فاس فز عرب

فاس (به عربی فاس، به فرانسوی Fès) یکی از شهرهای کشور مراکش است.

فاس با جمعیت ۹۴۶.۸۱۵ (آمار ۲۰۰۴) پس از کازابلانکا و رَباط، سومین شهر بزرگ مراکش است. فاس به همراه رباط، مکناس و شهر مراکش به "شهرهای شاهانه" معروفند.

فاس به سه بخش تقسیم شده است:

فاس البالی (شهر قدیم و محصور)
فاس الجدید
ویل نوول (Ville Nouvelle) (به معنی شهر جدید)
ویل نوول، جدیدترین بخش فاس است و توسط فرانسوی‌ها ساخته شده است. مرکز شهر فاس البالی از مرکز شهر دو بخش دیگر بزرگ‌تر است و به عنوان بزرگ‌ترین منطقه شهری ممنوع برای رفت‌وآمد خودرو شهرت دارد.

تاریخچه [ویرایش]

شهر فاس نخستین پایتخت سیاسی کشور مراکش بوده و در سال ۱۷۲ هجری قمری توسط ادریس ازهر بنیاد شد. فاس از شهرهای فرهنگی اسلامی بوده است و دارای ۷۰۰ مسجد و ۴۰۳ کاخ و سازه قدیمی است.

منبع [ویرایش]

ویکی‌پدیاهای انگلیسی و عربی.

[نهفتن]
ن • ب • و
شهرهای مراکش
اگادیر امزمیز الجدیده الحاجب ایفرن خمیسات کازابلانکا سماره صخیرات صویره عرائش العیون قنیطره ناظور محمدیه بولمان تادله تازه خنیفره رباط سبته صفرو طاطا طانطان طرفایه طنجه فاس قصر الکبیر لیکسوس ابی‌الجعد مراکش مکناس ملیلیه وادی الذهب وجده ورزازات وزان ولماس ولیلی اسفی داخله اکلموس ایت زکان اجدیر حسیمه امزیز ازرو بنی‌ملال برکان بیر کاندوس شیشاون المنزل الکباب فکیک کیصر افران خمیس‌الزمامره خنفره قصر الصغیر میدلت واد زم سلا سدی قاسم صخیرات تماره سوس الاقصی توریرت تارودانت تزنیت تطوان تدارالزیان تینمل زایو

رده‌های صفحه: شهرهای مراکش معماری عربی مناطق مسکونی بنیان نهاده شده در سده ۸ (میلادی)میراث جهانی یونسکو در مراکش

قس عربی

فاس هی ثالث أکبر مدن المملکة المغربیة بعدد سکان یزید عن 1.9 ملیون نسمة وأکثر من الملیونین مع حساب المناطق المجاورة (زواغة، بنسودة، عین الله (إحصائیات 2010 م). تأسست مدینة فاس 182 هجری/ 4 ینایر 808 (العمر 1204 سنة)، على ید إدریس الثانی الذی جعلها عاصمة الدولة الإدریسیة بالمغرب، حیث احتفلت المدینة سنة 2008 بعید میلادها ال1200. وتنقسم فاس إلى 3 أقسام، فاس البالی وهی المدینة القدیمة، وفاس الجدید وقد بنیت فی القرن الثالث عشر المیلادی، والمدینة الجدیدة التی بناها الفرنسیون إبان فترة الاستعمار الفرنسی.

محتویات
[اعرض]

[عدل]التاریخ
یعود تاریخ مدینة فاس إلى القرن الثانی الهجری، عندما قامإدریس بن عبد الله مؤسس دولة الأدارسة عام 172هـ الموافق لعام 789 م ببناء مدینة على الضفة الیمنى لنهر فاس. وفد إلى مدینة فاس عشرات العائلات العربیة من القرویین لیقیموا أول الأحیاء فی المدینة والذی عرف باسم عدوة القرویین. کما وفد إلیها الأندلسیون الذین أرغموا على الهجرة من الأندلس لیکونوا حی عدوة الأندلسیین. وکان هناک حی خاص للیهود وهو حی الملاح. بعد وفاة إدریس الأول بعشرین سنة أسس ابنه إدریس الثانی المدینة الثانیة على الضفة الیسرى من النهر. وقد ظلت المدینة مقسمة هکذا إلى أن دخلها المرابطون فأمریوسف بن تاشفین بتوحیدهما وجعلهما مدینة واحدة فصارت القاعدة الحربیة الرئیسیة فی شمال المغرب للدول المتتالیة التی حکمت المنطقة بالإضافة لکونها مرکزا دینیا وعلمیا فی شمال أفریقیا وأسست فیها جامعة القرویین عام 859 م التی کانت مقصد الطلاب من جمیع أنحاء العالم الإسلامی وأوروبا.[1]
کانت مدینة فاس أحد رکائز الصراع بین الأمویین فی الأندلس والفاطمیین الذین حکموا ( مصر ولیبیا وتونس ) و ظلت المدینة تحت سیطرة الأمویین فی الأندلس لمدة تزید على الثلاثین عاما وتمتعت خلال تلک المدة بالازدهار الکبیر. وعندما سقطت الخلافة الأمویة بقرطبة وقعت مدینة فاس تحت سیطرةأمراء زناتة الحکام المحلیین للمغرب فی تلک الفترة، سیطر بعدها المرابطون على المدینة، وتلاهم الموحدون الذین حاصروا المدینة تسعة أشهر ودخلوها فی عام 1143 م. قام بنو مرین بالسیطرة على المدینة بعد سقوط دولة الموحدین واتخذوها مرکزا لهم بدلا من مراکش، وأنشؤوا مدینة ملکیة وإداریة جدیدة عرفت بالمدینة البیضاء. فی عهد المرینیین عرفت مدینة فاس عصرها الذهبی إذ قام أبو یوسف یعقوب المنصور ببناء فاس الجدیدة سنة 1276 م وحصنها بسور وخصها بمسجد کبیر وبأحیاء سکنیة وقصور وحدائق.[2]
وأصبحت مرکزا للدولة العلویة فی المغرب فی 1649 م، وبقیت مرکزا تجاریا هاما فی شمال أفریقیا. ظلت المدینة المصدر الوحید للطربوش الفاسی حتى القرن التاسع عشر المیلادی، عندما بدأ یصنع فی کل من ترکیا وفرنسا.
فی التاریخ الحدیث، کانت فاس عاصمة للمملکة المغربیة حتى عام 1912 م (فترة الاحتلال الفرنسی والتی استمرت حتى 1956 م) وتم فیها تحویل العاصمة إلى مدینة الرباط. هاجر العدید من سکان فاس إلى المدن الأخرى وخاصة یهود المدینة، إذ أفرغ حی الملاح تماما من ساکنیه، وکان لهجرة السکان من المدینة أثرا اقتصادیا سیئا.
[عدل]أبواب مدینة فاس
باب الفتوح، باب الخوخة، باب المحروق، باب الحدید، باب الدکاکین، باب المکینة، باب أبی الجنود، باب البرجة، باب السمارین، باب جبالة، باب الکیسة، باب سیدی بوجیدة، باب شمس، باب زیات.
للإشعاع الکبیر للمدینة الحضاری والعلمی فقد کان یراد للمدن الجدیدة التی کان یبنیها المغاربة أن تکون مثل مدینة فاس، ومن أبرز هذه المدن مدینة القاهرةالمصریة التی حملت أبوابها أسماء أربعة أبواب قدیمة لفاس ولها جامعة الأزهر کما أن لفاس جامعة القرویین.
[عدل]الجغرافیا


منظر شامل عریض لمدینة فاس
تقع مدینة فاس فی أقصى شمال شرق المملکة المغربیة. تشغل الطرق السهلة التی تصل بین ساحل المغرب المطل على المحیط الأطلسی ووسطه. یصل عدد سکانها لأکثر عن 1.9 ملیون نسمة
[عدل]موقع المدینة


التقسیم الاداری لمقاطعات مدینة فاس
لموقع فاس میزة ذات أهمیة فی المغرب، وهی غزارة میاهها حیث تمتص الطبقات الکلسیة فی الأطلس المتوسط لتکون منطقة من المیاه الجوفیة تتفجر منها فی سهل یسمى سهل سایس ینابیع کثیرة تتجمع وتتحد لتغذی نهر فاس أو على الأصح أنهار فاس یضاف إلى ذلک الینابیع التی تتفجر من العدوات الشدیدة الانحدار التی حفرها نهر فاس مسیلا له. وتمتد بمدینة فاس قنوات المیاه مثل الشرایین لتصل إلى کل مسجد ومدرسة وبیت، ویتفجر فیها عیون نهر سبووروافده. وهو ما جعل المدینة ذات موقع إستراتیجی واستطاعت أن تصمد تحت الحصارات المتتالیة عبر التاریخ.
وتقع مدینة فاس فی واد خصیب وکأنها واسطة العقد بین التلال المحیطة بها من کل الجهات. ویوجد قرب المدینة الغابات التی تتوفر فیها أشجار البلوطوالأرز والتی یستخرج منها أخشاب عالیة الجودة، وتحیط بها أراض کثیرة صالحة لکافة أنواع الزراعة حیث تنمو الحبوب والکروم والزیتون وأنواع عدیدة من أشجار الفاکهة. ولکثرة بساتین البرتقال والتین والرمان والزیتون بصورة خاصة تبدو المدینة زمردیة اللون محاطة بعقود من الحدائق والبساتین وبجبال خضراء داکنة متوجه بشجر الأرز والصبیر وزهر عود السند. ومن الارتفاعات العالیة یبدو اللون الأخضر هو الغالب على کل الألوان بینما تتخلله نقاط بیضاء ما هی إلا الخراف والماعز والأبقار التی تنتشر فی المراعی. simo madrid
[عدل]السکان
[عدل]التطور الدیموغرافی
[3]
تطور النمو الدیموغرافی فاس بین 1971 و 2004

1971
1982
1994
2004

352,371 448,823 1072,184 1746,815

[عدل]المناخ
تتمیز فاس بمناخ قاری مع درجات الحرارة قصوى. فی الصیف یمکن أن یصل المحرار إلى F 120 أی (45 °C)، لکن الجو یکون معتدل خصوصا خلال الربیع والخریف اما خلال الصیف فیکون الطقس الحار والجاف، فی الشتاء على العکس من ذلک، باردا جدا.
مناخ فاس
الشهر : ینایر فبرایر مارس أبریل مای یونیو یولیوز غشت سبتمبر أکتوبر نونبر دجنبر
درجة الحرارة (ب °C) 5 7,8 10,7 13 17,4 22,5 26,5 26,3 20,95 14,9 8,4 5,9
التساقطات (ب mm) 69 73 79 54 32 10 4 6 19 43 101 87
[عدل]التقسیم الاداری


شارع الحسن الثانی
حسب التقسیم الإداری الجدید، الذی حدده المیثاق الجماعی الجدید فی موضوع وحدة المدینة، وبعدما کانت مدینة فاس تضم ثلاث عمالات وست جماعات حضریة أصبحت فاس عمالة واحدة وجماعة حضریة واحدة تضم ست مقاطعات أما جماعة المشور فاس الجدید فلها نظام خاص:
 مقاطعة فاس المدینة
 عدد السکان : 91.473 سنة 2004
 مقاطعة جنان الورد
 عدد السکان : 174.226 سنة 2004
 مقاطعة المرینیین
 عدد السکان : 191.093 سنة 2004
 مقاطعة سایس
 عدد السکان : 156.590 سنة 2004
 المساحة الإجمالیة : 18,90 کلم²
 نسبة التمدرس : الذکور %؟؟؟؟ الإناث %؟؟؟؟
 مقاطعة زواغة
 عدد السکان : 163.291 سنة 2004
 مقاطعة أکدال
 عدد السکان : 144.064 سنة 2004
 المساحة الإجمالیة : 98، 20کلم²
 نسبة التمدرس : الذکور %93,13 الإناث %77,33
[عدل]الشبکة البریدیة
التقسیم البریدی لمدینة فاس [4]

فاس جدید - دار دبیبغ الرمز البریدی فاس المدینة العتیقة الرمز البریدی
فاس الأدارسة 30002 عین قنصرة 30222
فاس الأطلس 30003 فاس البطحاء 30200
فاس الدکارات 30004 فاس القرویین 30202
فاس جدید 30005 فاس الفخَارین 30203
فاس وسط المدینة 30000 فاس الجنانات 30204
فاس سیدی إبراهیم 30006 سیدی حرازم
30205
فاس الزهور 30007
سایس 30050
أولاد الطیب
30023
[عدل]السیاحة


أحد بوابات مسجد القرویین
یوجد بفاس معالم آثریة تدل على حضارتها عبر العصور الإسلامیة، ومن أهم ما بقی من هذه الآثار السور وبواباته الثمانیة والتی تم تشییدها بطریقة التربة المدکوکة (باب محروق ،باب الدکاکین، باب المکینة، باب أبی الجنود، باب الفتوح، باب البرجة، باب السمارین، باب جبالة، باب الکیسة، باب سیدی بوجیدة، باب الخوخة، باب زیات، باب الحدید) بأقواسها الرائعة والنقوش والتخریم البارز فوقها والتی ترجع إلى عهد المرینین. وقد تجدد بعضها فی العصور التالیة ولکنها ظلت محتفظة بطابعها.
وفی داخل الأسوار تمیزت المدینة بوجود عشرة آلاف بنایة أصلیة، وسبعین کیلو مترا من القنوات المتدفقة من میاه الوادی والعیون، وبها أربعة آلاف نافورة وسقایة. تمیز المدینة قصورها التی شیدها المرینیون على التلال التی تطل على فاس من جهة الشمال، وکذلک المنازل القدیمة المکونة من طابقین حولها أفنیة ضیقة لکنها کسیت بحشوات من الفسیفساء الخزفیة، والأبواب المزخرفة بزخارف جصیة محفورة، ویحاط بعض المنازل بالحدائق والبساتین.
[عدل]المارستانات
تعددت بفاس المستشفیات وکثرت، ویوجد عدد کبیر من المستشفیات فی خارج أبواب المدینة إلا أنها تقل جمالا عن تلک التی کانت بداخلها. وکانت هذه المستشفیات غنیة جدا إلا أنه فی أیام حرب سعید عندما کان السلطان فی أشد الحاجة إلى المال أشاروا علیه ببیع إیراداتها وأملاکها، وبقیت المستشفیات فقیرة محرومة تقریبا من وسائل العمل. وکان بالقرب من سوق العطارین وسوق الحناء مکان یقیم به المرضى بأمراض عقلیة، وکان بناؤه قدیما یرجع تأسیسه إلى عهد سلاطین بنی مرین، حیث بنى أبو یعقوب یوسف بن یعقوب هذا المارستان لما تولى الملک سنة 685 هـ/1286 م، وعهد إدارته إلى أشهر الأطباء وخصص له الأوقاف الکثیرة من العقار للصرف علیه، ولما عظم أمر المارستان واتسعت أعماله أدخل علیه السلطان أبو عنان زیادات عظیمة. وفی سنة 900هـ / 1495 م لما أقام أهل الأندلس من المسلمین فی فاس تولى رئاسة هذا المارستان طبیب من بنی الأحمر یسمى فرج الخزرجی ولذلک سمی بمارستان فرج، فأصلح فیه وجعل الموسیقیین یعزفون أمام المرضى.
[عدل]المساجد

انتشرت بفاس العدید من المساجد إلا أن أشهرها على الإطلاق هو جامع القرویین الذی أسس فی 857 م حیث کانت مساحته صغیرة ثم هدم وقام بتشییده علی بن یوسف المرابطی وزاد فی مساحته زیادة کبیرة، وقام بزخرفته صناع أندلسیون، وقد بنى مئذنته الخلیفة الأموی عبد الرحمن الناصر على نفقته الخاصة. وما زال مسجد القرویین یحتفظ بمنبره المصنوع من الخشب المحفور والمطعم. وقد زود هذا المسجد بثریا فخمة وحجرة للوضوء. ومن أجمل الآثار الباقیة جامع الأندلسیین وهو من التحف الخالدة حیث تمیز بسقف المصلى، وهو أثر فنی خالد بجمال نقوشه وفسیفساء نوافذه الزجاجیة التی تجتمع فی رسومها ألوان شتى کما تمیزه نجفته النحاسیة المدلات من السقف وجمال تخریمها وقد أعید بناؤه فی عهد محمد الناصر وشیده تشیدا عظیما.
کما یوجد أیضا العدید من المساجد مثل مسجد الحمراء، ومسجد الرصیف وغیرها من المساجد المنتشرة فی أنحاء المدینة. وجمیعها لا تقل روعة معمارها عن [[مسجد
[عدل]الزوایا
لقد انتشر العدید من الزوایا فی کل المساجد ومنهم مسجد القرویین.
[عدل]فاس العاصمة العلمیة والروحیة


بهو أحد مدارس فاس التاریخیة
یوجد فی مدینة فاس واحد من أعرق وأقدم المؤسسات العلمیة وهو جامع القرویین الذی أسسته السیدة فاطمة بنت محمد الفهری عام 245هـ / 859 م بعد تأسیس المدینة بمدة (51) عاما. وقد بقی الجامع والجامعة العلمیة الملحقة به مرکزا للنشاط الفکری والثقافی والدینی قرابة الألف سنة. وبعد أن وسعه أبو یوسف یعقوب المرینی صار الجامع یستوعب (22) ألف مصل. کما صار یدخل إلیه من (17) بابا منها بابان لدخول النساء، وکان هذا الجامع الفرید فی بنائه وهندسته یضاء فی عصوره الأولى بـ (509) مصباحا قائما فوق قواعد قد یزید وزنها على (700) کیلو جراما. وتعتبر جامعة القرویین فی العصر الحدیث ثانی أقدم جامعة ثقافیة فی العالم بعد جامع الزیتونة بتونس (116 هـ736م) حیث تخرج منها بعض علماء الغرب وفیها تعلم جربرت دی لوفرینه الثانی الذی أصبح فیما بعد سلفستر الثانی. وفیها تعلم (الصفر العربی) فی علم الحساب وهو الذی نشر ذلک فی أوروبا.


إحدى بوابات المدینة التاریخیة
کما درس فی جامع القرویین أیضا ابن الشیخ الفیلسوف الرئیس موسى بن میمون الیهودی القرطبی الذی کان من أعظم الأطباء فی عصره والذی غادر الأندلس إلى المشرق وعین طبیبا لصلاح الدین الأیوبی ثم عین مدرسا بالقاهرة. وفضلا عن هذا الجامع فإن فاس کانت تضم (785) مسجدا جمیعها أو معظمها کانت مدارس بالضبط کمساجد البصرة والکوفة تدرس فیها علوم الدین وعلوم اللغة والتاریخ وغیر ذلک من العلوم. ولعل من أکبر مدارس فاس مدرسة السلطان أبو عنان المرینی التی أسسها عام 756هـ / 1355 م وکان قد ألحق بها مسجدا للصلاة یتحلى بمنارة "مئذنة" لا مثیل لها فی الجمال والأناقة.


