختیار نیروهای بومی (آریایی‌تبار) قرار گرفت و با بر افتادن سلطنت افغان‌ها در ایران، نادرشاه افشار با دشواری این شهر را اشغال کرد. اما سلطه او بر این شهر کوتاه مدت بود. پس از مرگ نادر دوباره افغان‌ها بر هرات مسلط شدند و این تسلط تا امروز ادامه دارد.


در دوران سلسلۀ قاجاریه بر ایران، پس از جدایی خراسان کنونی از پیکر افغانستان، شاهان قاجار بارها در جهت جدایی هرات از این کشور نیز تلاش کردند. اما هر بار این تلاش‌های تجاوزگرانه به ناکامی انجامید. چنان که در سال ۱٢۴۹ ه‍.ق عباس میرزا از سوی فتح‌علی شاه قاجار مأمور اشغال هرات شد. مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را نافرجام گذاشت. محمدشاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد، که ناکام ماند. در زمان ناصرالدین شاه، هرات به‌دست امیر دوست‌محمد خان افتاد. نیروهای نظامی دولت قاجار تحت فرمان حسام‌السلطنه غافلگیرانه به هرات حمله برد و در سال ۱۲۷۳ ه‍.ق این شهر را اشغال کرد.


با مداخلات بریتانیا در جنوب ایران و بحرانی شدن روابط ایران و بریتانیا طی عهدنامه‌ای که در ۱۲۷۳ ه‍.ق (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا به امضا رسید، قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان خود را از هرات اشغالی فراخواند و حاکمیت دولت افغانستان را بر آن شهر به رسمیت بشناسد. بنابر این، رویای تصرف هرات از سوی شاهان قاجاریه برای همیشه نقش بر آب شد.


[↑] متن معاهده پاریس


بسم‌الله الرحمن الرحیم

چون اعلیحضرت خورشید آیت اقدس همایون، پادشاه اعظم و شاهنشاه بالاستقلال کل ممالک ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس هر دو علی‌السویه از روی صدق مایل این هستند که مصائب جنگی را که منافی میل و مکنونات خاطر دوستانه ایشان است رفع نمایند و روابط دوستی که مدت مدیدی فیمابین دولتین علیتین برقرار بوده مجدداً به یک صلحی که بر وفق فواید طرفین باشد بر بنیان محکم برپا نمایند، لهذا به جهت اجرای این مقصود و مطلوب، اعلیحضرت پادشاه ایران جناب جلالتمآب مقرب الخاقان فرخ خان امین‌الملک سفیر کبیر دولت علیه ایران صاحب تصویر همایون و حمایل آبی و دارای کمر مکلل به الماس و غیره و غیره و غیره را و اعلیحضرت پادشاه انگلیس جناب مجدت نصاب هنری ریچارد چارلز بارون کاولی از امنای دولت انگلیس و از اجزای مشورتخانه مبارکه مخصوصه اعلیحضرت پادشاه انگلیس حامل نشان بزرگ و شریف حمام و سفیر کبیر مخصوص و مختار دولت انگلیس در نزد اعلیحضرت امپراطور فرانسه و غیره و غیره و غیره را وکلای مختار خود تعیین فرموده‌اند و ایشان بعد از آن که اختیارنامه‌های خود را ابراز و مبادله نمودند و موافق ترکیب رسمی دیدند فصول ذیل را مقبول و مقرر داشتند:


فصل اول- از روز مبادله امضانامه‌های عهدنامه حال فیمابین اعلیحضرت شاهنشاه ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس و ایرلاند و نیز فیمابین أخلاف و ممالک و رعایای طرفین صلح و دوستی دایمی خواهد بود.


فصل دویم- چون به دولت و اقبال فیمابین دولتین ایران و انگلیس صلح برقرار گردید بحکم این فقره مقرر است که عساکر دولت انگلیس ممالک ایران را تخلیه خواهند کرد موافق شرایط و تعهدات مسطوره ذیل.


فصل سیم- دولتین علیتین معاهدتین تعهد مى‌کنند که کل اسرایی که حین جنگ به دست عساکر طرفین افتاده باشند بلادرنگ آزاد نمایند.


