مذاهب اسلامی

پیروان دین اسلام از دیدگاه فقهی و کلامی این دین را به مذاهب گوناگونی تقسیم کرده‌اند که برخی از این مذاهب خود به فرقه‌های مختلف و گاه هر فرقه به انشعاباتی چند تقسیم می‌شود. در بررسی بسیاری از فرقه ها در جهان اسلام، آنچه شرط انصاف است رعایت نمی شود [۱] گاه نظر غیر قابل قبول یک فردِ نزدیک به فرقه را به همان فرقه نسبت می دهند و یا نظر تردید آمیز فردی را که در فرقه پذیرفته نشده است، دیدگاه ضروری آن فرقه می شمرند، یا دیدگاه­های مغرضانة دشمنان و مخالفان را دیدگاه­های مسلّم یک فرقة دیگر ذکر می کنند. این وضعیتی است که از گذشته وجود داشته و همچنان هم ادامه دارد. [۲] منظور از دیدگاه فقهی، نوع احکام شرعی پذیرفته و بکاررفته در هر مذهب و منظور از دیدگاه کلامی، درجهٔ پذیرش خردگرایی در هر یک از مذهب‌ها است. مذاهب و فرقه‌های اسلامی از لحاظ عقاید، آداب و رسوم و مقتدا به چهار گروه عمده تقسیم می‌شوند:
شیعیان
اهل تسنن
صوفیه
مذاهب شبه اسلامی
محتویات [نمایش]
هفتاد و دو ملت [ویرایش]

در متون قدیم شمار فرقه‌های اسلامی را ۷۲ فرقه می‌شمردند و به آن‌ها اصطلاحا «هفتاد و دو ملت» یا «هفتاد و دو گروه» می‌گفتند. در این متون، فرقه‌های اسلامی به شش گروه رافضیه، خارجیه، جبریه، قدریه، جهمیه، مرجیه تقسیم می‌شد و برای هر گروه ۱۲ زیرگروه نام برده می‌شد.[۳]
ابوالقاسم رازی هفت فرقه دیگر نیز نام می‌برد به این شرح: کرامیه، هریه، حالیه، باطنیه، اباحیه، براهمیه، اشعریه. در برخی متون نام فرقه‌های سوفسطائیه، فلاسفه، سمنیه، و مجوسیه نیز دیده می‌شود.[۴]
فرقه زیرگروه‌ها
رافضیه علویه، ابدیه، شیعیه، اسحاقیه، زیدیه، عباسیه، امامیه، ناوسیه، تناسخیه، لاعنیه، راجعیه، مرتضیه
خارجیه ازرقیه، ریاضیه، ثعلبیه، جازمیه، خلفیه، کوزیه، کنزیه، معتزله، میمونیه، محکمیه، سراجیه، اخنسیه
جبریه مضطریه، افعالیه، معیه، تارکیه، بحثیه، متمنیه، کسلانیه، حبیبیه، خوفیه، فکریه، حسبیه، حجتیه
قدریه احدیه، ثنویه، کیانیه، شیطانیه، شریکیه، وهمیه، رویدیه، ناکسیه، متبریه، قاسطیه، نظامیه، متولفیه
جهمیه معطلیه، مترابصیه، متراقبیه، واردیه، حرقیه، مخلوقیه، عبریه، فانیه، زنادقیه، لفظیه، قبریه، واقفیه
مرجئه تارکیه، شائیه، راجیه، شاکیه، نهمیه، عملیه، منقوصیه، مستثنیه، اثریه، مدعیه، مشبهه، حشویه
هفت فرقه کرامیه، هریه، حالیه، باطنیه، اباحیه، براهمیه، اشعریه
متفرقه سوفسطائیه، فلاسفه، سمنیه، و مجوسیه[۵]
در متون امروزی دسته‌بندی فرقه‌های اسلامی به صورتی که در این جدول آمده دیده می‌شود:
[نمایش]
ن • ب • و
مذهب‌ها و فرقه‌های اسلامی
مذاهب شیعیان و یا وابسته به عقاید شیعیان [ویرایش]