مدرسة ابن یوسف
وتمیزت فاس بمدارسها التی بنیت حول جامع القرویین وانتشرت فی أنحاء المدینة خصوصا فی القرن الثامن الهجری / الرابع عشر المیلادی على ید العدید من الأمراء، وقد زینت هذه المدارس بذوق فنی رفیع ومتنوع وهی تشکل واحدة من أروع التشکیلات الزخرفیة فی مدینة فاس. ویأتی فی مقدمة هذه المدارس مدرسة فاس، والمدرسة المصباحیة التی أسسها أبو الحسن سنة 743هـ / 1343 م، والمدرسة التی أسسها أبو عنان وهی المدرسة الوحیدة المزودة بمنبر ومئذنة، وغیرها کثیر من المدارس. أما أقدم مدارس فاس فهی مدرسة الصفارین التی أمر ببنائها أبو یوسف المرینی عام 678هـ / 1280 م وزودها بمکتبة ثریة وقد نقلت فیما بعد إلى جامعة مسجد القرویین. وتعتبر مدرسة العطارین أصغر مدرسة فی زمانها ولکنها کانت من حیث الهندسة المعماریة من أجملها وأبهاها وکانت تقع عند طرف سوق العطارین ومؤسسها هو السلطان أبو سید. وکانت هذه المدارس تدرس فیها العلوم الابتدائیة بدءا من القرآن والکتابة والقراءة إلى مبادئ الحساب وغیرها ثم یلتحقون بعدها بالجامعة وکانت مدة الدراسة فی جامعة القرویین تستغرق بین خمسة أعوام و15 عاما وکان الطلاب یختارون بمحض إرادتهم أساتذتهم کل أستاذ حسب اختصاصه فی مادة أو أکثر فیجلسون فی حلقات حول الأستاذ الذی کان یستند بظهره إلى ساریة من سواری المسجد.
وکان کل من السلطان أبی الحسن والسلطان أبی عنان یهتم بتثقیف الناشئة والأساتذة ویرعى شئون المسلمین رعایة بالغة وقد أعطیا کل اهتمامهما إلى تدریس القرآن الکریم والحدیث وعلوم اللغة. ولقد اشتهر من فاس جماعة من أهل العلم منهم أبو عمران الفاسی فقیه أهل القیروان فی وقته. وأبو العباس أحمد بن محمد بن عثمان الشهیر بابن البناء وهو أشهر ریاضی فی عصره، وأبو بکر محمد بن یحیى بن الصائغ الشهیر بابن باجة وکان ممن نبغوا فی علوم کثیرة منها اللغة العربیة والطب وکان قد هاجر من الأندلس وتوفی بفاس. ومن العلماء الذین أقاموا بفاس ودرسوا بجامعتها ابن خلدون المؤرخ ومؤسس علم الاجتماع، ولسان الدین بن الخطیب، وابن العربی الحکیم وابن مرزوق.
[عدل]ثقافة
لم یکن اختیار مدینة "فاس" عاصمة[5] للثقافة الإسلامیة، عشوائیًا؛ فهی مدینة تعیش تحرکًا ثقافیًا متمیزًا على مدار السنة یتجسد فی مهرجانات واحتفالات دینیة وأنشطة مختلفة ومتنوعة تتلون بشتى ألوان الإبداع.
قد صنفت مدینة فاس کثراث إنسانی عالمی منذ سنة 1981 حیث أصبحت مقصدا وفضاء لعقد عدد من التظاهرات الدولیة والوطنیة فی هذا المجال، وندکر منها المؤتمر الدولی لمدن الثراث العالمی سنة 1993، والمؤتمر العربی للمدن التاریخیة العربیة الإسلامیة.
[عدل]اتفاقیات التعاون والتوأمة
المدن العالمیة المتوأمة مع مدینة فاس
التاریخ الدولة المدینة
8 مارس 1963
إیطالیا
فلورنسا

22 ینایر 1965
تونس
القیروان

16 دیسمبر 1979
السنغال
سان لوی

7 مایو 1982
فلسطین
القدس

29 نوفمبر 1988
البرتغال
قلمریة

11 یولیو 1989
الجزائر
تلمسان

18 أغسطس 1990
إسبانیا
قرطبة

12 مارس 1990
موریتانیا
شنقیط

8 مایو 1993
کولومبیا
قرطاجنة

8 أغسطس 1995
ترکیا
إزمیر

22 أکتوبر 1997
مالی
دجینی

21 فبرایر 2003
کوریا الجنوبیة
سووان

14 یونیو 2003[6]
فرنسا
مونبیلییه

2005
بورکینا فاسو
بوبودیولاسو

2006
المغرب
مکناس

اتفاقیات التعاون والشراکة
التاریخ الدولة المدینة
9 إبریل 1988
باکستان
لاهور

9 دیسمبر 2004
فرنسا
ستراسبورغ

1985
بولندا
کراکاو

[عدل]أبناء و بنات المدینة
 فاطمة الفهریة (وفاة 880) – مُؤسست جامعة القرویین
 فاطمة المرنیسی (ولادة 1940) – مؤلفة و عالمة اجتماع (جامعة الرباط)
 الطاهر بنجلون (ولادة 1944) – مؤلف، مُروض نفسی و حائز على جائزة غونکور
 فوزی الصقلی (ولادة 1953) – عالم للانثروبولوجیا ومؤلف، مؤسس مهرجان الموسیقى الروحیة العالمیة („Festival des Musiques Sacrées du Monde“)
 رشید عزوزی (ولادة 10 ینایر 1971) – لاعب کرة قدم و مدیر
 الأمیرة لالة سلمى (ولادة 10 مای 1978) – زوجة الملک المغربی محمد السادس.
 مهدی بنانی (ولادة 1983) – سائق سیارة سباق
[عدل]وصلات داخلیة
 جامعة سیدی محمد بن عبد الله
 مطار فاس سایس الدولی
 جهة فاس - بولمان
 فاس البالی
 برج الشمال
 جامعة القرویین
 جامع القرویین
 خزانة القرویین
 فاس الجدید
 المدرسة المصباحیة
 معاهدة فاس
 المغرب الریاضی الفاسی
 عمالة فاس
 کنیس دنان
 مملکة فاس
 عمالة فاس - المدینة
 عمالة فاس الجدید - دار دبیبغ
 رسالة فاس
 ملاح (حی یهودی)
 جنان السبیل
 علال الفاسی
 المدرسة أبو عنانیة بفاس
 مدرسة العطارین

[عدل]التسمیة
لما دخل المولى إدریس الأول إلى المغرب فارا من الاضطهاد العباسی شاء القدر أن یستقر وجیشه فی منطقة ما فضرب بالفأس فیها لیبدِؤوا البناء ولدلک سمیت مدینة فاس بسبب ضربة الفأس.
[عدل]مصادر
1. ^ ‏تاریخ مدینة فاس
2. ^ أطلس التاریخ الإسلامی
3. ^ المندوبیة السامیة للتخطیط
4. ^ "a class="inlineAdmedialink" href="#"""a class="inlineAdmedialink" href="#"""a class="inlineAdmedialink" href="#"""a class="inlineAdmedialink" href="#""internet"/a""/a""/a""/a"/francais/Entete/FrmCodePostal.htm برید المغرب
5. ^ http://ly.maktoobblog.com/?post=265303
6. ^ موقع مونبولییه الرسمی مقالة التوأمة
[عدل]معرض الصور

بلدیة المدینة الحدیثة لفاس


شارع علال بن عبد الله


شارع الحسن الثانی


فندق زهرة الجبل


مطار فاس سایس


باب أبی الجلود


أسوار المدینة القدیمة


منظر للمدینة بأحد صومعاتها


الدباغة التقلیدیة بفاس


المدینة القدیمة


غروب الشمس على المدینة القدیمة


کنیس دنان الیهودی بالمدینة القدیمة


بهو المدرسة البوعنانیة ،1357,فاس (المغرب)


مدرسة العطارین
إحداثیات: 34°3′ش 4°59′ب (خارطة)

التقسیم الإداری لمدینة فاس
مقاطعة فاس المدینة | مقاطعة جنان الورد | مقاطعة المرینیین | مقاطعة سایس | مقاطعة زواغة | مقاطعة أکدال | جماعة المشور فاس الجدید

هناک المزید من الصور والملفات فیویکیمیدیا کومنز حول: فاس

[أظهر]
ع • ن • ت
مواقع التراث العالمی فی المغرب


[أظهر]
ع • ن • ت
مدن المغرب


[أظهر]
ع • ن • ت
منظمة العواصم والمدن الإسلامیة


[أظهر]
ع • ن • ت
مدن جبلیة


[أظهر]
ع • ن • ت
بوابة المغرب تصفح مقالات ویکیبیدیا المهتمة بالمغرب.


ابحث عن فاس فی
ویکاموس، القاموس الحر.

تصنیفات:
• عمارة عربیة
• فاس
• مواقع تراث عالمی فی المغرب
• مدن المغرب
• عواصم ثقافة إسلامیة



قس ترکی آذری

Fəs — Mərakeşdə şəhər. Fəs əyalətinin inzibati mərkəzidir.
[redaktə]Tarixi

Əsası 789 ildə I İdris dövründə (788—792) qoyulmuşdur. IX–X əsrlərdə (fasilələrla) İdrisilər, XIII—XV əsrlərdə Marinilər dövlətinin paytaxtı olmuşdur. 1911-ci ildə Fransa ordusu Fəsi işğal etdikdən sonra Mərakeş xalqının milli azadlıq mübarizəsinin əsas mərkəzlərindən biri idi.
Fəs şəhəri 1956-cı ildə Mərakeş istiqlaliyyət qazandıqdan sonra sürətlə inkişaf etməyə başladı.
Fəs həm də ölkənin dini mərkəzidir. 1976-cı ildən YUNESKO xətti ilə Fəsin bərpası üçün tədbirlər görülüb.
2004-cü il siyahıyaalınmasına əsasən şəhər əhalisinin sayı 946 815 nəfər olub.
Kateqoriya: Mərakeş şəhərləri

قس آلمانی

Fès oder Fez (arabisch ‏فاس‎, DMG Fās) ist die drittgrößte Stadt Marokkos mit knapp über einer Million Einwohnern.[2] Sie ist die älteste der vier Königsstädte des Landes (Fès, Marrakesch, Meknès, Rabat) und galt nach der Begründung der Qarawiyin-Universität als geistiges Zentrum der Region. Auf föderaler Ebene fungiert Fes als Hauptstadt der Region Fès-Boulemane, das eine von 16 Regionen Marokkos repräsentiert.
Inhaltsverzeichnis [Anzeigen]
Lage [Bearbeiten]

Fès liegt wie Meknès (60 Kilometer westlich) in der bewässerten fruchtbaren Tiefebene von Sais. Die Kleinstadt Moulay Idris in den Ausläufern des Zerhoun-Massivs im Westen ist ähnlich weit von Fès entfernt. Nach Süden führt die Nationalstraße 8 (route impériale), die alte Karawanenroute, am Westrand des Mittleren Atlas entlang über Azrou (80 Kilometer) nach Marrakesch. Auf einer Nebenstraße etwas weiter östlich beginnt am Ende der Sais-Ebene nach 30 Kilometern bei Sefrou der Anstieg auf die kargen Hügel des Mittleren Atlas. Von den beiden Straßen in östlicher Richtung führt eine zum 100 Kilometer entfernten Taza am Südrand des Rifgebirges, die andere ins Zentrum des Gebirges in die Provinz Taounate.
Geschichte [Bearbeiten]

Der Name soll auf Fas (Fès), „Hacke“ auf Arabisch, den Fund oder die Benutzung dieses Gerätes bei der Stadtgründung hindeuten.
Die Stadt „Medinat Fas“ wurde durch Idris I. im Jahre 789 am Platz des heutigen Viertels der Andalusier gegründet. 809 gründete Idris II. „al-Aliya“ am anderen (linken) Ufer des Wadi Fes. Al Aliya entwickelte sich rasch zu einer richtigen Stadt mit Moschee, Palast und Kisariya (Markthalle). Die lebenswichtigen Wasserquellen um Fès, die schon früh berühmt und besungen wurden, waren bestimmt ein wichtiges Kriterium bei der Auswahl des Standortes für die zukünftige Metropole.
Die weitere Entwicklung der Stadt ist zwei Einwanderungswellen zu verdanken: Ab 817–818 lassen sich 8.000 andalusische, von den Umayyaden von Córdoba aus Spanien vertriebene Familien in der Stadt nieder. Kurz danach kommen 2.000 verbannte Familien aus Kairouan (Tunesien) hinzu, die sich im gegenüberliegenden Stadtteil ansiedeln.
Die Neuankömmlinge bringen sowohl großes technisches und handwerkliches Können als auch Erfahrung mit Städtewesen und darauf ausgerichtetem Leben mit und tragen wesentlich dazu bei, dass sich Fès zum kulturellen Zentrum und zum religiösen Herzen Marokkos entwickelt.
Die 859 von der reichen Kaufmannstochter Fatima el-Fihrya gegründete Universitätsmoschee „al-Qairawiyin“ wird zu einem der wichtigsten Zentren der Geistlichkeit und Kultur im Islam. Ihre Ausstrahlung hat über die Schulen des islamischen Spanien bis nach Europa Auswirkungen. Auch der arabische Geschichtsschreiber Ibn Khaldoun lehrte hier.
Die günstige Lage von Fès an der Kreuzung wichtiger Handelswege inmitten einer großzügigen natürlichen Region mit wichtigen Rohstoffen für das Handwerk (Stein, Holz, Ton) spielte sicherlich eine entscheidende Rolle für den raschen Aufschwung der neuen Stadt. Besonders wichtig waren die Karawanenstraßen zwischen dem Atlantik und dem zentralen und östlichen Maghreb, sowie dem Mittelmeer und Schwarzafrika über die große Handelsstadt Sijilmassa (seit dem 17. Jahrhundert verschwunden) im Tafilalt (heute Region von Rissani/Erfoud).
Die zwei Stadtteile wurden im Mittelalter vereinigt, wobei die trennende Mauer durchbrochen wurde. Die Rolle einer Hauptstadt verlor Fès nach der almoravidischen Gründung von Marrakesch im 11. Jahrhundert und gewann sie wieder nach ihrer Einnahme durch die Meriniden im Jahre 1250.
1276 wurde unter der Herrschaft der Meriniden die neue Stadt El Medinet El-Beida („die weiße Stadt“) gegründet, und gleich mit Umfassungsmauer, Palästen und Gärten ausgestattet. Sie wurde bald unter der Bezeichnung Fès el Jedid („das neue Fès“) bekannt, im Gegensatz zu Fès el Bali, der alten Stadt. Die jüdische Bevölkerung von Fès el Bali wurde um 1325 zwangsweise in die Nähe der neuen Palastanlage umgesiedelt. Die Mellah (einem Ghetto vergleichbar, in dem die Juden unter dem Schutz des Sultans leben, siehe auch Dhimmi) entstand an der Stelle eines früheren Garnisonsviertels für syrische Bogenschützen.
Am Anfang des 14. Jahrhundert (Höhepunkt der hispano-maurischen Kunst) erlebte die Stadt einen großen Aufschwung. Die Universität von Fès (Qairawin) war in dieser Zeit weltberühmt. Über eine Karawanenpiste mit dem Hafen von Badis am Rifgebirge verbunden, stand Fès ununterbrochen mit dem islamischen Spanien und Europa in Kontakt. 1471 fiel die Stadt in die Hände der Dynastie der Wattasiden.
Nach einer im Jahre 1522 durch ein Erdbeben verursachten Teilzerstörung der Stadt wurden viele Bauwerke restauriert oder durch neue ersetzt.
Die Saadier, ein arabischer Stammesverband, der sich in Südmarokko im Draa-Tal niedergelassen hatte und von da aus im 16. Jahrhundert das Land eroberte, nahmen 1554 die Stadt ein, machten aber Marrakesch zu ihrer Hauptstadt. Fès wurde von zwei − in europäischer Manier errichteten − Festungen ('Borj-Nord' und 'Borj-Sud') überwacht. 1626 verloren die Saadier die Stadt an die Dila-Bruderschaft.
Am Anfang der Alawiten-Dynastie (Ende des 17. Jahrhunderts) richtete Mulai Ismail seine neue Hauptstadt in Meknes ein. Er siedelte in Fès einen Teil der Sippe der Udaia an, die ihm bei seinem Machtkampf geholfen hatte. Nach seinem Tod (1727) revoltierten die Udaia, sie wurden aber erst 1833 durch Abd er Rahman aus der Stadt vertrieben. Mulai Abdallah, Nachfolger von Mulai Ismail, machte Fès zu seiner Residenz und ließ Moscheen, Madrasas, Brücken und Straßen erneuern beziehungsweise neu bauen, die Straßen von Fès el Jedid wurden gepflastert.
Im 19. Jahrhundert wurden die beiden alten Stadtteile durch Neubauten wie den Palast Boujeloud verbunden. Bis zum Anfang des Protektorats im Jahre 1912 blieb Fès die Hauptstadt Marokkos. Rabat wurde von einem französischen General zum Verwaltungssitz bestimmt. Trotzdem residierte der König weiterhin in Fès und hält sich bis heute häufig im dortigen Palast auf. Rabat wurde zur offiziellen marokkanischen Hauptstadt erklärt. Fès bleibt eine wichtige königliche Residenz und ein Zentrum der Kultur, des Handwerkes und des Handels.
Stadtbild [Bearbeiten]

Die Altstadt, Musterbeispiel der orientalischen Stadt, steht seit 1981 als Weltkulturerbe unter dem Schutz der UNESCO. Dabei soll es sich im Hinblick auf die Fläche um die weltweit größte mittelalterliche Altstadt handeln. Das tiefe Blau der Keramik gilt als Wahrzeichen von Fès, neben den grünen Dächern der Sakralbauten, die das Bild der Stadt aus der Vogelperspektive prägen.
Fes besteht heute aus drei Stadtteilen, die jeweils einer Epoche der Standgeschichte zugeordnet werden können.
Die Altstadt, (Fès el Bali/el Medina el Qadima), besteht aus dem Stadtteil um die Qarawiyin-Moschee bzw. -Universität, die nach ihrer Gründung im Jahre 859 das Zentrum des öffentlichen Lebens darstellte. Sie wird von der Stadtmauer eingeschlossen. In saadischer Zeit wurden außerdem die zwei Zitadellen (Borj Nord und Borj Sud) errichtet, die sich auf den Hügeln über der Altstadt befinden.
Die mittelalterliche Neustadt, (Fes el Jedid), geht auf die Dynastie der Meriniden (1244–1465) zurück, die Fes ab 1248 zur Hauptstadt ihres Reiches erklärten. Im Zentrum stehen der Königspalast und das jüdische Viertel (Mellah).
Die Ville Nouvelle wurde auf Veranlassung von Marschall Lyautey und nach den Plänen des französischen Architekten Henri Prost in der Protektoratszeit als neue Stadt in der Nähe der Festung Dar Debibagh südlich von Fès el Jedid gebaut. Zunächst als Residenzviertel für die Europäer entstanden, entwickelte sich die „Ville Nouvelle“ als moderne arabische Stadt mit neueren Villenvierteln weiter. Hier haben sich Behörden, Institutionen und Dienstleistungsbetriebe angesiedelt. Die Ville Nouvelle stellt heute flächen- und einwohnermäßig den größten Teil der Stadt und die obligatorischen Flaniermeilen (Boulevard Hassan II., Avenue Mohammed V.). In ihr befinden sich auch die größten Kinos (Empire, Rex) und eine McDonalds-Filiale mit Ausblick auf die grünen Hügel zwischen Altstadt und Ville Nouvelle.
Religion [Bearbeiten]