فصل چهارم- اعلیحضرت شاهنشاه ایران تعهد مى‌کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه یک عفونامه کامل اعلام نماید که بواسطه آن، جمیع رعایای ایران که در وقت جنگ، با مراوده خود با عساکر انگلیس، مصدر خیانتی شده باشند از عقوبت این حرکت خود معاف باشند بطوری که هیچ کس هر درجه که داشته باشد به جهت این حرکت خود مورد تنبیه و اذیت و تعدی نخواهد بود.


فصل پنجم- اعلیحضرت پادشاه ایران تعهد مى‌کند که بلادرنگ لازمه تدابیر را به کار ببرد که عساکر و کارگزاران ایران را از خاک و شهر هرات و سایر نقاط افغانستان بیرون بکشد. تخلیه ممالک مزبوره تا مدت سه ماه بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه خواهد بود.


فصل ششم- اعلیحضرت شاهنشاه ایران راضی مى‌شود که ترک بکند کل ادعای سلطنتی بر خاک و شهر هرات و ممالک افغان [را] و هرگز مطالبه نکند از رؤسای هرات و ممالک افغان هیچ علامت اطاعت مثل سکه و خطبه و باج و نیز اعلیحضرت ایشان تعهد مى‌کند که بعد از این از هر مداخله در امورات داخله افغانستان اجتناب نماید و قول مى‌دهند که هرات و تمام افغانستان را مستقل شناخته و هرگز در صدد اخلال استقلال این ولایات برنیایند.


و نیز در صورت ظهور و منازعه فیمابین دولت ایران و ممالک هرات و افغانستان دولت ایران تعهد مى‌کند که اصلاح آن را رجوع به اهتمامات دوستانه دولت انگلیس نماید و اقدام به جنگ نکند مگر در صورتی که اهتمامات دوستانه دولت انگلیس مثمر ثمری نشود.


از طرف دیگر دولت انگلیس تعهد مى‌كند که همه وقت اعتبار خود را در ممالک افغان به کار برد و نگذارد که از آنها و هیچ یک از آنها باعث هیچ نوع تشویش و پریشانی دولت ایران بشود و اگر دولت ایران در وقوع مشکلات رجوع به دولت انگلیس نماید، دولت انگلیس نهایت کوشش را خواهد نمود که منازعات فیمابین را موافق حق و مطابق شأن دولت ایران اصلاح نماید.


فصل هفتم- در صورتی که از جانب هرات و ممالک افغان بر سرحدات ایران تجاوزی بشود، هر گاه ترضیه شایسته داده نشود دولت ایران حق خواهد داشت که به جهت دفع و تنبیه جانب متعدی، اقدام به حرکات جنگ نماید، اما این صراحتاً معلوم و مقبول است که هر لشکر از جانب دولت ایران که به جهت مقصود مزبور از سر حد بگذرد به محض اجرای مقصود خود، مراجعت به خاک خود خواهد کرد و استعمال حق مزبور نباید بهانه توقف دائمی عساکر دولت ایران به الحاق شهری یا یک جزو ممالک مزبوره به ممالک ایران بشود.


فصل هشتم- دولت ایران تعهد مى‌کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه، جمیع اسرائی که در حین جنگ در افغانستان به دست عساکر ایران افتاده باشند بدون عوض نقدی آزاد نمایند و همچنین جمیع أفاغنه که به اسم گروی یا به جهت امور دولتی در هر جای ممالک ایران مقید باشند، به همان طور آزاد خواهند بود، به شرط آنکه أفاغنه هم از طرف خود اسرا و مقیدین ایرانی را که در دست آنها باشد بدون عوض نقدی آزاد نمایند. دولتین معاهدتین در صورت لزوم مأمورین نصب خواهند کرد که شرایط این فقره را معمول دارند.


فصل نهم- دولتین علیتین تعهد مى‌کند که در باب نصب و اعتراف قونسولهای جنرال و قونسولها و وکلای قونسول هر یک از این دو دولت در ممالک همدیگر حالت دول کاملة الوداد را خواهند داشت و نسبت به رعایای طرفین و تجارت ایشان در هر باب همان طور رفتار خواهد شد که با رعایا و تجارت دول کامله الوداد مى‌شود.


