نام روزهای ماه در ایران باستان

پژوهش و نگارش از sayogine@yahoo.com

ایرانیان باستان برای هر روز نامی گذاشتند تا یادآوری آنها، آنان را از بدی ها بازدارد. این نام ها نخست به زبان پهلوی نوشته شده و سپس اوستایی آن در برابرش آورده شده و پس از آن به پارسی امروز معنی شده است:
1ـ اُهْرمَزد= ohr-mazd (اوستایی: اَهورَمَزدائو ahu-ru-maz-dãu) هرمز، اورمَزد، اهورا مزدا (اهورا: هستی بخش؛ مزدا: دانای همه چیز) نام نخستین امشاسپند و نام نخستین روز هر ماه و نام ستاره ی مشتری
2ـ وَهمَن= vah-man (اوستایی: وُهومَنvohu-man) بهمن، اندیشه ی نیک. نام دومین امشاسپند و نگهبان چهارپایان و نام دومین روز هر ماه. دوم بهمن در ایران باستان، روز پدر بوده است؛ چون در گذشته زندگی دامپروری و کشاورزی بوده و پدران از دامها نگهداری می کردند.
3ـ اَشَ= aŝa (اوستایی: اَشَ aŝa) راستی، درستی، حق، حقیقت، پاکی؛ اَرتَ وَهیشْت= arta-vah-iŝt اردیبهشت، نام سومین امشاسپند (سومین روز ماه، دو نام داشته است)
4ـ شَترَوَر= ŝatra-var (اوستایي: خَشثْرَوَئیرْیَ xŝaşr-a-vaïr-ya) شهریور، نام چهارمین امشاسپند و نام فرشته ای که نگهدارنده ی آتش و آهن است و نام چهارمین روز هر ماه.
5ـ سْپَندَرمَت= span-d-armat (اوستایی: سْپِنتَ آرمَئیتیspenta-ãrmaïti) زمین دایرـ حاصلخیز، نیروی نگهدارنده ی زمین حاصلخیز. نام پنجمین امشاسپند و پنجمین روز هر ماه؛ همچنین این روز در ماه اسفند، روز زن، مادر و زمین بوده است.
6ـ خوردَت= xur-dat (اوستایی: هَئورْوَتات haurva-tãt) خرداد؛ ششمین اَمشاسپند از هفت امشاسپند که نگهبان تندرستی، آسایش و خوشبختی هستند و نام ششمین روز هر ماه.
7ـ اَمورداد= a-mur-dãd (اوستایی: اَمِرِتات a-mere-tãt) جاودانگی، ابدی، نامیرایی، نام هفتمین امشاسپند و نام هفتمین روز هر ماه.
8ـ دَدْو ایی آتور= dadv-i-ãtur (اوستایی: دَذْوَنگْهِ آتر dażvangh-e-ãtar) آفریدگارآتش، دی به آذر، روز آفرینش آذرخش و نام هشتمین روز هر ماه؛ زیرا ایرانیان باستان بر این باور بوده اند که آتش با جهیدن آذرخش پدید آمده است.
9ـ آتور/ اَدور= ãtur/adur (اوستایی: آتَر ãtar) آتش، آذر، نام نهمین روز هر ماه.
10ـ آپان= ãp-ãn (اوستایی: آپِم ãp-em) آبان، ماه آب، ماهی که در آن بارندگی آغاز می شود، نام ایزد یا فرشته ای که نگهبان آهن و آب است؛ و نام دهمین روز هر ماه.
11ـ خْوَر= xvar (اوستایی: خْوَرَئیت xvara-ït) خور، خورشید، آفتاب و نام یازدهمین روز هر ماه.
12ـ ماه= mãh (اوستایی: ماهیَ mãh-ya، ماوَنگهَ mãvangha) ماه، نام فرشته ای که نگهدارنده ی ماه در آسمان است و نام دوازدهمین روز هر ماه.
13ـ تیر= tir (اوستایی: تیشتْرْیَ tiŝ-tr-ya) درخشان، تابان، تیر، ستاره ی تیر یا عطارد، ستاره ی باران، ستاره ی تابان، نام سیزدهمین روز هر ماه.
14ـ گوش= guŝ (اوستایی: گَئُش gaoŝ) گوش، نام ایزدی که نگهبان چهارپایان است و نام چهاردهمین روز هر ماه.
15ـ دَدْو پَت میتر= dadv-pat-mitr دی به مهر؛ آفریدگار مهر؛ ددو یی رُچ dadv-i-roĉ دی به روز؛ آفریننده ی روز، نام پانزدهمین روز هر ماه.
16ـ میهر= mihr (اوستایی: میثرَ mişra) مهر، میترا، نیروی نگهدارنده ی روشنایی، پیشرو خورشید، پیمان، عهد، میثاق، قول، قرارداد، توافقنامه، موافقتنامه، عهدنامه، معاهده، نوید، مژده، وعده، هماهنگی، سازگاری، تناسب، توافق، داد و ستد، معامله، دوستی، رفاقت، نام شانزدهمین روز هر ماه.
17ـ سْروش= sruŝ (اوستایی: سْرَئُشَ sraoŝa) نام ایزد فرمانبرداری است، نام هفدهمین روز هر ماه.
18ـ رَشْن= raŝn (اوستایی: رَشنی raŝni) نام ایزد نگهبان دادگری و راستی، ایزدی که در سر پل چینوت در روز سوم پس از مرگ، کارهای خوب و بد مردگان را بررسی می کند؛ و نام هژدهمین روز هر ماه
19ـ فْرَوَرتیکان= fra-vart-ik-ãn (اوستایی: فْرورتیَ fra-vart-ya) فروردین، روز و ماه آفرینش انسان، روز و ماهی که در آن در جانداران روح دمیده شد؛ و نام نوزدهمین روز هر ماه.
20ـ واهرام= vãhr-ãm (اوستایی: وِرِثرَغنَ vereş-ra-qna) دشمن شکن یا پرچمدار اهورا مزدا)، ستاره ی بهرام (مریخ)، نام بیستمین روز هر ماه.
21ـ رام / رام روز= rãm/rãm-ruz (اوستایی: رامَ rãm-a)، آرام، شاد، خوشحال، نام بیست و یکمین روز هر ماه.
22ـ وات= vãt (سنسکریت: وَهَه vaha؛ واتَ vãta؛ اوستایی: واتَ vãta، وائیتیvãiti ، واتِم vã-tem، فرانسه: وانْت vent) باد، نیروی وزاننده ی باد، نام بیست و دومین روز هر ماه.
23ـ دَدْو یی دِن=dadv-i-den دی به دین، آفریدگار دین، نام بیست و سومین روز هر ماه.
24ـ دِن= den (اوستایی: دَئِنا daenã) ـ1ـ دین، کیش، مذهب 2ـ حکم دینی 3ـ وجدان، انصاف 4ـ متدین، مؤمن، ایماندار 5 ـ نشان دادگری 6ـ خوشبین، دارای حسن ظن. نام بیست و چهارمین روز هر ماه.
25ـ اَرت/ اَرد= art (اوستایی: اَرِتَ areta) ـ1ـ نام ایزد نگهبان دارایی 2ـ راستی، صداقت. ارت در یک جا به واتای توانگری و در جای دیگر به واتای بخشایش، برکت، پاداش و بهره و در جایی نام اهورای نگهبان دارایی است. در جهان مینوی و روز رستاخیز، پاداش کارهای خوب و سزای کارهای بد با همکاری او داده خواهد شد. در کتاب «فروردین یشت»، اَشی در چهره ی دختری زیبا و نیرومند توصیف شده است.. پورداوود، یشت ها) ارت در شاهنامه ارد نوشته شده است: سر آمد کنون قصه ی یزدگرد به ماه سفندار مذ روز ارد؛ اَهلیش وَنگ ahliŝvang نام یکی از ایزدان ماده (در برابر ایزد نر) (بیست و پنجمین روز هر ماه نیز دو نام دارد)
26ـ اَرشتاد= arŝtãd (اوستایی: اَرشتات arŝtãt) ایزد نگهبان راستی ـ درستی ـ حقیقت، دادگری، عدالت، نام بیست و ششمین روز هر ماه.
27ـ آسمان/ آسمان رُچ= ãs-mãn/ãs-mãn-roch (اوستایی: اَسْمَن as-man) آسمان، آسمان روز، نام بیست و هفتمین روز هر ماه.
28ـ زامیات= zãm-yãt، زامیاد= zãm-yãd ایزد نگهدارنده ی زمین، گاهنما، سالنما، تقویم، سررسید، نام بیست و هشتمین روز هر ماه.
29ـ مارئسپند= mãra-spand (اوستایی: مانثْرَسْپِنتَ mãnşra-spenta) مارسپند، سخنان مقدس، کلام وحی، نام بیست و نهمین روز هر ماه.
30ـ اَن اَغران= an-aqrãn (اوستایی: اَن اَغرَ an-aqra) بی پایان، نامحدود، بی انتها، روشنایی بی پایان، نام سی امین روز هر ماه.