Das religiösen Leben wird durch die zahlreichen Moscheen in der Altstadt geprägt, zuvorderst durch die Qarawiyīn-Moschee, um deren Gebäude herum die Altstadt gewachsen ist. Als zweites religiöses Zentrum präsentiert sich das Mausoleum von Idris II. (Maqabir Moulay Idris), der als einer der Stadt- und Staatsgründer gilt. Außerhalb der Stadtmauern befinden sich die Friedhöfe und die Merinidengräber. Um Fès herum finden sich auch zahlreiche kleinere Pilgerorte (z. B. Sidi Harazem), die besonders bei schönem Wetter zum Heiligenkult oder auch für Familienausflüge aufgesucht werden.
In der Ville Nouvelle gibt es einige christliche Gemeinden, unter anderem eine römisch-katholische Kirche, die aus der französischen Kolonialzeit stammt, und heute leidlich genutzt wird. Im alten jüdischen Viertel (Mellah) findet man zwei Synagogen, von denen zumindest in einer noch regelmäßig Gottesdienst abgehalten wird. Die Zahl der verbliebenen Juden wurde für 2006 mit 300 angegeben.[3]
Bildung [Bearbeiten]

Da in Marokko Schulpflicht für Jungen und Mädchen gilt, findet man überall in der Stadt staatliche Grund- und Sekundarschulen. In der Altstadt stößt man noch auf einzelne Koranschulen (Kutab, Medersa), von denen jedoch auf Grund des Schülerrückganges in den vergangenen Jahrzehnten viele geschlossen werden mussten und heute als Museen besichtigt werden können.
Die im Jahre 859 gestiftete Qarawiyin-Universität gilt als älteste islamische Universität und als weltweit älteste kontinuierlich genutzte Bildungseinrichtung.
Im höheren Bildungssektor gibt es neben der traditionellen Qarawiyin-Universität seit 1975 in der Ville Nouvelle auch Einrichtungen der landesweiten Université Sidi Mohamed Ben Abdellah (Fac), die dem Anspruch nach eine moderne Volluniversität ist. Das Institut Francais bietet Französischkurse und kulturelle Veranstaltungen (z.B. ein Filmfestival) an. Darüber hinaus präsentieren sich zahlreiche private Bildungseinrichtungen, die mit dem Erwerb von Schlüsselqualifikationen (Sprachen, Wirtschafts- und IT-Kenntnisse) werben.


Altstadt von Fez von Norden gesehen
Verkehr [Bearbeiten]

Eine 16 km lange Ringstraße leitet den Verkehr um die Stadt. Zwischen den Stadtteilen und in der Ville Nouvelle verkehren öffentliche Busse und rote Taxis (Petit Taxi), die zu Stoßzeiten rege genutzt werden.
Die größeren Städte lassen sich über das Schienennetz erreichen, an das der Bahnhof von Fes angeschlossen ist. Der Städteverkehr in die kleineren Orte läuft über weiße Taxis (Grand Taxi), in denen bis zu sieben Leute Platz nehmen.
Fès verfügt über einen internationalen Flughafen, den Flughafen Fes-Saiss, der unter anderem von Frankfurt angeflogen wird.
In der Altstadt (Fès el Bali) fahren keine Autos. Gelegentlich brausen jüngere Marokkaner auf motorisierten Zweirädern durch die Gassen, in der Regel beschränkt sich der Verkehr jedoch auf vierbeinige Lasttiere (Maultiere, Esel) und vollbeladene Ziehwagen. Diese sollten beim Aufenthalt in der Altstadt unbedingt beachtet werden, um eine Kollision mit den Transportgefährten zu vermeiden.
Tourismus [Bearbeiten]

In den letzten Jahrzehnten hat der Tourismus zugenommen und ist zu einem wichtigen Wirtschaftsfaktor geworden. Auch heute noch gibt es in Fès einen lebendigen Souk, der in verschiedene Bereiche eingeteilt ist, so z. B. Holz-, Keramik-, Metall-, Ledersouk. Wegen der enormen Enge gibt es keine Autos in der Innenstadt. Einige Gassen und Passagen sind nur 50 cm breit.
Sehenswürdigkeiten [Bearbeiten]

Fès el Bali [Bearbeiten]
Bab Mahrouk (Torbau 13. Jahrhundert), Bab Chorfa (14. Jahrhundert), Bab Boujeloud (20. Jahrhundert)
Tala Kebira ('Hauptstraße' mit Handels- u. Handwerksbetrieben)
Medersa Bou Inania (14. Jahrhundert)
Place Nejjarin mit Fondouk (18. Jahrhundert; Museum für Holzschnitzkunst)
Medersa Attarine (14. Jahrhundert)
Kairaouine-Viertel (Handels- u. Handwerksbetriebe)
Zaouia Idris II. (Grabmoschee des 2. Stadtgründers)
Gerberviertel
Dar Batha-Museum (ehem. Wesirspalast)
Fès el Jedid [Bearbeiten]
Königspalast (nur von außen)
Bab Semmarin u. Mellah (ehem. Jüdisches Viertel)
Jüdische Synagogen und Friedhof (auf Nachfrage)
Außenbezirke [Bearbeiten]
Borj Nord (16. Jahrhundert; Waffenmuseum)
Merinidengräber (14. Jahrhundert; Ruinen und Blick über die Stadt)
Borj Sud (16. Jahrhundert; Blick über die Stadt)
Partnerstädte [Bearbeiten]

Fes verfügt über Partnerschaften zu folgenden Städten:
Montpellier in Frankreich (seit 1961)
Straßburg in Frankreich (seit 1961)
Florenz in Italien (seit 1961)
Kairouan in Tunesien (seit 1965)
Saint Louis im Senegal (seit 1979)
Jerusalem (seit 1982)
Krakau in Polen (seit 1985)
Coimbra in Portugal
İzmir in der Türkei (seit 1995)
Bobo Dioulasso in Burkina Faso (seit 2003)
Lahore in Pakistan
Suwon in Südkorea (seit 2003)
Söhne und Töchter der Stadt [Bearbeiten]

Fatima al-Fihriya († 880) – Stifterin der Qarawiyin-Universität
Fatima Mernissi (* 1940) – Schriftstellerin und Soziologin (Uni Rabat)
Tahar Ben Jelloun (* 1944) – Schriftsteller und Psychotherapeut, Goncourt-Preisträger
Faouzi Skali (* 1953) – Anthropologe und Schriftsteller; Begründer des Festivals des Musiques Sacrées du Monde („Festival der religiösen Musik“)
Rachid Azzouzi (* 10. Januar 1971) – Fußballspieler und Manager
Prinzessin Lalla Salma (* 10. Mai 1978) – Ehefrau des marokkanischen Königs Mohammed VI.
Mehdi Bennani (* 1983) – Autorennfahrer
Literatur [Bearbeiten]

Titus Burckhardt: Fes, Stadt des Islam. Urs Graf, Olten/Freiburg 1960.
Arnold Betten: Marokko. Antike, Berbertraditionen und Islam - Geschichte, Kunst und Kultur im Maghreb. DuMont, Ostfildern 1998, ISBN 3-7701-3935-6, S. 168ff.
Weblinks [Bearbeiten]

Commons: Fès – Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien
Geschichte und Sehenswürdigkeiten von Fès (deutsch)
Fez. City of the endless mosque. LookLex
Rundgang durch die Medina Fès el-Bali (deutsch)
Eintrag in der Welterbeliste der UNESCO auf Englisch und auf Französisch
Einzelnachweise [Bearbeiten]

↑ Bevölkerungsentwicklung Fès
↑ Fes. World Gazetteer
↑ Richard Gold: Jewish Community in Morocco. In: M. Avrum Ehrlich (Hrsg.): Encyclopedia of the Jewish Diaspora: Origins, Experiences, and Culture. Bd. 2, Teil 1. ABC-CLIO, Santa Barbara (Ca) 2009, S. 481
Einklappen
Welterbestätten in Marokko
Medina von Fès | Medina von Marrakesch mit Agdal-Gärten und Menara-Garten | Befestigte Stadt Aït-Ben-Haddou | Medina von Meknès | Ausgrabungsstätte Volubilis | Medina von Tétouan | Medina von Essaouira (Mogador) | Die Portugiesische Stadt Mazagan (El Jadida) | Rabat

Kategorien: FèsOrt in MarokkoWeltkulturerbe (Marokko)Millionenstadt

قس انگلیسی

Fes or Fez (Arabic: فاس‎ Arabic pronunciation: [fɛs]) is the second largest city of Morocco, with a population of approximately 1 million (2010). It is the capital of the Fès-Boulemane region.
Fez, the former capital, is one of the country's four "imperial cities," the others being Rabat, Marrakech and Meknes. It comprises three distinct parts, Fes el Bali (the old, walled city), Fes-Jdid (new Fes, home of the Mellah) and the Ville Nouvelle (the French-created, newest section of Fes).
"Fas el Bali" is a UNESCO World Heritage Site. Its medina, the larger of the two medinas of Fes, is believed to be the world's largest contiguous car-free urban area. Al-Qarawiyyin, founded in AD 859, is the oldest continuously functioning madrasa in the world. The city has been called the "Mecca of the West" and the "Athens of Africa".[3]
Contents [show]
[edit]History

[edit]Etymology
Until the Almoravid rule in the 11th century, Fes consisted of two separate cities or medinas: Madinat Fas and Al-'Aliya. The former being founded by Idris I, the latter by his son, Idris II. During Idrisid rule the capital city was known as Al-'Aliya, with the name Fas being reserved for the separate site on the other side of the river: no Idrisid coins have been found with the name Fes, only al-'Aliya and al-'Aliya Madinat Idris. It is not known whether the name al-'Aliya was ever used to refer to both medinas. It wasn't until 1070 that the two agglomerations were united and the name Fas was used for both sites.[4]
[edit]Foundation and the Idrisids
Further information: Fes el Bali
The city was founded on a bank of the Jawhar river by Idris I in 789, founder of the Zaydi Shi'ite Idrisid dynasty. His son, Idris II (808),[5] built a settlement on the opposing river bank. These settlements would soon develop into two separate, walled and largely autonomous sites, often in conflict with one another: Madinat Fas and Al-'Aliya. In 808 Al-'Aliya replaced Walili as the capital of the Idrisids.
Arab emigration to Fez, including 800 Muladi families in 817–818 expelled after a rebellion against the Ummayads of Córdoba, and other 2,000 families banned from Kairouan (modern Tunisia) after another rebellion in 824, gave the city a more Arabic character than other cities of the region. The Andalusians settled in Madinat Fas, while the Tunisians found their home in al-'Aliya. These two waves of immigrants would subsequently give their name to the two sites: 'Adwat Al-Andalus and 'Adwat al-Qarawiyyin.[6] An important aspect of the city's population, largely ignored in modern historiography, was of Berber descent, with rural Berbers from the surrounding countryside settling the city throughout this early period, mainly in Madinat Fas (the Andalusian quarter) and later in Fes Jdid.[7]
Upon the death of Idris II in 828, the dynasty’s territory was divided among his sons, and the eldest, Muhammad, received Fes. The newly-fragmented Idrisid power would never again be reunified. During Yahya ibn Muhammad's rule in Fes the Kairouyine mosque, one of the oldest and largest in Africa, was built and its associated Al-Qarawiyyin Madrasa was founded (859).[8] Comparatively little is known about Idrisid Fes, owing to the lack of comprehensive historical narratives from this period and the fact that little has survived of the architecture and infrastructure of early Fes (Al-'Aliya). The sources that mention Idrisid Fes, describe a rather rural one, not having the cultural sophistication of the important cities of Al-Andalus and Ifriqiya.
In the 10th century the city was contested by the Caliphate of Córdoba and the Fatimids of Tunisia. The later took the city in 927 and expelled the Idrissids, after which the Miknasa allies of the Fatimids were installed in the city. The Miknasa were driven out of Fes in 1001 by the Maghrawa, allies of the Caliphate of Córdoba. According to the Rawd al-Qirtas and other Marinid era sources, the Maghrawi emir Dunas Al-Maghrawi filled up the open spaces between the two medinas and the banks of the river dividing them with new constructions. Thus, the two cities grew into each other, being now only separated by their city walls and the river flowing through them. His sons fortified the city to a great extent. This could not keep the Almoravids from conquering the city in 1070.
[edit]Golden age and the Marinid period
Madinat Fas and Al-'Aliya were united in 1070 by the Almoravids: the walls dividing them were destroyed, bridges connecting the two parts were built and connecting walls were constructed that unified the medinas. Although the capital was moved to Marrakech and Tlemcen under the Almoravids, Fez acquired a reputation for Maliki legal scholarship and became an important centre of Jewish trade.
Like many Moroccan cities, Fes was greatly enlarged in the Almohad era and saw its previously dominating rural aspect lessen. This was accomplished partly by the settling there of Andalusians and the further improvement of the infrastructure. At the start of the 13th century they broke down the Idrisid city walls and constructed new ones, which covered a much wider space. These Almohad walls exist to this day as the outline of Fes el Bali. Under Almohad rule the city grew to become the largest city in the world for a short period of time, with an estimated 200.000 people living there in the late 12th century.[9] In the early 13th century the sources for the first time describe it as being 'a grand city'.
In 1250 Fes regained its capital status under the Marinid dynasty. In 1276 they founded Fes Jdid, which they made their administrative and militairy centre. Fez reached its golden age in the Marinid period, which marked the beginning of an official, historical narrative for the city.[10][11] It is from the Marinid period that Fes' reputation as an important intellectual centre largely dates.[12] They established the first madrassas in the city and country.[13][14] The principal monuments in the medina, the residences and public buildings, date from the Marinid period.[15] The madrasas are a hallmark of Marinid architecture, with its striking blending of Andalusian and Almohad traditions. Between 1271 and 1357 seven madrassas were built in Fes, the style of which has come to be typical of Fassi architecture. The Jewish quarter of Fes, the Mellah was built in 1438, near the royal residence in Fes Jdid. The Mellah at first consisted of Jews from Fes el Bali, but soon saw the arrival of Berber Jews from the Atlas range and Jewish immigrants from Al-Andalus. The Marinids spread the cult of Idris I and encouraged sharifism, financing sharifian families as a way to legitimize their (in essence secular) rule: from the 14th century onwards hundreds of families throughout Morocco claimed descent from Idris I, especially in Fes and the Rif mountains. In this regard they can be seen as the enablers of the latter sharifian dynasties of Morocco. A revolt in 1465 overthrew the last Maranid sultan and in 1474 the Marinids were replaced by their relatives of the Wattasid dynasty, who faithfully (but for a large part unsuccessfully) continued Marinid policies.[16]
[edit]Modern period
In the Early Modern Age, the Ottoman Empire came close to Fez after the conquest of Oujda in the 16th century. In 1554, the Wattasid Dynasty took Fez with the support of the Turks, and the city became a vassal of the Ottomans, who finally conquered it in 1579 under sultan Murad III.[17]
The Ottoman power in North Africa focused on threats posed by Habsburg Spain and the Portuguese Kingdom. As a result, Fez was not under pressure from the Ottoman rulers. The conquest of Fez was the catalyst for the move of the capital city of the Saadi Dynasty to Marrakech. Early in the 17th century the town returned to Moroccan control under Ahmad al-Mansur.[18]
After the fall of the Saadi Dynasty (1649), Fez was a major trading post of the Barbary Coast of North Africa. Until the 19th century it was the only source of Fez hats (also known as the tarboosh). Then manufacturing began in France and Turkey as well. Originally, the dye for the hats came from a berry that was grown outside the city, known as the Turkish "kızılcık" or Greek "akenia" (Cornus mas). Fez was also the end of a north-south gold trading route from Timbuktu. Fez was also a prime manufacturing location for leather goods such as the Adarga.
The city became independent in 1790, under the leadership of Yazid (1790–1792) and later, of Abu´r-Rabi Sulayman. In 1795 control of the city returned to Morocco. Fez took part in a rebellion in 1819-1821, led by Ibrahim ibn Yazid, as well as in the 1832 rebellion led by Muhammad ibn Tayyib.
Fez was again the capital of Morocco until 1912, when most of Morocco came under French control and Rabat was chosen as the capital of the new colony. Rabat remained the capital even when Morocco achieved independence in 1956. While many of the original inhabitants of Fez have since emigrated, and the Jewish quarter has been emptied of its Jewish population. This has led to a stagnation of the city's economy.
Despite the traditional character of most of the city, there is also a modern section, the Ville Nouvelle, or "New City". Today that is a bustling commercial center. The popularity of the city has increased since the King of Morocco took a computer engineer from Fes, Salma Bennani, as his wife.
[edit]Climate

Fez has a Mediterranean climate. Located by the Atlas Mountains, Fez has a seasonal climate, shifting from cool and sometimes rain in the winter to dry and hot days in the summer months between July and September. The nights are always cool (or colder in winter). The winter highs typically reach only 16 °C (61 °F) in December–January (see weather-table below).