فصل دهم- بلا فاصله بعد از مبادله امضانامه‌های این عهدنامه سفارت انگلیس مراجعت به طهران خواهد کرد و دولت ایران قبول مى‌نماید که سفارت مذکور را با معذرت و تشریفات معینه، که وکلای مختار طرفین معظمتین، امروز در نوشته‌ای جداگانه ممضی نموده‌اند، بپذیرند.


فصل یازدهم- دولت ایران تعهد مى‌کند که در مدت سه ماه بعد از مراجعت سفارت انگلیس به طهران یک مأموری را تعیین نماید که باتفاق یک مأمور دولت انگلیس مطالبات نقدی جمیع رعایای انگلیس را از رعایای دولت ایران تحقیق و مشخص نمایند و دولت ایران هر یک از این مطالبات که به تصدیق مأمورین مزبور باشد یا دفعتاً یا به قسط خواهد داد در یک مدتی که بیشتر از یک سال از تاریخ اعلام مأمورین نباشد.


همچنین هر تبعه ایرانی با رعایای سایر دول که تا زمان حرکت سفارت انگلیس از طهران در تحت حمایت انگلیس بوده و از آن به بعد ترک آن را ننموده‌اند دعاوی و ادعایی با دولت علیه داشته باشند، مأمورین مزبور به آن هم رسیدگی کرده و حکم خواهند داد.


فصل دوازدهم- باستثنای آنچه در فصل سابق مقرر شده دولت انگلیس این حق را ترک و انکار خواهد کرد که حمایت نکند بعد از این هیچ یک از رعایای ایران را که بالفعل در نوکری سفارت و قونسول‌ها و وکلای قونسول انگلیس نباشد، به شرط این که چنین حقی به دول دیگر نداده و معمول شود و در این باب و جمیع خصوصات دیگر دولت انگلیس مطالبه مى‌کند و دولت ایران هم تعهد مى‌کند که همان امتیازات و معافات در ممالک ایران به دولت انگلیس و نوکرها و رعایای آن داده خواهد شد که به دول کاملة الوداد و به نوکرها و رعایای ایشان داده مى‌شود و همچنین دولت انگلیس و نوکرها و رعایای آن بهره یاب خواهند بود از همان احترام و اعتبار که به دول کاملة الوداد و به نوکرها و رعایای آنها داده مى‌شود.


فصل سیزدهم- دولتین علیتین معاهدتین به حکم این فصل تجدید مى‌کنند آن قرار را که در ماه آغوست سنه یک هزار و هشتصد و پنجاه و یک عیسوی مطابق شهر شوال سنه یک هزار و دویست و شصت و هفت هجری در باب رفع تجارت غلام و کنیز در خلیج فارس فیمابین این دو دولت داده شده است و علاوه بر این تعهد مى‌کند که قرار مزبور پس از انقضای مدت برقراری آن که عبارت از ماه آغوست سنه یک هزار و هشتصد و شصت و دو عیسوی باشد تا مدت ده سال دیگر برقرار خواهد بود و به این نحو امتداد خواهد یافت تا یکی از جانبین به یک اعلام رسمی قرار مزبور را موقوف بدارد، اما اعلام مزبور معمول نخواهد بود مگر یک سال بعد از ظهور آن.


فصل چهاردهم- بلافاصله مبادله امضانامه‌های این عهدنامه، عساکر انگلیس هر نوع حرکات خصمانه را نسبت به دولت و مملکت ایران ترک خواهد کرد. دولت انگلیس علاوه بر این تعهد مى‌کند به محض این که قرارداد تخلیه هرات و ممالک افغانستان از عساکر ایران و همچنین قرارداد پذیرایی سفارت انگلیس به طهران کاملاً مجری شد، عساکر انگلیس خود را از جمیع ولایات و اماکن و جزایر که تعلق به ایران دارند بلادرنگ پس خواهند کشید و دولت انگلیس تعهد مى‌کند که در این اثنا سرکرده عساکر انگلیس عمداً هیچ حرکتی که موجب ضعف اطاعت رعایای ایران نسبت به اعلیحضرت شاهنشاه ایران باشد نخواهد کرد، بلکه تقویت اطاعت مزبوره نهایت مقصود دولت انگلیس است. علاوه بر این دولت انگلیس تعهد مى‌کند که بقدر امکان رعایای ایران از زحمت حضور عساکر انگلیس ایمن خواهند بود و همچنین آذوقه که به جهت عساکر مزبوره لازم شود دولت ایران تعهد مى‌کند که به کارگزاران خود قدغن ننماید که عساکر انگلیس را در تحصیل آذوقه مزبور اعانت کنند و نیز دولت انگلیس تعهد مى‌کند که در حین اخذ اشیاء قیمت آن را موافق نرخ روز از جانب مأمورین انگلیس بلادرنگ داده خواهد شد.