چون سال 365 روز است، و نام هایی که نوشته شده 360 روز را در بر می گیرد، برای هر یک از آن پنج روز نیز نامی نهادند:
1ـ اَهونَوَت گاس= ahu-na-vat-gãs (اوستایی: اَهونَ وَئیتی گاثا ahu-na-vaïti-gã-şã)، اَهنودگات یا گاث یا گاس، سرودهای برآورده کننده ی دعا، نام سی و یکمین روز تیر ماه
2ـ اوشتَوَت گاس= uŝ-ta-vat-gãs (اوستایی: اوشتَ وَئیتی uŝ-ta-vaïti) تندرستی، سلامتی، خوشبختی، سعادت، رستگاری، اشتود گاس یا گات نام سی و یکمین روز خرداد ماه
3ـ سْپَنتومَن گاس= span-to-man-gãs (اوستایی: سْپِنتامَئینیوگاثا spen-tu-maïn-yu-gãşã نام سومین گات از گات ها که بندهای آن با سپنتامئینیو آغاز می شود) سروده های روانبخش ـ روح بخش، نام سی و یکمین روز فروردین ماه
4ـ وُهوخْشَتْر گاس= vohu-xŝatr-gãs (اوستایی: ووهوخْشَثْرَگاثا vuhu-xŝaşra-gã-şã نام گات های چهارم به نام ووهوخَشتهَرَ که ساده ترین بخش گات هاست) پادشاهی ـ فرمانروایی ـ شهریاری ـ حکومت ـ ریاست خوب، نام سی و یکمین روز مرداد ماه
5 ـ وَهیشتوئیشت گاس= vah-iŝtu-ïŝt-gãs (اوستایی: وَهیشتوئیشتی گاثاvah-iŝtu-ïŝti-gã-şã نام گات پنجم) بهترین آرزوـ درخواست ـ تقاضا (نام سی و یکمین روز اردیبهشت ماه)