[hide]Climate data for Fes, Morocco
Month Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Year
Average high °C (°F) 16
(61) 17
(63) 19
(66) 21
(70) 24
(75) 28
(82) 33
(91) 33
(91) 29
(84) 24
(75) 19
(66) 16
(61) 23.3
(73.9)
Average low °C (°F) 6
(43) 7
(45) 8
(46) 9
(48) 14
(57) 15
(59) 18
(64) 18
(64) 17
(63) 13
(55) 9
(48) 9
(48) 11.9
(53.5)
Precipitation mm (inches) 71
(2.8) 102
(4.02) 94
(3.7) 89
(3.5) 53
(2.09) 25
(0.98) 2.5
(0.098) 2.5
(0.098) 17.8
(0.701) 63.5
(2.5) 89
(3.5) 86
(3.39) 695.3
(27.374)
Source: Lat34North.com, Yahoo.com[1]

[edit]Subdivisions

The prefecture is divided administratively into the following:[19]
Name Geographic code Type Households Population (2004) Foreign population Moroccan population Notes
Agdal 231.01.01. Arrondissement 32740 144064 747 143317
Mechouar Fes Jdid 231.01.03. Municipality 6097 26078 83 25995
Saiss 231.01.05. Arrondissement 32990 156590 561 156029
Fes-Medina 231.01.07. Arrondissement 20088 91473 110 91363
Jnan El Ouard 231.01.09. Arrondissement 32618 174226 15 174211
El Mariniyine 231.01.11. Arrondissement 37958 191093 124 190969
Zouagha 231.01.13. Arrondissement 31433 163291 40 163251
Oulad Tayeb 231.81.01. Rural commune 3233 19144 3 19141 5056 residents live in the center, called Ouled Tayeb; 14088 residents live in rural areas.
Ain Bida 231.81.03. Rural commune 1146 6854 0 6854
Sidi Harazem 231.81.05. Rural commune 982 5133 0 5133 3317 residents live in the center, called Skhinate; 1816 residents live in rural areas.
[edit]Main sights



The Bou Inania Madrasa built by the Marinid sultan Abu Inan Faris in 1351.
Fez is becoming an increasingly popular tourist destination and many non-Moroccans are now restoring traditional houses (riads and dars) as second homes in the Fez medina. The most important monuments in the city are:
Bou Inania Madrasa
Al-Attarine Madrasa
University of Al-Karaouine
Zaouia Moulay Idriss II
Dar al-Magana
Aben Danan Synagogue
[edit]Transport

The city is served by Saïss Airport. It also has an ONCF train station with lines east to Oujda and west to Tanger and Casablanca.[20]
[edit]Notable residents

Muhammad XII of Granada, last Moorish king of Al-Andalus.
Jamal Fakir, French international rugby league player.
Madame Guinaudeau, French cookery and travel writer.[21]
[edit]International relations

Main article: List of twin towns and sister cities in Morocco
[edit]Twin towns — Sister cities
Fez is twinned with:
Montpellier, France, since 1961
Strasbourg, France, since 1961
Florence, Italy, since 1961
Kairouan, Tunisia, since 1965
Saint Louis, Senegal, since 1979
Córdoba, Andalusia, Spain, since 1982
İzmir, Turkey, since 1995[22]
Bobo Dioulasso, Burkina Faso, since 2003
Suwon, South Korea, since 2003
Coimbra, Portugal[23]
Lahore, Pakistan
Puebla, Mexico
[edit]Partnerships
Kraków in Poland (since 1985)[24]
[edit]=Notes =

^ a b "Fes, Kingdom of Morocco", Lat34North.com & Yahoo! Weather, 2009, webpages: L34-Fes and Yahoo-Fes-stats.
^ Morocco 2004 Census
^ History of Fes
^ An architectural Investigation of Marinid and Watasid Fes p. 19
^ "Fes". Encyclopædia Britannica. 2007. Britannica Concise Encyclopedia. 3 Mar. 2007
^ A History of the Maghrib in the Islamic Period By Jamil Mir'i Abun-Nasr. p. 51.
^ Realm of Saints p. 9
^ Merriam Webster's Collegiate Encyclopedia. p.574.
^ http://books.google.nl/books?id=hEvCpNW2qBwC&pg=PA252&lpg=PA252&dq=largest+cities+marinid&source=bl&ots=XE99KZOhMr&sig=ulCMzj6vNI8shzEhsERUEGbiNAQ&hl=nl#v=onepage&q=largest%20cities%20marinid&f=false Morocco 2009 (p.252)
^ http://etheses.whiterose.ac.uk/348/1/uk_bl_ethos_426809.pdf An architectural Investigation of Marinid and Watasid Fes (p.16)
^ http://etheses.whiterose.ac.uk/348/1/uk_bl_ethos_426809.pdf An architectural Investigation of Marinid and Watasid Fes (p.23)
^ http://books.google.nl/books?id=9JQ3AAAAIAAJ&pg=PA896&lpg=PA896&dq=al-baidhak+berber&source=bl&ots=6VhCVPS4Jo&sig=HM2Ak4_6TAQa7RmdW494_JcGJxM&hl=nl&sa=X&ei=jb8vT4nvFMGbOpy4tI0O&ved=0CC4Q6AEwAQ#v=onepage&q=berber&f=false Encyclopedia of Islam (p. 605)
^ http://books.google.nl/books?id=frhUbLo7aRsC&pg=PA91&dq=Muhammad+al-Dila%27i+berber&hl=nl&sa=X&ei=TMseT4-xLo3_-gbP8vnADw&ved=0CDgQ6AEwAQ#v=onepage&q=Muhammad%20al-Dila%27i%20berber&f=false The Berbers and the Islamic State (p. 90)
^ http://books.google.nl/books?id=Te5QRi35W5EC&pg=PA121&dq=ibn+marzuq&hl=nl&sa=X&ei=mx8fT8-6K8eF-wabzPWhBg&ved=0CDYQ6AEwAA#v=onepage&q=ibn%20marzuq&f=false Islamic Art a Visual Culture (p. 121)
^ 'http://www.al-hakawati.net/english/Cities/fez.asp
^ http://etheses.whiterose.ac.uk/348/1/uk_bl_ethos_426809.pdf An architectural Investigation of Marinid and Watasid Fes (p.5)
^ "The Encyclopedia of World History". Bartleby.com. 2001. pp. 1553–54. Archived from the original on 2008-01-18. Retrieved 2009-05-05.
^ Morocco and the Ottomans: The Sixteenth Century in North Africa by Michael Brett p.334
^ "Recensement général de la population et de l'habitat de 2004". Haut-commissariat au Plan, Lavieeco.com. Retrieved 22 April 2012.
^ "::.. Oncf ..::". Oncf.ma. Retrieved 2009-05-05.
^ Author of 'Traditional Moroccan Cooking, Recipes from Fez'. (Serif, London, 2003). ISBN 1-897959-43-5
^ "Sister cities of İzmir (1/7)" (in Turkish). Retrieved 2008-11-01.
^ "Acordos de Geminação" (in Portuguese). © 2009 Câmara Municipal de Coimbra – Praça 8 de Maio – 3000-300 Coimbra. Retrieved 2009-06-25.
^ "Kraków otwarty na świat". www.krakow.pl. Retrieved 2009-07-19.
[edit]See also

Treaty of Fez
Book by Roger Le Tourneau (English translation by Besse Clement), Fez in the Age of the Marinides, Oklahoma University, editions 1961 and 1974 (latter ISBN 0-8061-1198-4).
Article by Julian Vigo. "The Renovation of Fes’ medina qdima and the (re)Creation of the Traditional", Writing the City, Transforming the City, New Delhi: Katha, edition 2006.
The Open International Project Competition for Lalla Yeddouna, A Neighborhood in the Medina of Fez, announced in September 2010 in collaboration with the Union International des Architectes (UIA) and the Millenium Challenge Corporation (MCC), to renew the area and upgrade the living and working standards of the artisans in the medina. The approach of the project is probably one of the most ambitious for an Arab medina and therefor of exemplary character (www.projectcompetition-fez.com). The Open International Project was won by the London based architecture practice Mossessian & Partners.
[edit]External links

Wikimedia Commons has media related to: Fes
Official government website of the city
Fes travel guide from Wikitravel
Fez Portal at Ville Fes
Complexe culturel de Fes, Cultural Complex of Fes
The portal of Fez at Fes-City
The Fez Festival: Sacred Music From Around The World – audio report by NPR

Preceded by
Aleppo Capital of Islamic Culture
2007 Succeeded by
Alexandria, Djibouti, Lahore
[show] v t e
Fes-Boulman region
[show] v t e
Prefectures and provinces of Morocco
[show] v t e
World Heritage Sites in Morocco
Help improve this pageWhat's this?
Did you find what you were looking for?Yes No
Categories: World Heritage Sites in MoroccoFesPopulated places in Fès-BoulemanePopulated places established in the 8th century789 establishmentsMetropolitan areas of MoroccoFès-BoulemanePrefectures of MoroccoArabic architecture

قس اسپانیائی

Fez (فـاس [Fās], en árabe, Fès en francés) es la tercera ciudad de Marruecos, después de Casablanca y Rabat, con una población de 946.815 habitantes según el censo de 2004 (gentilicio: fasi o fasí).
La ciudad de Fez es la capital del Islam en Marruecos, de la región de Fez-Bulmán y de la prefectura de Fez. Está situada en la región antiguamente llamada Hispania Nova. Sus coordenadas geográficas son 34°3′10″ N 4°58′58″ O.
Es una de las cuatro ciudades llamadas imperiales junto a Marrakech, Mequinez y Rabat. En Marruecos está considerada como el centro religioso y cultural del país. Su universidad, famosa por el estudio del árabe y la religión musulmana, la convierten en punto de paso de un gran número de estudiantes marroquíes.
La ciudad se divide en tres zonas, Fez el-Bali, la zona antigua, dentro de las murallas, Fès el-Jdid, la zona nueva, donde se encuentra la Mellah, el barrio judío, y la Ville Nouvelle (Villa Nueva), la zona francesa en el noroeste de la ciudad. La medina de Fez el-Bali, la mayor de las dos de la ciudad, es la mayor zona peatonal del mundo, y fue declarada Patrimonio de la Humanidad por la Unesco en 1981. La ciudad cuenta con los servicios del Aeropuerto Saïss.
Fez es de las inmemoriales ciudades imperiales, quizás sea uno de los símbolos más importantes de Marruecos. Cuenta con calles laberínticas y la Medina de Fez el-Bali (antiguo Fez) es de los mayores emplazamientos medievales que existen actualmente en el mundo, y las puertas y murallas que le rodean potencian su magnificencia.
Contenido [mostrar]
[editar]Historia

[editar]Edad Media
Artículo principal: Reino de Fez.
La ciudad fue fundada por Idrís I,1 fundador de la dinastía de los idrisíes en 789 en la margen occidental del río Fez. Más tarde, en 810, Idrís II situó su residencia en Fez y la convirtió en la capital de su estado.2 En 859, Fatima Al Fihriya construyó la mezquita de "Qarawiyyin", una de las más antiguas y grandes de África, y fundó la Universidad de Qarawiyyin, asociada a esta mezquita, cuyos estudios principales son los religiosos.3 La emigración árabe recibida por la ciudad proveniente de Córdoba, en al-Ándalus, tras una revuelta en 818, y de Túnez, tras otra rebelión en 824, dio a la ciudad su definitivo carácter árabe frente al de los pobladores nativos. Los dos principales barrios de la ciudad, Adwat al-Qarawiyyin y Adwat al-Andalus, recibieron sus respectivos nombres tras la llegada de los emigrantes árabes.4 Tras la llegada al poder de Alí II ibn Umar, las tribus jariyíes de Madyuna, Gayatha y Miknasa, crearon un frente común contra los idrisíes, a los que vencieron y ocuparon su capital. Yahya III ibn Al-Qásim condujo a los suyos fuera de la ciudad y se proclamó a sí mismo sucesor de Alí.5
La ciudad estaba poblada por musulmanes de todo el norte de África, de Oriente próximo y judíos, que tenían su propio barrio o Mellah, y se convirtió en el centro religioso y cultural de Marruecos, donde musulmanes y cristianos de toda Europa realizaron y realizan sus estudios.
En 1233 se fundó una diócesis católica, aunque se ignora hasta cuando funcionó, constan tres obispos hasta el año 1578. Fez fue el centro del Reino de Fez y se cree que fue la mayor ciudad del mundo entre 1170 y 1180.6
Una gran cantidad de musulmanes y judíos emigraron a Fez tras la toma de Granada por los Reyes Católicos en 1492 y tras el Edicto de Granada, por el que se tomó la decisión de expulsar a los judíos de los reinos hispánicos bajo el gobierno de los Reyes Católicos.
Fez se convirtió en capital del reino watásida en 1472. En 1522 la ciudad sufrió un terremoto que la asoló, pero fue reconstruida en los años siguientes. En 1554 es conquistada por los Saaditas, aunque fijaron su capital en Marrakesh.
[editar]Edad Moderna


Cubas de una curtiduría de Fez
A finales del siglo XVII, Mulay Ismaíl, sultán de Marruecos, de la dinastía alauita, eligió Mequinez como nueva capital e instaló en Fez al clan de los Udaia, que le habían ayudado a obtener el poder. Tras la muerte de Mulay Ismaíl en 1727, los Udaia se rebelaron, pero finalmente fueron expulsados de la ciudad, y Fez volvió a ser la capital del reino.
Hasta el siglo XIX, la ciudad fue el único productor de "gorros de Fez", hasta que Francia y Turquía empezaron también a elaborar este producto. Fueron muy importantes las curtidurías de piel, siendo la principal productora de adargas. La ciudad se convirtió en uno de los principales centros comerciales del Magreb.
[editar]Edad Contemporánea
La ciudad de Fez fue la capital de Marruecos durante varios periodos de la historia del país africano, pero perdió definitivamente esa condición con la ocupación colonial francesa. En 1912, la mayor parte de Marruecos pasó a formar parte del Imperio colonial francés, y la capital de la nueva colonia fue Rabat, que mantuvo su estatus tras la independencia en 1956. Ese mismo año, la población judía de la ciudad desapareció casi por completo, en parte por los amotinamientos de la población árabe.7 Durante la época bajo control francés se construyó la parte moderna de la ciudad, conocida con el nombre francés de Ville Nouvelle, que es el centro comercial de la ciudad.
[editar]Monumentos, edificios representativos y lugares de interés



Vista de Fez.


Palacio real de Fez.
Su medina es Patrimonio de la Humanidad desde 1981.8
Mezquita de El-Qaraouiyyîn
Museo del palacio Batha
Madraza de Bou Inania
Mezquita de Ech-Cherabliyyîn
Museo Nejjarîn
Madraza de El-Attarîn
Mezquita de los andaluces
Madraza de Es-Sahrij
Fortaleza Norte
Las Tumbas Merínidas
Fez el Bali (la medina medieval de la ciudad)
Fez el Jedid (la nueva medina de Fez)
La Mellah
[editar]Ciudades hermanadas

Montpellier, Francia (1961), (2003)
Estrasburgo, Francia (1961)
Florencia, Italia (1963)
Kairuán, Túnez (1965)
Saint Louis, Senegal (1979)
Jerusalén Este, Territorios Palestinos (1982)9
Cracovia, Polonia (1985)
Coímbra, Portugal
Lahore, Pakistán (1988)
Tlemecén, Argelia (1989)
Córdoba, España (1990)
Chinguetti, Mauritania (1990)
Bobo-Dioulasso, Burkina Faso (2003)
Suwon, Corea del Sur (2003)
Loja (Granada), España (2007)
Puebla de Zaragoza, México (2009)
Bigastro (Alicante), España (533a.C.)
Cádiz, España (2009)
Santiago, Chile (2010)
[editar]Notas y referencias

↑ Jeffrey M Heath, Jewish and Muslim Dialects of Moroccan Arabic p. 23.
↑ Fez. Encyclopædia Britannica. 2007. Britannica Concise Encyclopedia. 3 marzo 2007
↑ Merriam Webster's Collegiate Encyclopedia. p.574.
↑ Jamil Mir'i Abun-Nasr, A History of the Maghrib in the Islamic Period p. 51.
↑ Jamil Mir'i Abun-Nasr, A History of the Maghrib in the Islamic Period p. 52.
↑ Largest Cities Through History
↑ Norman Stillman, The Jews of Arab Lands, 1979, pag. 59 y 284.
↑ Unesco (1981). «Medina of Fez» (en inglés). Consultado el 27 de agosto de 2009.
↑ El hermanamiento entre Fez y Jerusalén (al-Quds en árabe) fue firmado con la Organización para la Liberación de Palestina. Marruecos no reconoce al estado de Israel.
[editar]Enlaces externos

Wikimedia Commons alberga contenido multimedia sobre Fez (Marruecos).
Fez alberga una sede del Instituto Cervantes
Fez celebra sus 1200 años, artículo de María Masquelet (en español).
La medina de Fez-al-Bali (en inglés)
Historia de la comunidad judía de Fez (en inglés)
Página con historia y monumentos de Fez (en inglés)
Página del Festival de las músicas sacras del mundo (en francés), (en inglés), (en árabe)
http://www.fezguide.com Guia Turistica sobre Fez (en Ingles)
Información turística sobre Fez (en español)
Visita Fez (en español)
Turismo Marruecos - FEZ (en español)

Mapas de Fez:
Mapa de Fez en Multimap.com (en inglés)
Información de Fez en GlobalGuide.com (en inglés)
Fez en Google Maps
Planos turísticos de Fez
Ver las calificaciones de la página
Evalúa este artículo
¿Qué es esto?
Confiable
Objetivo
Completo
Bien escrito
Estoy muy bien informado sobre este tema (opcional)

Enviar calificaciones
Categorías: FezLocalidades de Marruecos

قس فرانسه

Fès1( فـاس en arabe, en tifinagh : ⴼⴰⵙ) (ou Fez selon l'ancienne orthographe) est la deuxième plus grande ville du Maroc. Sa fondation est traditionnellement située au début du IXe siècle, sous le règne d'Idriss II, mais certains historiens la font remonter à la fin du VIIIe siècle, sous le règne d'Idriss Ier, père du précédent.
Sa médina, la plus vieille ( avec celle de Tunis) et grande du monde, un exemple modèle d'une ville orientale, est placée sous la protection de l'UNESCO2 ; elle est inchangée depuis le xiie siècle. Le bleu profond de ses céramiques est l'un des symboles de Fès. Son rayonnement international passé en fait l'une des capitales de la civilisation arabo-musulmane aux côtés de Damas, Bagdad, Cordoue, Tlemcen, Grenade...
Selon une légende, le nom de la ville viendrait de la découverte d'une pioche (arabe : فأس [fa's], pioche) à l'emplacement des premières fondations.
Fès ne se livre pas facilement. Pour y accéder, il faut rentrer par la grande porte, à la fois visible et voilée, du sacré. Car Fès est un sanctuaire. C'est ainsi d'ailleurs que les soufis, ces initiés de l'islam, l'ont toujours appelée : la Zaouïa. Le voyageur qui venait de loin savait qu'en arrivant aux portes de la ville, c'est à son fondateur et à son saint patron lui-même qu'il demandait l'hospitalité. Pour lui, Fès est la ville de Moulay Idriss.
Beaucoup de fassis connaissent encore par cœur ce que les chroniqueurs rapportent comme étant les paroles, lors de la prière inaugurale, du saint : « Ô Dieu, Tu sais que je n'ai pas construit cette ville par vanité, par désir de renommée ou par orgueil. Mais je voudrais que tu y sois adoré, que Ton Livre y soit Lu et Ta Loi appliquée tant que durera le monde. Ô Dieu, guide vers le bien ceux qui y habitent et aide les à l'accomplir, voile à leurs yeux l'épée de l'anarchie et de la dissidence… ».
Fès, qui fut pendant plusieurs siècles une capitale politique et intellectuelle du Maroc, était devenue un centre de rencontres et d'échanges. On rapporte que Sylvestre II (Gerbert d'Aurillac), Pape de 999 à 1003, y séjourna dans sa jeunesse pour y faire des études à la suite desquelles il introduisit les chiffres arabes en Europe. Maïmonide, médecin et philosophe juif, y vécut également quelques années durant lesquelles il enseigna à la Quaraouiyine. L'œuvre de ce philosophe est une merveilleuse illustration de cette symbiose de la culture judéo-islamique qui avait prévalu en Andalousie, et trouvé un écho similaire à Fès.