فصل پانزدهم- عهدنامه حال ممضی خواهد شد و امضانامه‌های آن مبادله خواهد شد در بغداد در مدت سه ماه یا زودتر هر گاه ممکن شود.


به جهت اثبات مسطورات فوق ایلچیان طرفین این عهدنامه را ممضی و به مهر خود ممهور ساختند در پاریس در چهار نسخه، یوم هفتم شهر رجب‌المرجب سنه یک هزار و دویست و هفتاد و سه تحریر یافت.


محل مهر امین‌الملک فرخ خان سفیر کبیر دولت علیه ایران
محل مهر و امضای کاولی[۱]


قس از نگاه یک ایرانی امروزی

معاهده پاریس
سیزدهم اسفند ماه سال یکهزار و دویست و سی و پنج هجری شمسی، مصادف با 7 رجب 1273 قمری در پی حمله ناصرالدین شاه قاجار به شهر هرات و متعاقب آن اشغال شهرهای جنوبی ایران بوسیله انگلستان «معاهده پاریس» بین ایران و انگلستان منعقد شد. بر طبق این پیمان ایران از ادعای خود بر هرات چشم پوشی کرد و هرات به افغانستان ملحق گشت و ایران موجودیت کشوری به نام افغانستان را به رسمیت شناخت
و اما جریان انعقاد این پیمان خفت بار از این قرار بود که؛ ناصرالدین شاه قاجار با وجود تسلیم در مقابل قدرت های بیگانه، از اقدامات انگلیس که در حمایت حاکم هرات «دوست محمّد خان» و بر ضد ایران صورت می گرفت ناراضی بود و کار به آنجا رسید که قوای ایران در سال یکهزار و دویست و هفتاد و سه هجری قمری، هرات را به تصرف خود درآوردند و قصد تسخیر قندهار و سایر نقاط افغانستان را داشتند. ولی انگلیسی ها به عنوان اجرای تعهد در قبال حاکم هرات به دولت ایران اعلان جنگ دادند و جزیره خارک و بوشهر و سپس خرمشهر را اشغال کردند و اهواز را نیز مورد تهدید قرار دادند. از این رو مذاکرات صلحی میان طرفین آغاز شد که به انعقاد «معاهده پاریس » منجر شد.
به موجب این معاهده ننگین، دولت ایران تعهد کرد که هرات و تمام خاک افغانستان را تخلیه کند و از هر ادعایی نسبت به حکومت خود در این مناطق دست بردارد. انگلیسی ها نیز پذیرفتند که قوای خود را از ایران خارج کنند و اسرای جنگی ایران را آزاد سازند. این معاهده دست ایران را به کلّی از دخالت در افغانستان کوتاه کرد و باعث نفوذ انگلستان در دربار ایران گردید. این قرارداد زیان بار با توطئه «میرزا آقا خان نوری » که پس از قتل میرزا تقی خان امیرکبیر، در مقام صدارت قرار گرفته بود و عامل مستقیم انگلیس بود امضا شد و به این ترتیب مسأله هرات و به طور کلی انگلستان پایان یافت.
معاهده "‌پاریس " در یک مقدمه و پانزده فصل تنظیم شده که فصلهای پنجم و ششم آن در ارتباط با مرزهای ایران، ‌بیش از دیگر فصول زیانمندی نشان داده است. در فصل پنجم از این معاهده تعهد شده است که عساکر و ماموران ایران از شهر هرات و تمام مناطق افغانستان، در ظرف سه ماه خارج شوند، بر پایه فصل ششم ، ایران از هر نوع سلطنت به شهر و خاک هرات و ممالک افغانستان صرف نظر نماید و اگر اختلافی میان ایران و آن کشور پیش آید، بدون به کاربردن قوای جبریه به " اهتمامات دوستانه دولت انگلیس " رجوع نمایند .
واین هم متن کامل معاهده پاریس:در ادامه مطلب
بسم الله الرحمن الرحیم
[مقدمه]