Une vue panoramique de la Médina de Fès
Sommaire [afficher]
Toponymie[modifier]

L'origine du toponyme Fès est incertaine, plusieurs étymologies existant, certaines issues de la légende populaire, les autres résultats de travaux d'historiens.
Connue depuis au moins le xe siècle, l'étymologie « classique » de Fès, telle que rapportée par les auteurs anciens (Abou Bakr ben Mohammed er-Razi et Ibn Abi Zar), explique le nom de Fès par la découverte, lors du creusement des fondations de la ville en construction, d'une pioche, en arabe فـاس (Fä's), qui donnera le nom de Madinat Fäs3. Une autre version, rapportée par El-Modaffari, décrit la pioche découverte comme très ancienne, de grande taille (quatre empans de long sur un de large) et pesant soixante livres4.
Selon une autre étymologie issue de la légende populaire, Idris Ier, fondateur de Fès, participa à la construction de la ville et aida au creusement des fondations au moyen d'une pioche d'or et d'argent, et c'est ainsi que la ville prit le nom arabe de la pioche (fès)4.
Une autre hypothèse d'étymologie lie l'origine du nom à une métathèse. Deux versions sont proposées. La première, rapportée par Ibn Abi Zar dans son Rawd al-Qirtas, parle d'un vieux moine chrétien qui aurait révélé à Idris Ier l'existence, à l'emplacement où sera construite Fès, d'une ancienne ville nommée Saf ou Sèf, fondée par les Anciens et disparue mille à mille sept cents ans auparavant ; la métathèse Saf en Fès expliquerait le nom de la ville3,4. Idris Ier aurait lui-même décidé de la métathèse Séf en Fès4. Une autre version — avancée à l'origine par Larbi Mezzine (ancien doyen de la Faculté de lettres à l'université de Kenitra et maître en toponymie berbère) et reprise plus tard par Chafik T. Benchekroun —, suggèrent une origine berbère au nom de la ville. Les cours d'eau étant nombreux autour de la ville (Wad Fäs, Wad Zhun, Wad Zitun, etc.), le nom de Fès serait une métathèse d'isaffen (pluriel d'asif, rivière en berbère)3,5.
Enfin, une dernière hypothèse donne un fondement berbère au nom de la ville, qui à l'origine était séparée en deux agglomérations, Fäs ou Madinat Fäs (fondée en 789-790 par Idris Ier) et Al-Alia (fondée en 808-809 par Idris II), ayant chacune sa propre muraille et bâties de part et d'autre d'une rivière, avant d'être unifiées, sous le nom de Fès, à l'intérieur d'une même muraille sous les Almoravides. Madinat Fäs est bâtie sur la rive droite de la rivière, et la droite se dit afäsi en berbère chleuh, afusi en berbère rifain. Le nom de Fäs serait donc une déformation de la racine berbère fäs désignant le rive droite.
Histoire[modifier]

Fondation[modifier]


Dans la medina de Fès
La ville « Médina Fès » a été fondée 6 par Idris 1er en 789 à la place de l'actuel quartier des Andalous. En 808, Idris II fonde « al-Aliya » sur l'autre rive de l'oued de Fès. Al Aliya se développe très vite et devient une véritable ville avec mosquée, palais et kisariya (halle, marché).
Les sources d'eau vitales aux alentours de Fès, qui avant même sa fondation étaient connues et louées en chanson, ont sans aucun doute été un critère important lors du choix de l'emplacement pour la future métropole.
Les évolutions suivantes sont dues à deux vagues successives d'émigration : à partir de 817 - 818 s'installent dans la ville fondée par Idrîs Ier près de 800 familles andalouses expulsées par les Omeyyades de la ville espagnole de Cordoue. Peu de temps après environ 2 000 familles bannies de Kairouan (fuyant les persécutions des Aghlabides) s'installent sur l'autre berge. La mosquée universitaire «Quaraouiyine» fondée au ixe siècle devient l'un des centres spirituels et culturels les plus importants de l'époque. Son influence se fait ressentir jusque dans les écoles de l'Espagne islamique et au-delà vers l'Europe et elle est connue pour être la plus ancienne université au monde.
Les nouveaux arrivants apportent avec eux aussi bien un savoir-faire technique et artisanal qu'une longue expérience de la vie citadine. Sous leur impulsion, Fès devient un centre culturel important et après la fondation de la mosquée universitaire Quaraouiyine le cœur religieux du Maghreb.
Fès se trouve à un emplacement particulièrement avantageux, au croisement de routes commerciales importantes, au cœur d'une région naturellement généreuse avec des matières premières précieuses pour l'artisanat (pierre, bois, argile). Ceci lui permet de se développer très rapidement. Fès se trouve notamment sur la route des caravanes allant de la Méditerranée à l'Afrique noire en passant par la grande ville commerciale Sijilmassa (disparue au xviie siècle) dans la région de Tafilalt.
Moyen Âge[modifier]


El Qaraouiyyine à Fès
Aux xe et xie siècles, la ville de Fès est prise par les Maghraoua. Elle sera le théâtre de bataille entre les tribus Zénètes Maghraoua et Banou Ifren pour sa gouvernance7.
Les deux parties de la ville s'unissent au Moyen Âge en 1069, détruisant le mur qui les séparait. Fès perd son rôle de capitale avec la fondation de Marrakech et Tlemcen par la dynastie almoravide au xie siècle mais le reprend en 1250 grâce à la dynastie mérinide. Sous leur règne, la nouvelle ville El Medinet El-Beida (la ville blanche) est fondée en 1276 ; elle est équipée de remparts, de palais et de jardins. Elle est rapidement connue sous le nom de Fès Djedid (la nouvelle Fès) en opposition à Fès el Bali (la vieille ville). La population juive qui se trouvait aux alentours du palais est forcée de partir et le Mellah (quartier juif) se forme dans l'ancien quartier de la garnison des archers syriens. Au début du xive siècle (apogée de l'art hispano-mauresque), la ville connaît une forte croissance. L'université Quaraouiyine est alors connue mondialement. Grâce aux caravanes allant jusqu'au port de Badis dans le Rif, Fès est en permanence liée à l'Espagne islamique et à l'Europe. En 1471, la ville tombe aux mains de la dynastie Beni Wattas qui fonde le royaume de Fès.
XVI - XVIIIe siècles[modifier]
En 1522, Fès souffre d'un tremblement de terre qui détruit la ville en partie. Dans les années qui suivent, de nombreux bâtiments sont reconstruits, restaurés ou remplacés par des nouveaux. La dynastie des Saadiens prend la ville en 1554 mais choisit Marrakech comme capitale. À la fin du xviie siècle, avec les débuts de la dynastie alaouite, Moulay Ismail choisit Meknès comme nouvelle capitale. Il installe à Fès une partie du clan des Udaia qui l'avaient aidé à gagner le pouvoir. Après sa mort (1727), les Udaia se révoltent, ils ne seront chassés de la ville qu'en 1833 par Abd al-Rahman. Moulay Abdallah, le successeur de Moulay Ismail, fait de Fès son lieu de résidence et fait rénover ou construire mosquées, écoles (madrasas), ponts et rues, les rues de Fès Djedid sont pavées.
XIXe siècle[modifier]


La porte de Bab Bou Jeloud à Fès
Au xixe siècle, les deux anciennes parties de la ville sont reliées à de nouvelles constructions comme le palais bouloudjoubou. Jusqu'au début du protectorat en 1912, Fès est la capitale du Maroc.
Le protectorat français et l'indépendance[modifier]
C'est à Fès que le traité de protectorat français et espagnol (pour le Nord du pays ainsi que le Sahara Occidental) est signé le 30 mars 1912. Moins de trois semaines après la signature, des émeutes éclatent dans la ville, culminant par le massacre de la population Juive du 17 au 19 avril. Rabat est déclarée officiellement capitale du Maroc, Fès reste cependant un important lieu de résidence royale et un centre culturel, artisanal, commercial mais aussi politique. L'istiqlal (Parti de l'Indépendance) est établi à Fès par Allal El-Fassi. Beaucoup des initiatives pour chasser l'occupant français partent de Fès. En 1944, est rédigé le manifeste pour l'indépendance dans une maison de l'ancienne médina, aujourd'hui place de l'Istiqlal. La ville sera l'objet d'émeutes dans les années 1980 et début 1990.
Sous la direction de Lyautey et d'après les plans de l'architecte Henri Prost, une nouvelle ville se développe dans les environs de Dar Debibagh au sud de Fès Djedid. Si elle fut dans un premier temps le quartier résidentiel des européens, la « ville nouvelle » a continué à se développer comme ville arabe moderne avec de nouveaux quartiers de villas. Les autorités, institutions et entreprises de services s'y sont installées.
Une des conséquences du transfert de la capitale est l'exode d'une grande partie de la population vers Casablanca, Rabat et dans une moindre mesure Tanger. Du simple artisan fassi à l'entrepreneur en passant par le lettré beaucoup furent obligés de quitter une ville qui avait perdu son statut.
Démographie[modifier]

La ville de Fès compte actuellement environ 1 050 000 habitants. Elle s'étend sur 271 hectares caractérisés par l'absence de ciruclations de voitures et se divise en trois parties :
Fès el-Jedid : édifiée au xiiie siècle par les Mérinides, elle est une cité administrative et royale où le Roi aime à se rendre pour marquer la solennité d'un évènement ou l'importance d'une décision ;
Fès el-Bali : le plus vieux quartier, édifié par les Idrissides ;
Fès el-Jedid et Fès el-Bali forment la médina de Fès, faisant partie du patrimoine mondial de l'UNESCO.
Fès ville nouvelle (Dar Dbibegh) : construite par les Français au temps du protectorat. C'est dans cette partie de Fès que se rencontrent modernité et tradition.
La Médina de Fès abrite actuellement une population de 156 000 habitants 8.
Organisation administrative[modifier]

Géographie[modifier]

Topographie[modifier]
Cette section est vide, insuffisamment détaillée ou incomplète. Votre aide est la bienvenue !
Climat[modifier]
Fès est située près du Moyen Atlas, à l'intérieur des terres ; elle bénéficie d'un climat méditerranéen mais fortement mâtiné de continentalité et subissant l'effet de versant des montagnes. Le froid hivernal rappelle très souvent la neige abondante du Moyen Atlas à 60 km au sud de la ville. Cela se traduit par une forte amplitude thermique. L’hiver peut, en fonction de l'altitude, s’avérer très rigoureux. On dit qu'il neige à Fès un an sur deux ou un an sur trois. Les précipitations annuelles sont comprises entre 600 et 700 mm.
Le voyage y est possible toute l'année, mais le printemps (avril et mai) et l'automne (mi-septembre à fin octobre) sont les deux saisons les plus agréables, comme pour l'ensemble du pays d'ailleurs. En avril, les températures moyennes maximales sont de 18 °C et les minimales de 8 °C. En septembre, les minimales sont voisines de 15 °C, tandis que les maximales dépassent légèrement les 27 °C.
L'été, les températures moyennes maximales montent jusqu'à 35 °C. Mieux vaut sortir le matin et le soir pour profiter de la diversité des paysages de la région.
Enfin, l'hiver est, comparativement aux régions littorales ou méridionales, froid. Cependant, il paraît beaucoup plus doux que celui des régions de l'Oriental, du Rif ou de l'Atlas.
Climat de Fès
mois : J F M A M J Jt A S O N D
Températures (en °C) 7,5 9 14 23 29 32 36 37 35 24 18 10
Précipitations (en mm) 121 92 79 59 32 11 2 3 19 43 87 101
Mois J F M A M J J A S O N D
Record de chaud (réf) 30 28 35 39 43 45 47 46 43 37 34 29
Record de froid (réf) -12 -10 -2 5 7 10 13 14 10 5 1 -5
Économie[modifier]



Tannage du cuir à Fès
Cette section est vide, insuffisamment détaillée ou incomplète. Votre aide est la bienvenue !
Fès fonde de grands espoirs sur le tourisme. L'infrastructure hôtelière a connu ces dernières années une croissance rapide, ainsi que celle des maisons d'hôtes traditionnelles appelées "Riads".
La ville est très connue pour son artisanat très riche, dont le savoir-faire est jalousement gardé et transmis de père en fils depuis des générations.
Située dans la riche plaine du Saïs, Fès a une importante industrie agroalimentaire.
Enseignement[modifier]

La ville de Fès a toujours été considérée comme la capitale culturelle et spirituelle du royaume du Maroc. Elle a abrité pendant longtemps la seule université de l'Afrique du Nord : l'Université Karaouyine qui se distingue par sa grande bibliothèque portant le même nom. Actuellement Fès demeure une destination culturelle par excellence. Ses lycées et collèges sont connus dans le monde entier avec surtout les lycées Moulay Idriss et Moulay Rachid. Ces deux lycées ont vu sortir plusieurs promotions de savants, médecins, architectes et ingénieurs qui ont fait les fleurons du Maroc à l'aube de l'indépendance. Dans le passé les étudiants venaient de loin pour faire des études de théologie (les medersa). Ils étaient groupés dans des sortes d'internats à proximité des medersa et recevaient une bourse symbolique.
Culture[modifier]

La maison de la culture Agdal en centre ville comporte une salle de théâtre de de concerts, des salles d'exposition et une bibliothèque. La Galerie Mohamed Kacimi, construite par l'État et gérée par la ville propose des expositions d'art contemporain. C'est aussi à Fès que l'atelier de production et de formation de L'appartement 22 est développé par Abdellah Karroum. Ces sessions ont donné lieu à des productions pour la radio culturelle R22.
Universités[modifier]

Des informations de cet article ou section devraient être mieux reliées aux sources mentionnées dans la bibliographie ou en liens externes.
Améliorez sa vérifiabilité en les associant par des références.
L'université AL Quaraouiyine à Fès est certainement la plus importante dans l'histoire de la ville. Elle est l'emblème de la ville et son architecture est un des meilleurs représentant du style arabo-andalou (9). Son nom est issu de la communauté des 2000 familles urbaines kairouanaises (de kairouan) qui s'était installée et avait fondé le nouveau quartier dans la ville (voir plus haut).
Fondé au ixe siècle, elle a dès le départ bénéficié d’une mosquée et d’une université. À ce titre, elle peut postuler au titre de la plus ancienne université du monde, ou en tout cas le plus vieil établissement d'enseignement.
Comme toutes les université de Moyen Âge (Europe chrétienne ou occident et orient musulmans), elle a d'abord été théologique puis, comme la théologie définit le droit, juridique. Elle a également joué un rôle de préservation et de diffusion de la langue arabe (linguistique, grammaire, rhétorique) et de traduction de textes (hébreu, grec, latin vers l'arabe). Elle est aussi une bibliothèque de manuscrits.
Ce rôle juridique a aussi une fonction essentielle : par son rôle d'archives (héritage en particulier) elle a aussi eu une fonction de compilation et de point de référence des lignages familiaux. Or, ces derniers ont un rôle essentiel dans l'affirmation des grandes familles de la ville (voir la bataille éditoriale sur ce même site à propos de cet article). Elle a donc permis d'établir certains droits et titres.
Sur les plans théologique et juridique, elle a été le point nodal de la doctrine malékite. Cette doctrine ou rite a aujourd'hui une extension importante : en gros toute l'Afrique de l'ouest musulmane jusqu'aux pays haoussa au Niger et Nigeria (certains inclus, d'autres non).
Plusieurs figures de proue de cet enseignement sont à citer :
Abou Amrane El Fassi (430 H: 1009 C) jurisprudence malékite au sein de l’université de Kairouan (actuelle Tunisie) et Al-Azhar (Le Caire, Égypte) ;
Abu Ali Al Kali : littérature, de Cordoue ;
Sabek Al Matmati : poésie, venu de Damas ;
le Cadi Abu Bakr Al Arabi enterré à Fès fut le disciple de Abi Hamed Al Ghazali en orient avant de publier ses ouvrages au Maroc et en Andalousie ;
Ibn Ajroum Annahoui (723 H: 1302 C) grammaire, à Fès, lequel a été commenté au Caire et Bagdad, traduit et publié en Europe (8).
Un apport important de l’université Al Quaraouiyine à la société marocaine et aux sociétés arabo-islamiques est l’édification de la personnalité islamique, de l’identité religieuse et de la mémoire sociale.
L'université Sidi Mohammed Ben Abdellah est une université moderne fondée en 1975. On y compte 9 établissements en pleine relance dotés d'installations de qualité : bibliothèques, amphithéâtres, laboratoires, salles de conférences, équipement multimédia :
Faculté de Médecine et de Pharmacie
Faculté des Sciences
Faculté des Sciences Juridiques, économiques et Sociales
Facultés des Lettres et des Sciences Humaines
Faculté des Sciences et Techniques
École Supérieure de Technologie
École Nationale des Sciences Appliquées
École Nationale de Commerce et de Gestion
École nationale de l'architecture
Tourisme[modifier]