چون اعلیحضرت خورشید آیت اقدس همایون، پادشاه اعظم و شاهنشاه بالاستقلال کل ممالک ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس هر دو علی السویه از روی صدق مایل این هستند که مصائب جنگی را که منافی میل و مکنونات خاطر دوستانه ایشان است رفع نمایند و روابط دوستی که مدت مدیدی فیمابین دولتین علیتین برقرار بوده مجدداً به یک صلحی که بر وفق فواید طرفین باشد بر بنیان محکم برپا نمایند، لهذا به جهت اجرای این مقصود و مطلوب، اعلیحضرت پادشاه ایران جناب جلالتمآب مقرب الخاقان فرخ خان امین الملک سفیر کبیر دولت علیه ایران صاحب تصویر همایون و حمایل آبی و دارای کمر مکلل به الماس و غیره و غیره و غیره را و اعلیحضرت پادشاه انگلیس جناب مجدت نصاب هنری ریچارد چارلز بارون کاولی از امنای دولت انگلیس و از اجزای مشورتخانه مبارکه مخصوصه اعلیحضرت پادشاه انگلیس حامل نشان بزرگ و شریف حمام و سفیر کبیر مخصوص و مختار دولت انگلیس در نزد اعلیحضرت امپراطور فرانسه و غیره و غیره و غیره را وکلای مختار خود تعیین فرموده اند و ایشان بعد از آن که اختیارنامه های خود را ابراز و مبادله نمودند و موافق ترکیب رسمی دیدند فصول ذیل را مقبول و مقرر داشتند:
فصل اول- از روز مبادله امضانامه های عهدنامه حال فیمابین اعلیحضرت شاهنشاه ایران و اعلیحضرت شاهنشاه انگلیس و ایرلاند و نیز فیمابین أخلاف و ممالک و رعایای طرفین صلح و دوستی دایمی خواهد بود.
فصل دویم- چون به دولت و اقبال فیمابین دولتین ایران و انگلیس صلح برقرار گردید بحکم این فقره مقرر است که عساکر دولت انگلیس ممالک ایران را تخلیه خواهند کرد موافق شرایط و تعهدات مسطوره ذیل.
فصل سیم- دولتین علیتین معاهدتین تعهد می کنند که کل اسرایی که حین جنگ به دست عساکر طرفین افتاده باشند بلادرنگ آزاد نمایند.
فصل چهارم- اعلیحضرت شاهنشاه ایران تعهد می کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه های این عهدنامه یک عفونامه کامل اعلام نماید که بواسطه آن، جمیع رعایای ایران که در وقت جنگ، با مراوده خود با عساکر انگلیس، مصدر خیانتی شده باشند از عقوبت این حرکت خود معاف باشند بطوری که هیچ کس هر درجه که داشته باشد به جهت این حرکت خود مورد تنبیه و اذیت و تعدی نخواهد بود.
فصل پنجم- اعلیحضرت پادشاه ایران تعهد می کند که بلادرنگ لازمه تدابیر را به کار ببرد که عساکر و کارگزاران ایران را از خاک و شهر هرات و سایر نقاط افغانستان بیرون بکشد. تخلیه ممالک مزبوره تا مدت سه ماه بعد از مبادله امضانامه های این عهدنامه خواهد بود.
فصل ششم- اعلیحضرت شاهنشاه ایران راضی می شود که ترک بکند کل ادعای سلطنتی بر خاک و شهر هرات و ممالک افغان [را] و هرگز مطالبه نکند از رؤسای هرات و ممالک افغان هیچ علامت اطاعت مثل سکه و خطبه و باج و نیز اعلیحضرت ایشان تعهد می کند که بعد از این از هر مداخله در امورات داخله افغانستان اجتناب نماید و قول می دهند که هرات و تمام افغانستان را مستقل شناخته و هرگز در صدد اخلال استقلال این ولایات برنیایند.
و نیز در صورت ظهور و منازعه فیمابین دولت ایران و ممالک هرات و افغانستان دولت ایران تعهد می کند که اصلاح آن را رجوع به اهتمامات دوستانه دولت انگلیس نماید و اقدام به جنگ نکند مگر در صورتی که اهتمامات دوستانه دولت انگلیس مثمر ثمری نشود.