Ces dernières décennies, le tourisme n'a cessé de se développer (1 million de visiteurs par an) et est devenu un important facteur économique. Fès propose des manifestations culturelles telles que le Festival de Fès des musiques sacrées du monde au mois de juin de chaque année. De nombreux étrangers se sont installés à Fès et ont ouvert des maisons d'hôtes. Fès est la ville touristique évidente. S'il en est pas ainsi quelle autre ville au monde pourrait l'être.
En effet, l'ancienne médina est riche en patrimoine. Ses remparts, ses chateaux, ses mosquées, ses rues aux milles senteurs, ses souks qui n'existent nulle part ailleurs. On peut ainsi faire le tour de la ville en passant par les portes légendaires de Bab El Guissa vers le nord est, Bab Ftouh vers l'est sur la route de Taza, qui mène d'ailleurs aux thermes de Sidi Harazem, Bab Jdid, la porte d'entrée la plus proche pour accéder aux souks. Bab Boujloud vers l'Ouest. Chacune de ces portes a ses caractéristiques avec notamment Bab Boujloud, la porte caractérisée par la mosquée qui porte le même nom, et les deux principales rues qu'elle dessert avec La Talaa lekbira où on peut apprécier la Medersa Bouananya et ses horloges suspendues, et la Talaa Sghira où on peut apprécier les bouquinistes. Ces deux rues mènent aux souks D'al Attarine (souk aux épices et au henné) de même que vers le quartier Moulay Idriss où peut voir le mausolée du fondateur de la ville (deuxième roi de la dynastie idrisside, descendants de Mahomet), mais aussi les tanneries de Guernize et celles plus loin de Blida (Chowara).
La mosquée el Quaraoyine est la jumelle de celle de Kiraouane. Cette grande mosquée connue dans le monde entier est située au centre des souks de l'ancienne médina et toutes les portes précédemment citées y mènent.
La place Chemaïne est connue du commerce des dattes et des noix mais aussi de son artisanat (Ceinture sertie au fil doré dit de sicile) et d'autres effets utilisés par les mariées. Parallèlement à cette place, de l'autre côté on trouve la place Seffarine qui est connue par ses fabriques de plateaux de cuivre et de bronze travaillés à la main et qu'on peut apprécier tout au long de cette place. Dans cette même place existe la grande et prestigieuse bibliothèque AL Karaouiyne.
L'ancienne médina est traversée par une rivière légendaire qui divise la ville en deux parties dites Aadwa. Ces deux rives datent du premier roi idrisside Idriss Ier qui s'est installé sur l'une des rives, son venu était venu s'installer sur la rive opposée après l'assassinat de son père. On peut avoir une vue panoramique en prenant la route menant de Bab did à Bab Ftouh juste au pied de la colline qui abrite Borj Dhab ou encore par l'autre rive du côté de Bab el Guissa. La vue est d'ailleurs imprenable. De là on peut définir et identifier les différents quartiers de la médina de même qu'on peut apercevoir tous ses minarets commençant par celui de la mosquée Quaraouyinne.
Plusieurs medersas (écoles) peuvent être visitées avec notamment la medersa d'El Attaryne, celle de RAs echaratine, la medersa Bouananya, la medersa de seffarine). En effet, la ville de Fès jusqu'aux années 60 a été connue comme la capitale culturelle et spirituelle du royaume avant d'être détrônée par Rabat qui abrite la grande université Mohamed V créée dans les années 60.
Dans la place Seffarine au milieu des ateliers des artisans du cuivre et du laiton (les plateaux et théières...) on peut visiter la grande bibliothèque d'el Quaraouyinne qui abrite des dizaines de milliers d'ouvrages inédits.
La maison fassi se distingue par la qualité de son architecture et le professionnalisme des artisans. Les grandes familles fassies s'y installaient et le système patriarcal est resté adopté jusqu'aux années 70. Le départ des jeunes pour continuer leurs études à Rabat ou à l'étranger où sont en vogue de nouvelles carrières (médecine, architecture) a été à l'origine de la dislocation de ce système de famille. Actuellement de nombreuses maisons sont désertées par leurs propriétaires ou vendues et rachetées et habitées par plus d'une famille par maison.
En effet, ces maisons traditionnelles, plusieurs fois centenaires pour certaines ne peuvent plus être entretenues et souvent restent en ruine. D'où la nécessité de sauvegarder de ce patrimoine unique. Les rues sont étroites, les murs s'effondrent par endroit. Le visiteur est étonné d'ailleurs de voir ces murs soutenus par de fros madriers dans les environs du quartier des mosquées Quaraouyine et Moulay Idriss. Le classement par l'Unesco de la ville de Fès au patrimoine mondial de l'humanité semble aujourd'hui dérisoire car ce patrimoine risque de se perdre petit à petit si rien n'est fait pour le sauver.
Monuments[modifier]


Place Nejarine
Mosquée El-Qaraouiyyîn
Palais Batha
Médersa Bou-Inania
Foundouk des peaussiers
Mosquée Ech-Cherabliyyîn
Musée Nejjarîn des Arts et Métiers du bois
Médersa El-Attarîn
Mosquée des Andalous
Médersa Es-Sahrij
Borj Nord
Dar el-Makhzen
Dar Anebar
Fès, capitale spirituelle[modifier]
Capitale culturelle et spirituelle du Maroc, Fès est une ville millénaire. En la parcourant, on peut facilement se laisser emporter à travers son histoire, grâce à ses nombreuses mosquées, médersas, fondouks, fontaines et salles d'ablution, jardins historiques, murailles et remparts, portes fortifiées, mellah et synagogues, manufactures, mausolées, palais et riads, places et souks. Des Idrissides aux Alaouites, des Andalous aux Juifs, toutes les dynasties et tous les peuples ont laissé leur empreinte sur la ville. Ces dernières années de nombreux monuments ont été restaurés, comme la médersa El-Attarîn, la médersa Bou-Inania (xive siècle), la Magana (une horloge hydraulique unique au monde) et la bibliothèque de la mosquée Quaraouiyine. Cette dernière possède de très rares manuscrits écrits par de célèbres savants comme Ibn Rochd (Averroès) ou Ibn Khaldoun. Appelés "monuments verts", les jardins du palais Batha, construits au xixe siècle par le sultan alaouite Moulay Hassan Ier et celui du Riad Moqri datant du début xxe siècle ont retrouvé leur végétation. Aujourd'hui la médina est le principal pôle d'attraction. Toutefois, quelques centres culturels et galeries voient le jour : le Centre culturel municipal Agdal (près de la place Florence) compte une salle de spectacles et une galerie d'exposition.
Langue[modifier]
Si l'arabe classique reste la langue littéraire, l'arabe dialectal est ultra-majoritaire. Le parler de Fès présente cependant des tournures particulières que d'aucun qualifierait de précieuses, tendant à enjoliver/adoucir/féminiser les mots (kwiyyiss au lieu de ka's) issues de l'arabe andalou.
Musiques[modifier]
Article détaillé : Musique Marocaine.
musique andalouse / le malhoun
Musique arabo-andalouse[modifier]
Article détaillé : Musique arabo-andalouse.
le malhoun
Films à voir sur la ville de Fès[modifier]
"Bleu de Fès" écrit et réalisé par Françoise Gallo, France 3, 13 Production, CCM - 1993.
"À la recherche du mari de ma femme" (Al-bahth an zaouj imaraatî) de Mohamed Abderrahman Tazi (1993), comédie traitant avec humour de la polygamie effrénée et perçue comme anachronique d'un vieux barbon balbutiant de Fés.
Transports[modifier]

La ville possède deux gares ferroviaires ONCF : la gare de Fès-Ville qui vient d'être réaménagée suivant une archiecture typiquement marocaine, et utilisant des motifs décoratifs artisanaux; elle est reliée à toutes les principales villes du Maroc. La gare de Fès-Médina est sur la ligne reliant Fès à Oujda.
Le schéma- directeur de développement de lignes TGV au Maroc, prévoit la construction à moyen terme de la LGV appelée Maghrébine, qui reliera Rabat, Fès et Oujda la ville frontalière à l'Algérie.
l'Aéroport international de Fès - Saïss situé à une dizaine kilomètres de Fès, actuellement en plein développement, est une plate-forme permettant des liaisons vers de nombreuses villes marocaines et européennes et pouvant accueillir tout type d'appareil.
La ville de Fès est reliée au réseau autoroutier du royaume par la A 2 qui la relie à Rabat, et a vu depuis juillet 2011 sa liaison autoroutière avec l'est achevée par la A 2 jusqu'à Oujda.
Le parc de la régie autonome de transport urbain de Fès (RATF) possède un parc assez jeune, et dessert toute la ville et sa périphérie.
Un tramway est actuellement en projet pour desservir la ville.
Sport[modifier]

Le Maghreb Association Sportive de Fès (en arabe : المغرب الریاضی الفاسی) est un club omnisports marocain fondé en 1946. Le MAS est la première équipe marocaine à atteindre les seizièmes de finale de la Coupe de France en 1954 contre Red Star à l'époque à Paris. Le MAS est un l'un des clubs les plus titrés du royaume, avec un palmarès remarquable: Championnat du Maroc : (4)
Champion: 1965; 1979; 1983; 1985;
Vice-champion: 1961; 1969; 1973; 1975; 1978; 1989; 2010
Championnat du Maroc (D2) : (2)
Champion: 1997 ; 2006
Coupe du Trône : (2)
Vainqueur: 1980; 1988; 2011
Finaliste: 1966; 1971; 1974; 1993 ; 2001 ; 2002 ; 2008 ; 2010
Le Complexe sportif de Fès est un stade de football localisé dans la ville de Fès et plus précisément sur la route menant à Sefrou, il est d'un style architectural typiquement marocain. Situé sur une superficie de 40 hectares, le complexe sportif de Fès peut accueillir 37 000 spectateurs tous assis. Il est doté d'une piste d'athlétisme en tartan outre des annexes susceptibles d'accueillir des compétitions de haut niveau.
Clubs de football[modifier]
Le principal club de football de la ville est le Maghreb Association Sportive Fès (MAS). Ce dernier a remporté quatre championnats (1965, 1979, 1981 et 1985) et trois coupes du trône (1980, 1988, 2011). C'est le seul club marocain à avoir disputé les 1/16 de finale de la coupe de France pendant le protectorat. Il a produit de très grands joueurs: Benzakour, Benchekroun, Hamid Lahbabi, Labied, Zemmouri, Hazzaa, Zahraoui, Guezzar, Tazi, Moulay Driss, Jennane et bien d'autres. Il est connu par son école des gardiens de buts et possède un public engagé et discipliné.
Après l'indépendance, et au cours du premier championnat organisé sous l'égide de la FRMF en octobre 1956, le MAS est l'une des premières équipes à gagner sa place parmi l'élite.
La ville de Fès possède un autre club de football qui est le Wydad Athletic de Fès (WAF).
Autres clubs[modifier]
Il existe de nombreux autres clubs sportifs appartenant à des disciplines variées telles le basket-ball, tennis, handball.
Infrastructures sportives[modifier]
Stades[modifier]
Complexe sportif de Fès (45 000 places, football, athlétisme)
Stade Hassan II (10 000 places, football)
Salles couvertes[modifier]
Salle du 11 janvier (4 000 places, basket-ball, handball)
Salle Tajaâmouti (2 500 places, basket-ball, volley-ball)
Salle Mernissi (1 000 places, basket-ball)
Jumelages et partenariats[modifier]

Florence (Italie) depuis le 8 mars 1963
Kairouan (Tunisie) depuis le 22 janvier 1965
Saint-Louis (Sénégal) depuis le 7 décembre 1979
Al-Qods (Palestine) depuis le 7 mai 1982
Coimbra (Portugal) depuis 1988
Lahore (Pakistan) depuis le 9 avril 1988
Tlemcen (Algérie) depuis le 11 juillet 1989
Cordoue (Espagne) depuis le 18 août 1990
Chinguetti (Mauritanie) depuis le 12 mars 1990
Carthagène des Indes (Colombie) depuis le 8 mai 1993
Suwon (Corée du Sud) depuis le 2 février 2003
Montpellier (France) depuis le 14 juin 2003
Cracovie (Pologne) depuis 2004
Strasbourg (France) depuis le 9 décembre 2004
Bobo Dioulasso (Burkina Faso) depuis 2005
Saint-Étienne (France) depuis 2006
Films[modifier]

Bleu de Fès, un documentaire de 52 minutes écrit et réalisé par Françoise Gallo, France 3, 13 PRODUCTIONS, CCM, 1993. « Ce film montre les derniers moments de la Médina de Fès, avant qu'elle ne devienne un joli décor pour touristes. Fès est encore une ville qui vit en dépit de ses nombreux palais abandonnés et de ses artisans menacés d'expulsion. En suivant deux enfants, Souleiman et Awatif, nous pénétrons dans la vie intime de familles fassies préparant des Fêtes de fiançailles et de mariage. Ces cérémonies, fondements de la vie familiale, sociale et culturelle au Maroc, sont l'heureux prétexte pour sentir battre le cœur d'une ville millénaire où art, artisanat et spiritualité s'entremêlent et où "partout le Beau abonde", comme le notait Delacroix. »
Personnalités[modifier]

Voir la catégorie : Naissance à Fès.
Notes et références[modifier]

↑ ou Fez - presque toutes les langues européennes écrivent ou prononcent Fez, quoique la véritable orthographe transcrite de l'arabe soit Fès [archive]
↑ Liste du Patrimoine Mondial (Maroc) [archive]
↑ a, b et c Simon Lévy, « Hypothèses pour des étymologies berbères de Sefrou et Fès », dans Jordi Aguadé (coord.), Leila Abu-Shams Pagés (coord.) et Angeles Vicente (coord.), Sacrum arabo-semiticum : homenaje al profesor Federico Corriente en su 65 aniversario, Instituto de Estudios Islámicos y del Oriente Próximo, 2005 (ISBN 8495736055), p. 265-270.
↑ a, b, c et d Atillio Gaudio, Fès : Joyau de la civilisation islamique, Paris, Nouvelles Éditions Latines, avec le concours des Presses de l'UNESCO, 1982 (ISBN 2273301591), p. 26-27.
↑ Chafik T. Benchekroun, « Les Idrissides : l'histoire contre son histoire », dans Al-Masaq: Islam and the Medieval Mediterranean, vol. 23, no 3, 2011, p. 171-188.
↑ Fondation de Fès [archive]
↑ Ibn Khaldoun, Histoire des Berbères
↑ (en) Population des villes marocaines [archive]
Annexes[modifier]

Bibliographie[modifier]
(fr) Article sur l'histoire Idrisside dans la revue anglaise al-Masaq (Publication of The Society of The Medieval Mediterranean)
Articles connexes[modifier]
Mellah
Quaraouiyine
Fez (coiffure)
Grandes familles de Fès
Villes impériales du Maroc
Liens externes[modifier]
Le portail de la ville de Fès
Ville de Fès
Panoramio - Galerie photographique de Fès
Communication Fès
Projet de Commémoration du 1200e anniversaire de Fès
Portail du Maroc
Catégorie : Fès


قس عبری

פ‏ס (או פאס, فـاس בערבית, Fès בצרפתית) היא העיר השנייה בגודלה במרוקו, אחרי קזבלנקה. בפס חיים כיום כ-2 מיליון תושבים, רבים מהם משכילים. מיקומה הגאוגרפי של פס הוא במרכז מרוקו, מה שהולם את שליטתה בעמדות הכוח במדינה.
פס כיום היא איחוד של שלוש ערים. פס אל באלי (פס העתיקה), שנוסדה על ידי אידריס ה-2 בשנת 789 לספירה על גדות הנהר פס. כעבור חמש מאות שנים הוסיפו הסולטאנים המריניים מאפייני אדריכלות ספרדיים מורים רבים לעיר העתיקה, ובנו את פס אל ג'דיד (פס החדשה) מחוץ לחומות. במהלך המאה ה-20 בנו הצרפתים את פס המודרנית (ויל נובל) כ-2 ק"מ מערבה משם.
לאורך השנים הייתה בפס קהילה יהודית, ונודעה לה חשיבות כיוון שישבו בה הוגים ופוסקים גדולים כגון רבי יוסף אבן מיגאש, רבי יצחק אלפסי (הרי"ף) וגדול פוסקי ההלכה - הרמב"ם.
תוכן עניינים [הצגה]
[עריכה]היסטוריה

תולדות העיר מתחילות זמן קצר אחרי שהערבים פלשו בסערה לצפון אפריקה אחרי מותו של הנביא מוחמד. עד היום נחשבת העיר פס לאחת הערים הקדושות לאסלאם. פס היא העתיקה מבין ארבעת הערים המלכותיות של מרוקו, והיא נחשבת כמעוז דתי מצד אחד וכמרכז לימודי מתקדם מאידך. פס הייתה בירת מרוקו בתקופות שונות וארוכות ותושבי העיר רואים בה עדיין את בירתה התרבותית של מרוקו.
לשם "פס" יש שני הסברים: לפי האגדה, כשהחלו הבנאים לחפור את היסודות הראשונים, נמצא מכוש (פס בערבית) ומכאן שמה. אגדה אחרת מספרת כי בזמן מדידת העיר הגיעה קבוצת מבקרים פרסים שכונו שבט פארס ומפולת סלעים קברה את כולם תחתיה, והעיר נקראה העיר פס לזכרם.
בתחילת המאה ה-9 הגיעו לעיר 2000 משפחות מתוניס שהיגרו כדי למצוא מקום שליו לחיות בו. הם התקבלו בברכה ושוכנו על הגדה השמאלית של הנהר. רובע זה נקרא עד היום פס אל קירוואן (המלומדים). נבנו שני מסגדים גדולים - א-שייח וא-שרפה, שהפכו למרכזים תאולוגיים העוסקים במדע פילוסופיה ורפואה. האפיפיור סילבסטר השני למד בפס מתמטיקה והביא את המתמטיקה הערבית ואת השיטה העשרונית לאירופה. נבנו עשרות בתי מרחץ, פונדקים, טחנות קמח, חנויות ומרחצאות. העיר שגשגה.
במאה ה-10 תקף השבט הברברי זנטה וכבש את פס. בתקופה זו, שני אחים מפלג אחר התיישבו בשני חלקי העיר ונלחמו ביניהם. תקופה זו נרשמה בהיסטוריה כתקופה של 70 שנות אלימות ושפיכות דמים.
במאה ה-11 המוראביטון בהנהגת יוסף אבן תאשפין משבט הסנהג'ה מכריז על עצמו כסולטאן מרוקו וקובע את הבירה במרקש. בתקופה זו העיר מתפתחת ונבנים בתי מדרש, פונדקים, מזרקות וחומה. בנוסף, נבנה סכר על נחל פס ומערכת הובלת מים לבתי העיר. החומה המפרידה בין חלקי העיר נהרסת, ונבנה גשר על נחל פס.
במאה ה-12, עם מות מייסד שושלת האלמוואחידון עבדאללה אבן טומארט, עולה תחתיו עבד אלמואמין, שהיה קנאי לדת ומצביא מוכשר בשדה הקרב, וכובש את ערי מרוקו, ובתוכן את פס. עבד אל מואמין בנה סכר עץ בערוץ הנחל וחסם זרימתו, וכשפתח את הסכר געשו המים ונחשול אדיר שטף את העיר וגרף את חומותיה, בתיה ואנשיה. טענתו הייתה שהוא מתעב את ראוותנות הבניה של המוראביטון עם הפיתוחים והעיטורים שקישטו המסגדים. את חומות העיר הרס בטענה שהן מיותרות, ואמר: "חומותיי הינן צדק החרב".
בתקופת מוחדון פס הייתה המרכז הדתי והרוחני של האימפריה האסלאמית הגדולה שכללה את צפון אפריקה וספרד.
במאה ה-13 העיר נכבשת על ידי בני מרין הסולטאן אבו יוסף יעקוב, בנו של מייסד השושלת. הוא מעתיק את בירתו לפס. אבו יוסף יעקב מייסד את פס אל ביידה ופס אלג'דידיה. בונה את ארמונו ובנייני המחאז'אן (המינהל) וכן את בתי החיילים והפקידים. המרינים יוצאים מפס למסעות כיבוש בספרד ומוקם בה מחנה למניעת מרד בפס אל באלי.
המאה ה-16 הסעדינים- הגיע מנהיג מולאי אחמד מעמק הדרע (נאות מדבר בדרום מרוקו) דחק את שלטון הוואטסים, אנשי פס שלא קיבלו מרותו הוגלו למדבר והוא עבר לגור בתארודנת.
עבד אלמלכ בשלטון, השקט נשמר בפס 30 שנה. הסעדים פיארו ובנו את העיר בסגנון ספרדי מוסלמי. החידוש היחידי היה השימוש בשיש שיובא מאיטליה. הם שילמו עבורו בסוכר- ק"ג סוכר תמורת ק"ג שיש.
במאה ה-17 מולאי עבאס אחמד (המכונה אל דהבי - המוזהב) כבש את טימבוקטו, בזז את זהבה והעסיק את אנשי פס כעונש בהטבעת מטבעות זהב. הבירה בתקופת הסעדינים הייתה מרקש. לאחר מותו בניו החלו רבים על כסאו ופס הייתה שוב שרויה באנדרלמוסיה ומלחמת אחים.
תוך ייאוש פנו אל מולאי שריף ממשפחת השריפים שמלך בתאפילאלת, בעזרת בני שבטו כבש את פס, אך מהר מאוד גורש על ידי בני משפחתו.
אחריו הגיע מולאי ראשיד שנודע כרודן אכזר וייסד את השושלת העלווית חסנית פילאלית. הוא שיקם את פס וכפה על תושביה הקפדה על חוקי האסלאם.
יורשו, מולאי איסמעיל, חשד בתושבי פס ובחר במקנס כבירה. מאז ועד היום, קיימות תחרות ושנאה בין אוכלוסיות שתי הערים.
פס איבדה את גדולתה המדינית והתאולוגית בעולם המוסלמי, עד שהשליט העלוואי מולא עבדאללה החיה אותה במאה ה- 19.
[עריכה]העת החדשה
תקופת הפרוטקטורט - בין השנים 1912-1956 הייתה פס תחת חסות צרפתית. המרשל ליאוטה הכריז על פס כאתר היסטורי שמור ומציל אותה מהריסותיה. ב-1916 - ליאוטה התיישב ברבאט, והעביר איתו את מרכז השלטון. במקביל, בנה ליאוטה את הנובל ויל מדרום מערב לשתי הערים העתיקות. מאז מוחמד החמישי המשיכה שושלת המלוכה לראות ברבאט כבירתה. בתקופה זו נטשו רבים מבני המקום, ויהודים רבים עלו ארצה או היגרו לצרפת. היות שאנשי פס נחשבו למורדים פוטנציאלים בצרפתים, בתקופת החסות נבנו שתי מצודות על חורבות ישנות, מצפון ומדרום כשביניהן יושבת העיר.
[עריכה]אתרים בעיר