از طرف دیگر دولت انگلیس تعهد می کند که همه وقت اعتبار خود را در ممالک افغان به کار برد و نگذارد که از آنها و هیچ یک از آنها باعث هیچ نوع تشویش و پریشانی دولت ایران بشود و اگر دولت ایران در وقوع مشکلات رجوع به دولت انگلیس نماید، دولت انگلیس نهایت کوشش را خواهد نمود که منازعات فیمابین را موافق حق و مطابق شأن دولت ایران اصلاح نماید.
فصل هفتم- در صورتی که از جانب هرات و ممالک افغان بر سر حدات ایران تجاوزی بشود، هر گاه ترضیه شایسته داده نشود دولت ایران حق خواهد داشت که به جهت دفع و تنبیه جانب متعدی، اقدام به حرکات جنگ نماید، اما این صراحتاً معلوم و مقبول است که هر لشکر از جانب دولت ایران که به جهت مقصود مزبور از سر حد بگذرد به محض اجرای مقصود خود، مراجعت به خاک خود خواهد کرد و استعمال حق مزبور نباید بهانه توقف دائمی عساکر دولت ایران به الحاق شهری یا یک جزو ممالک مزبوره به ممالک ایران بشود.
فصل هشتم- دولت ایران تعهد می کند که بلافاصله بعد از مبادله امضانامه های این عهدنامه، جمیع اسرائی که در حین جنگ در افغانستان به دست عساکر ایران افتاده باشند بدون عوض نقدی آزاد نمایند و همچنین جمیع أفاغنه که به اسم گروی یا به جهت امور دولتی در هر جای ممالک ایران مقید باشند، به همان طور آزاد خواهند بود، به شرط آنکه أفاغنه هم از طرف خود اسرا و مقیدین ایرانی را که در دست آنها باشد بدون عوض نقدی آزاد نمایند. دولتین معاهدتین در صورت لزوم مأمورین نصب خواهند کرد که شرایط این فقره را معمول دارند.
فصل نهم- دولتین علیتین تعهد می کند که در باب نصب و اعتراف قونسولهای جنرال و قونسولها و وکلای قونسول هر یک از این دو دولت در ممالک همدیگر حالت دول کاملة الوداد را خواهند داشت و نسبت به رعایای طرفین و تجارت ایشان در هر باب همان طور رفتار خواهد شد که با رعایا و تجارت دول کامله الوداد می شود.
فصل دهم- بلا فاصله بعد از مبادله امضانامه های این عهدنامه سفارت انگلیس مراجعت به طهران خواهد کرد و دولت ایران قبول می نماید که سفارت مذکور را با معذرت و تشریفات معینه، که وکلای مختار طرفین معظمتین، امروز در نوشته ای جداگانه ممضی نموده اند، بپذیرند.
فصل یازدهم- دولت ایران تعهد می کند که در مدت سه ماه بعد از مراجعت سفارت انگلیس به طهران یک مأموری را تعیین نماید که باتفاق یک مأمور دولت انگلیس مطالبات نقدی جمیع رعایای انگلیس را از رعایای دولت ایران تحقیق و مشخص نمایند و دولت ایران هر یک از این مطالبات که به تصدیق مأمورین مزبور باشد یا دفعتاً یا به قسط خواهد داد در یک مدتی که بیشتر از یک سال از تاریخ اعلام مأمورین نباشد.
همچنین هر تبعه ایرانی با رعایای سایر دول که تا زمان حرکت سفارت انگلیس از طهران در تحت حمایت انگلیس بوده و از آن به بعد ترک آن را ننموده اند دعاوی و ادعایی با دولت علیه داشته باشند، مأمورین مزبور به آن هم رسیدگی کرده و حکم خواهند داد.
فصل دوازدهم- باستثنای آنچه در فصل سابق مقرر شده دولت انگلیس این حق را ترک و انکار خواهد کرد که حمایت نکند بعد از این هیچ یک از رعایای ایران را که بالفعل در نوکری سفارت و قونسول ها و وکلای قونسول انگلیس نباشد، به شرط این که چنین حقی به دول دیگر نداده و معمول شود و در این باب و جمیع خصوصات دیگر دولت انگلیس مطالبه می کند و دولت ایران هم تعهد می کند که همان امتیازات و معافات در ممالک ایران به دولت انگلیس و نوکرها و رعایای آن داده خواهد شد که به دول کاملة الوداد و به نوکرها و رعایای ایشان داده می شود و همچنین دولت انگلیس و نوکرها و رعایای آن بهره یاب خواهند بود از همان احترام و اعتبار که به دول کاملة الوداد و به نوکرها و رعایای آنها داده می شود.
فصل سیزدهم- دولتین علیتین معاهدتین به حکم این فصل تجدید می کنند آن قرار را که در ماه آغوست سنه یک هزار و هشتصد و پنجاه و یک عیسوی مطابق شهر شوال سنه یک هزار و دویست و شصت و هفت هجری در باب رفع تجارت غلام و کنیز در خلیج فارس فیمابین این دو دولت داده شده است و علاوه بر این تعهد می کند که قرار مزبور پس از انقضای مدت برقراری آن که عبارت از ماه آغوست سنه یک هزار و هشتصد و شصت و دو عیسوی باشد تا مدت ده سال دیگر برقرار خواهد بود و به این نحو امتداد خواهد یافت تا یکی از جانبین به یک اعلام رسمی قرار مزبور را موقوف بدارد، اما اعلام مزبور معمول نخواهد بود مگر یک سال بعد از ظهور آن.
فصل چهاردهم- بلافاصله مبادله امضانامه های این عهدنامه، عساکر انگلیس هر نوع حرکات خصمانه را نسبت به دولت و مملکت ایران ترک خواهد کرد. دولت انگلیس علاوه بر این تعهد می کند به محض این که قرارداد تخلیه هرات و ممالک افغانستان از عساکر ایران و همچنین قرارداد پذیرایی سفارت انگلیس به طهران کاملاً مجری شد، عساکر انگلیس خود را از جمیع ولایات و اماکن و جزایر که تعلق به ایران دارند بلادرنگ پس خواهند کشید و دولت انگلیس تعهد می کند که در این اثنا سرکرده عساکر انگلیس عمداً هیچ حرکتی که موجب ضعف اطاعت رعایای ایران نسبت به اعلیحضرت شاهنشاه ایران باشد نخواهد کرد، بلکه تقویت اطاعت مزبوره نهایت مقصود دولت انگلیس است. علاوه بر این دولت انگلیس تعهد می کند که بقدر امکان رعایای ایران از زحمت حضور عساکر انگلیس ایمن خواهند بود و همچنین آذوقه که به جهت عساکر مزبوره لازم شود دولت ایران تعهد می کند که به کارگزاران خود قدغن ننماید که عساکر انگلیس را در تحصیل آذوقه مزبور اعانت کنند و نیز دولت انگلیس تعهد می کند که در حین اخذ اشیاء قیمت آن را موافق نرخ روز از جانب مأمورین انگلیس بلادرنگ داده خواهد شد.
فصل پانزدهم- عهدنامه حال ممضی خواهد شد و امضانامه های آن مبادله خواهد شد در بغداد در مدت سه ماه یا زودتر هر گاه ممکن شود.
به جهت اثبات مسطورات فوق ایلچیان طرفین این عهدنامه را ممضی و به مهر خود ممهور ساختند در پاریس در چهار نسخه، یوم هفتم شهر رجب المرجب سنه یک هزار و دویست و هفتاد و سه تحریر یافت.
محل مهر امین الملک فرخ خان سفیر کبیر دولت علیه ایران
محل مهر و امضای کاولی
منبع: کتاب معاهدات و قراردادهای تاریخی در دوره قاجاریه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، صفحه 282 تا 286