המדינה בפס
אתר מורשת עולמית

העיר פס
מדינה מרוקו
האתר הוכרז על ידי אונסק"ו כאתר מורשת עולמית תרבותי בשנת 1981, לפי קריטריונים 2, 5
המדינה- פס אל באלי (פס העתיקה) היא אחת הגדולות מסוגה בעולם, ויש בה 9,400 רחובות וסמטאות. אין כניסה לכלי רכב, מלבד חמורים. בקצה המדינה נמצא "סוק אל-עטארין" (שוק התבלינים) שבו קשת גדולה המסמנת את הכניסה אל השוק, אפשר למצוא בנוסף לשלל התבלינים גם חפצי יבוא ומזכרות לתיירים.
בלבו של הרחוב נמצא דאר סעדה, בית פרטי מפואר של אחד מעשירי העיר במאה ה-19 שכיום יש בו חנות שטיחים ומסעדה מצוינת. מותר ומומלץ להיכנס פנימה. בהמשך הרחוב מזרחה נמצא עוד בית שבו פועלת מסעדת ה"ארמון של פס" מגג המסעדה נשקפת תצפית על ה"מדינה".
באב בו ג'לוד- שער העורות - שער העיר, המרכזי שבשערי החומה המקיפה את העיר העתיקה. השער נבנה בשנת 1913 על ידי הצרפתים, בסגנון מסורתי, מעוטר באריחי קרמיקה כחולים וירוקים, כיוון שכחול הוא צבע העיר וירוק הוא צבע האסלאם. מפתח השער רואים את המינראט הירוק של מדרסת אבו אענאנייה והמינראט של מסגד סידי לזאז.
מדרסת אבו ענאנייה - המדרסה נבנתה ב-1355 על ידי השולטן המריני אבו עינאן. זו המדרסה האחרונה והמפוארת ביותר שנבנתה על ידי השולטן המריני, שהתפרסם בכך שהוליד 325 בנים ב-10 שנים, וכן בגלל שרשרת הוצאות להורג אכזריות ביותר. ה"עולמה", חכמי הדת של המסגד, לא מצאוהו ראוי לבנות מונומנט דתי חשוב, אך מתוך אמונה כי מעשים טובים שאדם עושה באחרית ימיו מכפרים על עברו הציעו לו לבנות את המדרסה רחוק ממסגד קיראווין על גבי המזבלה העירונית. הון עתק הושקע בבנייתה. כשנשאל אבו עינאן על המחיר, נטל את ספר החשבונות והשליכו לוואדי ואמר כי דבר יפה אינו נמדד בכסף.
רוב המדרסות נעלמו מן העולם המוסלמי בסוף ימי הביניים, אך בפס התקיימו עד שנות החמישים, ובחלקן מתגוררים תלמידי דת עד היום.
בית הרמב"ם - ביתו של הרמב"ם ניצב עד היום בעיר. בבית מתגוררת בבית משפחה מוסלמית אך אפשר להיכנס לביקור קצר. בכל היסטוריית התצלומים והציורים של בית הרמב"ם רואים את שעון המים שבו. שעון המים בנוי 13 דרגשי עץ ארז מגולפים ובתוכם היו משוקעות קערות פליז. השעון עוצב במאה ה-14 על ידי אומן מקומי. הסולטאן אבו עינאן, שרצה להזכיר את שעת התפילה קבע אותו בקיר מול המדרסה - הוא קיר ביתו של הרמב"ם.
מסגד קייראון - המסגד הגדול בצפון אפריקה עד הקמת מסגד חסן השני בקזבלנקה. המסגד נוסד בשנת 859 בידי פאטימה בת מוחמד פחרי עבור פליטים מתוניס. המסגד יכול להכיל 20,000 איש בו זמנית ויש לו 14 דלתות כניסה. בחלל המסגד יש 270 עמודים המחלקים אותו ל- 16 אולמות. בחצר המרוצפת שחור לבן יש העתק של ביתני "חצר האריות" בארמון אלהמברה שבגרנדה. ספריית האוניברסיטה שלו היא מהנרחבות בעולם האסלאם. הכניסה ללא מוסלמים אסורה.

[עריכה]היהודים בפס

במקום בו בחר מולאי אידריס ה-2 לבנות את פס, הוא מצא יהודים, נוצרים ופגאנים.
במאה ה-8 העיר מנתה 15,000 יהודים (יש גורסים 45,000)
במאה ה-11 ר' יצחק אלפסי התיישב בפס, ייסד בה ישיבה, ולימד בה תורה שנים רבות. בסוף המאה כבשו את פס שבטים קנאים ברברים ורצחו 6,000 יהודים.
במאות ה-13 עד ה-15, תקופת המרינים, הוטב מצב היהודים. הם נהנו מחופש פעולה וזו הייתה תקופת פריחה כלכלית ורוחנית. עם שקיעת השושלת ותחיית הקנאות הדתית, נאלצו להגר לפאס אל ג'דיד ולבנות חיים בתוך שכונה משלהם, קרוב לארמון המלך. בסוף המאה ה-15, עוד לפני גרוש ספרד, החלו יהודי ספרד לנהור למרוקו. אחמד אל-ד'הבי ששלט בסוף המאה ה-16 קרא ליהודים להתיישב בעיר ובנה עבורם את מלאח, ליד הארמון.
באמצע המאה ה- 17 הועברו לפס 1,300 משפחות יהודיות עשירות מהעיר דילה והם הביאו לשנוי באופייה הספרדי של הקהילה.
במאה ה-18 הרס המלך מולאי יזיד את בתי הכנסת והגלה את היהודים. כעבור שנתיים חזרו היהודים למלאח ההרוסה.
כשבועיים לאחר הקמת הפרוטקטורט הצרפתי (1912) פרצה מרידה בפס. הקהילה היהודית שמנתה 12,000 נפש הותקפה, ורכושה הועלה באש. כ- 60 יהודים נהרגו. השלטונות הצרפתיים החרימו את נשקם של היהודים.
[עריכה]היהודים בעת החדשה


יהודים בפס, 1900


בית הקברות היהודי במלאח של פס
בימי שלטונן של צרפת וספרד הוענק ליהודים שוויון זכויות מלא והם היו פעילים בכל תחומי החיים. בשנת 1939 ישבו במרוקו כ-225,000 יהודים. בימי מלחמת העולם השנייה נפגעו יהודי מרוקו מחוקיה המפלים של ממשלת וישי, אך הסולטאן מוחמד החמישי לא התיר לגרשם ולהסגירם לידי הנאצים.
ב- 1925 החלו היהודים להתגורר בחלק החדש של פס. במיפקד 1931 נימנו בפס 10,496 יהודים. רק היהודים העניים נשארו במלאח.
ב- 1935 פעלו בתי ספר של רשת מוסדות "תלמוד תורה אם הבנים", שביקשו להתחרות בבית הספר של חברת כל ישראל חברים ("אליאנס"), שנוסד בשנת 1883 והייתה כלפיו הסתייגות. במלאח היו בית ספר לבנים ובית ספר לבנות ובעיר החדשה היה בית ספר מעורב.
ב-1947 היו בקהילה 22,484 יהודים, מספר זה כולל את אלה שישבו בסביבות העיר.
בשנת 1948 היו במרוקו הצרפתית כ-238,000 יהודים, במרוקו הספרדית - כ-15,000, ובאזור החופשי טנג'יר - כ-12,000.
בשנים 1953-1948 עלו לישראל כ-30,000 מיהודי מרוקו, וב-1954/5 - כ-37,000. היהודים חששו שכאשר תהיה מרוקו למדינה עצמאית יתדרדר מצבם, אך לאחר שקיבלה את עצמאותה השתפר מצבם, ואילו העלייה לישראל הוגבלה.
ב- 1951, לאחר עלייה לישראל, נותרו 12,648. רוב היהודים עלו לישראל ומיעוטם היגרו לקנדה ולצרפת.
ב-1959 נאסר על יהודי מרוקו לעסוק בפעילות ציונית והיהודים סבלו מהתפרצויות של אנטישמיות. בתקופה זו עלו לישראל ב-1960-1956 כ-47,000 יהודים.
ב-1961, כשעלה חסן השני על כס המלוכה, חל שיפור ניכר במצבם של יהודי מרוקו והותרה עלייתם לישראל. ואולם התנגדות התושבים המוסלמים ליהודים גברה, בעיקר לאחר מלחמת ששת הימים.
אוכלוסיית יהודי מרוקו היא הגדולה שבאוכלוסיות היהודיות בארצות ערב; ב-1985 נאמד מספרה ב-20,000. רובם המכריע של היהודים שעזבו את מרוקו יושבים בישראל; רבים אחרים היגרו לצרפת. במרוקו פועלים כמה ארגונים יהודיים בינלאומיים - ארגון הג'וינט , כי"ח וחסידי חב"ד.
[עריכה]פרשיית ספינת אגוז
בשנות ה-60 לא אפשרה מרוקו יציאת יהודים ממנה. ב-10 בינואר שנת 1961 יצאה בחשאי ממרוקו האונייה "אגוז", ועליה 46 יהודים, רובם ילדים ונוער. האונייה נקלעה לסערה, ו-43 מנוסעיה טבעו בים, ביניהם איש המוסד האלחוטן חיים צרפתי. שני אנשי צוות ניצלו.
פרשת טביעתה של "אגוז" העלתה לכותרות את העלייה החשאית של יהודי מרוקו, ורק בעקבות לחץ בינלאומי איפשרה מרוקו את יציאת היהודים ממנה. בשנת 1994 דאגה מדינת ישראל להביא את גופות הנספים ממרוקו לקבורה בישראל. תאריך טביעתה של אניית אגוז, כ"ג בטבת תשכ"א, נקבע כיום זיכרון ממלכתי לציון המחתרות וההעפלה מצפון אפריקה.

[עריכה]ערים תאומות

מונפלייה , צרפת (מאז 1961)
שטרסבורג, צרפת (מאז 1961)
פירנצה , איטליה (מאז 1961)
קירואן, טוניסיה (מאז 1965)
סן-לואי, סנגל (מאז 1979)
קראקוב, פולין (מאז 1985)
סוּ‏ון, קוריאה הדרומית (מאז 2003)
בובו דיולאסו, בורקינה פאסו (מאז 2003)
קוימברה, פורטוגל.
לאהור, פקיסטן.
[עריכה]קישורים חיצוניים

מדיה וקבצים בנושא פס בוויקישיתוף

אתרי מורשת עולמית במרוקו
האתר הארכאולוגי ווליביליס • העיר ההיסטורית מקנס • קסר איית בן חדו • המדינה באסואירה • המדינה בפס • המדינה במרקש • המדינה בטטואן • העיר הפורטוגזית במזאגאן (אל-ג'דידה) • רבאט: בירה מודרנית ועיר היסטורית
קטגוריות: ערי מיליוניםמרוקו: אתרי מורשת עולמיתמרוקו: ערים
משובים קודמיםמשוב על הערך


قس پنجابی

فیض مراکش دا تیجا وڈا شہر اے۔
گٹھ: مراکش

قس اردو

فاس، فرانسیسی میں فیس (fes or fez) مراکش کا تیسرا بڑا شہر ہے، جو فاس بولمان (Fès-Boulemane) علاقہ کا دارالحکومت ہے۔ 2004ء کی مردم شماری کے مطابق شہر کی آبادی نو لاکھ چھیالیس ہزار آٹھ سو پندرہ نفوس پر مشتمل ہے۔ شہر کے تین حصے ہیں فاس البالی (قدیم شہر)، فاس جدید (نیا فاس) اور ولے نوالے (فرانسیسی تعمیر شدہ شہر کا جدید حصہ)۔ فاس البالی دنیا کا سب سے بڑا گاڑیوں کی آمدورفت کا ممنوعہ علاقہ (contiguous carfree urban area) ہے۔
فہرست [دکھائیں]
[ترمیم]تاریخ

شہر کی بنیاد ادریس اول نے 789ء میں رکھی۔ 810ء میں ادریس دوئم نے افریقہ کی سب سے قدیم اور بڑی مسجد تعمیر کی، جس سے ملحقہ جامعہ 859ء میں تعمیر کی گئی۔ شہر شمالی افریقہ اور مشرق وسطی سے آنے والے مسلمانوں اور سقوط غرنامہ کے بعد اندلس سے بے دخل کئے گئے مسلمانوں سے آباد ہوا۔ ان کے علاوہ شہر میں یہودیوں کی آبادی بھی تھی۔
1170ء سے 1180ء کے عشرہ میں فاس دنیا کا سب سے بڑا شہر سمجھا جاتا تھا، اور یہ اس وقت کی بادشاہت فاس کا دارالحکومت تھا جو موجودہ مراکش، الجزائر اور اندلس کے ان حصوں پر مشتمل تھی جو مسلمانوں کے زیر حکومت رہے۔ فاس سائنسی اور مذہبی علوم کا مرکز قرار پایا جہاں یورپ اور دوسرے علاقوں سے مسلمان اور عیسائی علم حاصل کرنے کے لیے آتے تھے۔ 1492ء میں سقوط غرناطہ کے بعد اندلس سے نکالے گئے مسلمان فاس میں آ کر آباد ہوۓ۔ 1548ء میں فاس مراکشی حکومت کا حصہ بنا۔
1649ء میں فاس العلویون حکمران خاندان کا مرکز بنا، اور اس وقت یہ شمالی افریقی ساحلوں پر سب سے اہم بندرگاہ تھا۔ انیسویں صدی تک شہر فاس ٹوپیاں بنانے کا واحد مرکز تھا جسکے بعد یہ ٹوپیاں فرانس اور ترکی میں بننے لگیں۔ اسی شہر کے ذریعے ٹمبکٹو (Timbuktu) سے آنے والے سونے کی تجارت ہوتی تھی۔
فاس کئی ادوار میں مراکش کا دارالحکومت رہا ہے، جسکا اختتام 1912ء میں مراکش کے فرانسیسی اختیار میں آنے کے بعد ہوا جب دارالحکومت آخری دفعہ فاس سے رباط منتقل کیا گیا اور جو موجودہ آزاد مراکش کا دارالحکومت ہے۔ دارالحکومت کی منتقلی کے بعد کئی باشندے ہجرت کر گۓ، یہودی آبادیاں خالی ہو گئیں اور فاس کی اقتصادی اہمیت ختم ہونے لگی۔ تاہم فاس آج بھی مراکش کے تمام شاہی شہروں میں سے سب سے زیادہ دلچسپ اور دلکش ہے۔
[ترمیم]موجودہ شہر

قدیم عمارات اور نوادرات کے ساتھ ساتھ شہر جدیدیت کا مظہر بھی ہے جسکی مثال ولے نویلے ہے جو تیزی سے ترقی کرتے ہو‎ۓ اقتصادی مرکز کے طور پر ابھر رہا ہے۔ شہر ایک بار پھر اس وقت شہرت ملی جب شاہ مراکش نے ایک فاسی کمپیوٹر انجینئر سلمہ بینانی سے شادی کی۔ شہر کی شہرت اور اہمیت اب دوبارہ بحال ہو رہی ہے جسکی ایک وجہ سالانہ فاس میلہ کی ہے جس میں دنیا بھر کی موسیقی پيش کی جاتی ہے اور جو پوری دنیا کے مداحوں کو کھینچتا ہے۔ میلہ کا آغاز مراکشی عالم اور فلسفی فاؤضی سکالی (Faouzi Skali) نے 1994ء میں کیا اور اسکے انعقاد میں تعاون بین الاقوامی بنک (World Bank) کا ہے۔ اب شہر سیاحوں کے لیے ایک اہم منزل کے طور پر ابھر رہا ہے۔
[ترمیم]مزید پڑھیں

مراکش
مراکش کے حکمران خاندان
کاسا بلانکا
رباط
مراکیش
اگادیر
[ترمیم]خارجی ربط

حکومت مراکش کی ویب سائٹ
زمرہ:

قس ترکی استانبولی

Fes, Fas'ın Fès-Boulemane bölgesinde bulunan ülkenin üçüncü büyük şehri.
2 Eylül 2008 tarihinde gerçekleştirilen son nüfus sayımında 1.008.000 nüfusa sahip olduğu tespit edilen şehir, geçmişte Fas Sultanlığı'na başkentlik yapmış kentlerden de biridir.
Berberi ülkelerinin başkentlerine göre adlandırılması geleneğine uygun olarak, Tunus, Cezayir ve Trablus (Libya) örneklerinde olduğu gibi Fas ülkesi de başkenti Fes'ten (Fas) alıntılandırılarak isimlendirildi. Batı Avrupa dillerinde ise bu adlandırma diğer tarihi başkent Marakeş'ten bozma Maruecos, Maroc, Morocco, vs.ye dönüşmüştür.
Konu başlıkları [gizle]
1 Tarihi
1.1 Türk müdahalesi
1.2 Fas Sultanlığı'nın yükselişi ve çöküşü sürecinde Fes
2 Resimler
3 Kardeş Şehirler
Tarihi [değiştir]

İdrisiler hanedanından I. İdris tarafından kurulan kent, daha sonra giderek gelişmiş ve bolca göç almasıyla nüfusu giderek artmıştır. 1250 yılından itibaren Meriniler hanedanının bölgede egemenlik kurmasıyla siyesi önemi de artmış, 1471 yılında bir başka hanedan Vattasiler tarafından ele geçirilmiştir.
Türk müdahalesi [değiştir]
16. yüzyılın başından beri Cezayir'e hakim olan Osmanlı Devleti ile sıcak ilişkilere sahip olan Vattasiler 1553'te kuzeye doğru ilerleyen Saadiler karşısında yenilgiye uğrayarak tahtlarını ve taht şehirleri Fes'i kaybetmişlerdir. Vattasiler'in devrik kralı Abou Hassoun'un yardım desteğini yanıtsız bırakmayan Cezayir Valisi Salih Paşa o yıl Fes kentine girerek adıgeçeni tahta çıkarmıştır. Ancak 1554 Eylül'ünde Saadi lideri Muhammad al-Şeyh Fes kentini geri almıştır. Buna rağmen, Saadiler de Osmanlı Devleti ile yakın ilişkiler kurmuşlardır.
1576 yılında ise bu defa Saadilerden Abdülmelik, Fas Kralı yeğeni Muahmmed al-Mütevekkil'i devirmek ve tahta geçmek için Osmanlılar'dan yardım istemiş, hatta Osmanlıların Tunus'u fethiyle sonuçlanan sefere (1574) de katılmıştır. 1576 yılında tekrar Fes'e giren Osmanlı ordusu al-Mütevekkil'i devirerek Abdülmelik'i tahta çıkarmıştır. Böylece Fas ülkesi de Osmanlı himayesine girmiştir.
Devrik Sultan al-Mütevekkil Portekizlileri yardıma çağırınca, Portekiz Kralı Sebastiao ile al-Mütevekkil'in bir yanda, Osmanlı ordusunun desteklediği Abdülmelik'in diğer yanda çarpıştığı Vadiyüsseyil Savaşı meydana gelmiştir (4 Ağustos 1578). Savaş neticesinde üç kral da maktul düşmüş, Portekiz ordusu iki yıl sonra İspanya egemenliğine düşecek kadar (1580) örselenmiş, Portekiz Donanması Tanca açıklarında Osmanlılarca imha edilmiş, Osmanlı yanlısı Ahmed al-Mansur tahta çıkmıştır. Osmanlılar, geride devre dışı kalmış, hatta egemenliğini kaybetmiş bir Portekiz ile Cezayir için tehdit arzetmeyen ve Osmanlı'ya eğilimli bir Fas sultanı bırakarak Fas topraklarından çekilmişlerdir.
Fas Sultanlığı'nın yükselişi ve çöküşü sürecinde Fes [değiştir]
Üzerindeki Portekiz baskısından kurtulan Fas Sultanlığı XVI. ve XVII. yüzyıllar boyunca müreffehleştikçe Fes kenti de giderek daha mamur bir hale gelmiş, nüfus artışıyla birlikte eski şehrin yanına Fes Cedid (Yeni Fes) kurulmuştur.
Fes, Fransa'nın 1912 yılında Fas ülkesi üzerinde protektora (himaye) yönetimi tesis etmesine kadar ülkenin başkenti olarak kalmıştır. Fransız yönetimi tarafından Rabat'ın başkent ilan edilmesiyle Fas'ın siyasi önemi azalmaya başlamıştır.
Resimler [değiştir]




El sanatları







Bou Inania Medresesi





Geleneksel Boyacılık



Kurutulan deriler ve Fas panoraması



El Qaraouiyyine Cami







Fas Tren Garı

Kardeş Şehirler [değiştir]

Konya, Türkiye (1995 yılından beri)[kaynak belirtilmeli]
İzmir, Türkiye (2006 yılından beri)[kaynak belirtilmeli]
[gizle] g • t • d Fas'ın başlıca şehirleri
Agadir • Beni Mellal • Berkane • El Jadida • Suvayr • Fes • Guelmim • Al-Hoceima • Kazablanka (şehir) • Kenitra • Khemisset • Khenifra • Khouribga • Marakeş • Meknes • Muhammediye • Ouarzazate • Ouezzane • Oujda • Rabat • Safi • Salè • Tangier • Tan-Tan • Tarfaya (Cabo Juby) • Tetouan • Tiznit

Kategoriler: Fas'taki şehirlerFès-BoulemaneKıyı şehirleri

قس چینی

非斯（阿拉伯文：فاس‎，法文：Fès）是摩洛哥王国第四大城市，非斯－布勒曼大区首府，位于该国首都拉巴特以东的萨伊斯平原内，人口946,815（2004年估计），排在达尔贝达、拉巴特和马拉喀什之后，是该国著名古都。有非斯－萨伊斯国际机场。该城的卡鲁因大学是世界上现存最古老的大学，是阿拉伯和伊斯兰世界的高等学府。
非斯舊城于1981年入选世界文化遗产。
[编辑]參考文獻

^ "Fes, Kingdom of Morocco", Lat34North.com & Yahoo! Weather, 2009, webpages: L34-Fes and Yahoo-Fes-stats.
^ Morocco 2004 Census
显示▼查 • 論 • 編
摩洛哥世界遗产
查看条目评分
给本文评分
这是什么？
可信度
客观性
完整性
可读性
我非常了解与本主题相关的知识（可选）

提交评分
2个分类：摩洛哥城市摩洛哥世界遺產

قس بهاسای اندونزی

Fez (bahasa Arab: فـاس [Fās], bahasa Perancis: Fès) merupakan kota terbesar ketiga Maroko. Penduduknya berjumlah 1.160.000 jiwa (2005).
Artikel bertopik geografi Maroko ini adalah sebuah rintisan. Anda dapat membantu Wikipedia dengan mengembangkannya.
Kategori: Kota di Maroko

قس ایتالیائی

Fes o Fez (in francese Fès, arabo: فاس, Fās), città santa del Marocco, a 350 m s.l.m., nel fondo di una fertile vallata. È capoluogo di provincia. La città vecchia è, per i suoi edifici, i suoi mercati e le sue moschee, uno dei centri più attraenti di tutto il mondo islamico.
Per popolazione è la terza città del Marocco e la più antica città imperiale e deve questo prestigio alla sua prevalenza politica secolare e all'importanza della sua antica università sulla cultura e sull'arte del Nordafrica musulmano.
Indice [mostra]
Storia [modifica]

Si attribuisce l'avvio della fondazione, avvenuta il 4 gennaio dell'808, a un discendente del profeta, di nome Idrīs ibn Idrīs (poi Idrīs I), morto nel 791, che in tarda età vi fissò la sua capitale. La città sorgeva sulla riva destra del fiume Fās (Wadi Fās) e da questa avrebbe desunto il suo nome. Il figlio Idrīs II completò invece la costruzione di un diverso insediamento, sulla riva sinistra dello stesso wadi, dandogli il nome di al-ʿĀliya (La Suprema) e fissò qui la capitale della sua dinastia nell'809. Nell'812 i musulmani andalusi cacciati dagli Omayyadi di Cordova s'insediarono nella Fes di Idrīs I e i due gruppi svilupparono le due comunità sulle rive opposte del wadi, costruendo proprie moschee, mercati e fortificazioni. In seguito i due insediamenti si unirono, le singole fortificazioni vennero abbattute e fu costruita una nuova cinta muraria. Nel 1250, con la presa definitiva dei Merinidi, Fes divenne nuovamente capitale e nel 1276 venne affiancata da un nuovo insediamento chiamato Madīnat al-Bayḍāʾ (la città bianca) presto cambiato in Fās al-Jadīd (Fes la Nuova) per distinguerla dalla preesistente Fās al-bālī (Fes la vecchia).
Per approfondire, vedi la voce Mellah.
Agli inizi del XIV secolo Fās al-Jadīd fu dotata di una mellāḥ (ghetto) in cui furono trasferiti gli ebrei della città, gli ebrei convissero con gli arabi senza molte difficoltà, pur con qualche restrizione che sopravvisse fino all'avvento del protettorato: non potevano cavalcare cavalli o asini, né portare calzature all'esterno della mellāḥ. Poterono costruire le loro sinagoghe e solo negli ultimi anni furono costretti ad emigrare in Israele, abbandonando case e beni, che i musulmani adibirono a loro abitazioni o a depositi e mostre di tappeti.
La città conobbe un particolare periodo di prosperità durante il regno del sultano merinide Abū l-Rabīʿ all'inizio del XIV secolo e sotto il suo successore Abū Saʿīd ʿUthmān (che regnò dal 1310 al 1331), che fecero di Fes un centro industriale e commerciale. L'Università al-Qarawiyyīn crebbe in fama attirando i migliori docenti dell'Islam, Il tramonto della dinastia merinide segnò l'inizio del lento regresso di Fes.
Nel 1471, la città cadde nelle mani della dinastia dei Banu Wattas (o Wattasidi).
Distrutta in parte da un terremoto nel 1522, la città passò sotto i Saʿdidi e perse d'importanza a favore di Marrakech, divenuta la capitale, come pure di Meknès anch'essa successivamente capitale. Ridivenne capitale nella prima metà del XIX secolo e rifiorì nuovamente. Nel 1912 col protettorato francese Fes perse nuovamente d'importanza anche se si ebbe un certo sviluppo di nuovi quartieri di aspetto occidentale.
Il governatore francese Louis H. G. Lyuatey la dichiarò infatti città monumentale ma trasferì le funzioni politiche e amministrative a Rabat, ancora oggi capitale del regno indipendente dal 1956. Fes ha quindi nel contesto marocchino un ruolo principalmente di città d'arte e dell'artigianato, conservando quello di capitale religiosa.
Economia [modifica]

La città deve affrontare gravi problemi di povertà e degrado avendo registrato ampi movimenti immigratori dalle zone rurali che costituiscono oggi circa il 60% della popolazione sottoccupati che vivono in condizioni misere occupando le case lasciate libere dagli emigrati in promiscuità di più famiglie in pochi locali. Una buona parte della borghesia e degli intellettuali l'abbandonano preferendo stabilirsi nelle più moderne e ricche di opportunità di Casablanca o Rabat.
Tradizionalmente è presente a Fes l'industria tessile con lavorazione del cotone e della lana, a cui si affiancano l'artigianato delle famose ceramiche blu, dei piatti di rame, dei lavori in cuoio con la concia delle pelli, del legno proveniente dalla vicina Foresta di Cedri ed il commercio.
Le lavorazioni artigianali sono fatte usando metodi tradizionali antichi quasi primitivi, la visita a questi "opifici" è d'obbligo per i turisti che vengono guidati dove gli artigiani in ambienti strettissimi utilizzano vecchi telai per la tessitura o dove vengono fabbricati a mano uno per volta i mattoni poi essiccati al sole, oppure dove vengono costruiti piani per tavoli o per decorazioni nell'edilizia con mosaici a disegni geometrici, ma quelle che fanno pensare quasi a un girone dell'Inferno dantesco sono le concerie delle pelli, le più antiche; secondo la tradizione sarebbero state costruite addirittura dal fondatore della città. Il turista viene munito prima della visita di un rametto di menta da tenere sotto il naso per attenuare il fetore che regna sovrano e dall'alto di un terrazzo di uno dei laboratori può osservare le vasche della concia tonde o quadrate scavate per terra per la concia delle pelli ed anche quelle della tintura che risaltano per i colori diversi, all'interno delle une o delle altre sono immersi gli operai che provvedono alle operazioni di concia o di tintura.
Generalmente tutti i laboratori artigiani dei vari tipi sono gestiti da cooperative anch'esse di antica formazione. Una risorsa è rappresentata dal turismo ed esistono alberghi di tutte le categorie, da quelli di lusso ai più modesti.
Monumenti [modifica]



La moschea al-Qarawiyyīn.


L'ingresso principale del Palazzo Reale, costruito su disegno di re Hassan II.
Fès è famosa per la sua "medina", nome con cui gli europei indicano la parte vecchia delle città arabe, si tratta essenzialmente di Fās al-Bālī in cui si manifesta tutta la complessità di una città musulmana antica con le sue tortuose e strette strade, percorribili solo a piedi in cui i trasporti avvengono con gli asini carichi fino all'inverosimile che ingombrano i vicoli più stretti fino a costringere i passanti a schiacciarsi contro le pareti. L'intrecciarsi delle strade è tale per cui i turisti sono consigliati di munirsi di guide ufficiali per non correre il rischio di perdersi. Ogni tanto si aprono slarghi o piccole piazze con mercati di ogni tipo. I negozi espongono nelle vetrine le merci anche più imprevedibili anche dentiere, ma accanto ai prodotti occidentali ci sono prodotti dell'artigianato del legno, del metallo, del cuoio, ed anche botteghe artigiane dei più svariati mestieri.
Fra i monumenti notevoli la Medersa (Madrasa) Bu ʿInayna, scuola coranica con alloggio per gli studenti, fronteggiata da un orologio ad acqua e da un arco che scavalca la strada. Eretta nel 1350-57 dal sultano Abū ʿInān secondo i canoni architettonici di questo tipo di costruzioni, ha sulla sinistra del portale maggiore (in legno di cedro placcato in bronzo lavorato) una più modesta porta detta "degli scalzi", riservata ai visitatori che si dovevano pulire i piedi grazie ad una canaletta d'acqua che scorreva vicino, per non sporcare il luogo.
Tutti gli edifici del complesso si affacciano su un cortile il cui pavimento è ornato da marmo, onice, gesso e legno scolpito. Le porte degli edifici sono finemente decorate, i gradini per salire al piano superiore, sede degli alloggi, sono bordati in onice. Al seminterrato si trovano le aule, lungo un lato del cortile si apre la sala di preghiera, il cui ingresso è vietato ai non musulmani, e dall'esterno si può solo sbirciare il miḥrāb (nicchia che indica la direzione della Kaʿba, verso cui si deve rivolgere la preghiera) finemente decorato, le antiche vetrate e i capitelli.
Un'altra madrasa è quella degli ʿAṭṭārīn (profumieri), eretta dal sultano Abū Saʿīd nel 1323-25: capolavoro dell'arte merinide a Fes. La città ha molte moschee con relativi minareti, la più importante è la Moschea al-Qarawiyyīn (francesizzata Karaouine), ossia "Moschea degli abitanti di Qayrawān"), fondata nell'857 da Fāṭima, figlia di Muḥammad al-Fihrī, espatriato appunto da Qayrawān, più piccola in origine ma ampliata nel 1135-44. La Moschea è anche sede della più antica università islamica, con una biblioteca di antichi testi coranici ed è seconda per prestigio - insieme alla Zaytūna di Tunisi - solo ad al-Azhar del Cairo, fondata nel X secolo.
Al Palazzo reale è impedito l'accesso e di esso si possono solo vedere dall'esterno le porte dorate costruite fra il 1969 e il 1972, è un complesso di edifici, giardini cortili, composto da un serraglio, una moschea una medersa (madrasa) merinide del 1320 e una kubba: piccolo edificio cubico sormontato appunto da una cupola che custodisce il sepolcro di un personaggio stimato o venerato. In Occidente alcuni chiamano erroneamente la kubba col nome di marabut invece murābiṭ, o "marabutto", indica un sufi che si ritirava in un ribāṭ, sorta di eremo eretto in aree non abitate e spesso lungo i confini delle aree islamiche, per condurvi vita monastica di meditazione, difendendo al contempo la dār al-Islām, il territorio sottoposto alla legge islamica. Generalmente le kubba sono mèta di pellegrinaggi per ottenere la "baraka" cioè la "benedizione", la fortuna, la buona sorte.
Interessante è la cerchia delle mura che circonda insieme le due città ed è munita di torri e di pregevoli porte.
Trasporti [modifica]

La città di Fès è servita da due stazioni ferroviarie: Fès-Ville e Fès-Médine. La prima collega Fes alla capitale Rabat e alle altre città come Casablanca e Marrakech. La città è servita dall'aeroporto internazionale "Fes-Saïss" posto a circa 15 chilometri a sud della città.
Gemellaggi [modifica]

Cracovia
Firenze
Napoli
Montpellier
Strasburgo
Lahore
Gerusalemme Est
Bibliografia [modifica]

Paul Clammer et al., Marocco, Torino, EDT/Lonely Planet, 2009. ISBN 978-88-6040-391-9.
Guida di viaggio dedicata a Fes pubblicata da Tripwolf Italia
Altri progetti [modifica]

Commons contiene file multimediali su Fes
[mostra] UNESCO • Patrimoni dell’umanità in Marocco


Città imperiali del Marocco

Fes | Marrakech | Meknes | Rabat
Portale Patrimoni dell'umanità: accedi alle voci di Wikipedia che trattano di patrimoni dell'umanità
Categorie: Patrimoni dell'umanità del MaroccoFes

قس لاتین

Fez aut Fès (Arabice فـاس) est urbs circa 950000 incolarum tertia Maroci quod ad incolas pertinet.
[recensere]Historia

Fez anno 789 condita est. Anno 845 hoc in urbe Universitas Caraviyin constituta est.

Haec stipula ad urbem spectat. Amplifica, si potes!
Categoriae: Urbes MarociCondita 789

قس کوردی

Fes sêyemîn bajarê herî mezin yê Marokoyê ye. Li gor hejmartina nifûsê ya 2'ê rezbera 2008'an nifûsa bajar 1.008.000 kes derketiye.
[biguherîne]Girêdanên Derve

Fez City Fez Portal
complexe culturel de fes complexe culturel de fes, Morocco
The portal of Fès
The Fes Festival: Sacred Music From Around The World – audio report by

[nîşan bide]
n • g • b
Herêmên Marokoyê
[nîşan bide]
n • g • b
Bajarên Marokoyê
Kategorî: Bajarên Marokoyê