جعفر بن محمد الصادق امام ششم شیعیان، موسس مکتب فکری و عقلی و فقه جعفری است. عارف تامر، استاد لبنانی، در کتاب القرامطه درباره مکتب فکری امام صادق با ذکر آنچه می‌گوید دور از تعصب و طرفداری و عاری از نژادپرستی است، شرح مفصلی می‌نویسد:
ناگزیرم اعتراف کنم که مکتب فکری امام، مجموعه‌ای فلسفی قائم به ذات و سرشار از جنبش زندگانی عقلی، با روحی متجلی از پاکی و خرد خلاق و ابتکار بود. خردی که بر استنباط علوم و ابداع اندیشه‌های ابتکاری و سنن و احکام دینی استوار بود.[۶]'
ناووسیه() [ویرایش]
این گروه منسوب به عجلان بن ناووس می‌باشند و عقیده داشتند که امام صادق زنده‌است و جاوید، و او مهدی قائم است، و می‌گفتند که آن حضرت فرموده‌است: «اگر هر آینه کسی بر شما فراز آید و بگوید که مرا بیمار یافته و مرده مرا شسته و کفن کرده‌است باور نکنید، و بدانید که من سرور شما و دارنده شمشیر هستم.» ابوالفتح محمد بن عبدالکریم شهرستانی گوید:
واین طایفه از آن امام کامل و بحر زاخر روایت کنند که فرمود: اگر سر من از فراز کوهی بر جانب شما منحدر شود، در کشتن من جازم مباشید که من صاحب شما و امام با اهتداء و صاحب شمشیر ایالت و ظهورم.[۷]
اسماعیلیان خاص [ویرایش]
این گروه معتقدند که پس از امام صادق پسرش اسماعیل امام بود، مرگ اسماعیل را در زمان پدرش انکار کرده و گفتند: او نمرده و نخواهد مرد، و اومهدی قائم است، زیرا پدرش پس از خود، به امامت او اشاره کرده، پیروان خود را پایبند ولایت او ساخت. مادر اسماعیل و برادرش عبدالله، دختر حسین بن حسن بن علی بن ابیطالب بود و فاطمه نام داشت.[۸] از اسماعیلیان خاص، فرقه مبارکه منشعب شدند که معتقد بودند، پس از جعفر صادق نوه او محمد بن اسماعیل که مادرش کنیز بود امام است و می‌گفتند در روزگار جعفر بن محمد، پسرش اسماعیل، بدان کار نامزد بود و چون درگذشت، امام صادق، پسر او را جانشین خود ساخت و امامت حق محمد است و دیگری را شایسته نیست. چه پس از حسن و حسین امامت از برادر به برادر دیگر نرسد و جز در فرزندان و بازماندگان امامان روا نباشد و عبدالله و موسی دو برادر اسماعیل را حقی در امامت نیست.[۹] برخی منابع سنت و شیعه اثنی عشریه، اسماعیل را شخصی بد کار و شرابخوار معرفی می‌کنند و از این جهت او را شایسته امامت و جانشینی پدرش ندانستند، چنان چه امام صادق امامت اسماعیل را بنا بر اصل بداء نسخ کرد و فرمود :
«ما بدالله فی شیئی کما بدالله فی اسماعیل ابنی...»[۱۰]
شیعه

عقاید
اصول توحید • نبوت • معاد یا قیامت
عدل • امامت
فروع نماز • روزه • خمس • زکات • حج •جهاد • امر به معروف • نهی از منکر •تولی • تبری
عقاید برجسته مهدویت: غیبت(غیبت صغری، غیبت کبری) و انتظار و ظهور و رجعت • بداء •شفاعت و توسل • تقیه • عصمت •مرجعیت و حوزه علمیه و تقلید • ولایت فقیه • متعه • شهادت ثالثه •جانشینی محمد • نظام حقوقی
شخصیت‌ها
چهارده معصوم محمد • فاطمه • علی • حسن •حسین • سجاد • باقر • صادق •کاظم • رضا • جواد • هادی •عسکری • مهدی
صحابه سلمان • مقداد • ابوذر • عمار • بلال •جعفر طیار • مالک اشتر • محمد بن ابوبکر • عقیل • عثمان بن حنیف •کمیل • اویس قرنی • ابوایوب انصاری •جابر بن عبدالله انصاری • ابن عباس •ابن مسعود • ابوطالب • حمزه • یاسر •عثمان بن مظعون • عبدالله بن جعفر •خباب بن ارت • اسامة بن زید • خزیمة بن ثابت • مصعب بن عمیر • مالک بن نویره • عبدالله بن جحش
زنان: فاطمه بنت اسد • حلیمه •زینب • ام کلثوم بنت علی • اسماء بنت عمیس • ام ایمن • صفیه بنت عبدالمطلب • سمیه
علما روحانیان شیعه
مکان‌های متبرک
مکه مکرمه و مسجد الحرام • مدینه منوره ومسجد النبی و بقیع • بیت المقدس و مسجد الاقصی • نجف اشرف و حرم علی بن ابی‌طالب ومسجد کوفه • کربلای معلی و حرم حسین بن علی • کاظمین و حرم کاظمین • سامرا و حرم عسکریین • مشهد مقدس و حرم علی بن موسی‌الرضا
دمشق و زینبیه • قم و حرم فاطمه معصومه •شیراز و شاه چراغ • آستانه اشرفیه و سید جلال‌الدین اشرف • ری و شاه عبدالعظیم
مسجد • امامزاده • حسینیه
روزهای مقدس
عید فطر • عید قربان(عید اضحی) • عید غدیر •محرّم(سوگواری محرم)، تاسوعا و عاشورا واربعین) • عید مبعث • میلاد پیامبر • تولد ائمه •ایام فاطمیه
رویدادها
رویداد مباهله • غدیر خم • سقیفه بنی‌ساعده •فدک • رویداد خانه فاطمه • قتل عثمان • جنگ جمل • جنگ صفین • جنگ نهروان • واقعه کربلا •مؤتمر علماء بغداد • حدیث ثقلین • حدیث کساء •آیه تطهیر • شیعه کُشی
کتاب‌ها
قرآن • نهج‌البلاغه • صحیفه سجادیه
کتب اربعه: الاستبصار • الکافی •تهذیب‌الاحکام • من‌لایحضره‌الفقیه
مصحف فاطمه • مصحف علی • اسرار آل محمد
وسائل الشیعه • بحار الأنوار • الغدیر • مفاتیح الجنان
مجمع البیان • تفسیر المیزان • کتب شیعه
شاخه‌ها
دوازده‌امامی(اثنی‌عشری) • اسماعیلیان • زیدیه
منابع اجتهاد
کتاب(قرآن) • سنت(روایات پیامبر و ائمه) • عقل •اجماع
ن • ب • و
خطابیه [ویرایش]
این گروه منسوبند به محمد بن ابی زینب الاسدی ملقب به اجدع مکنی ابوالخطاب، پیشوای فرقهای از غلاة که از شاگردان امام صادق بود. ابوالخطاب به الوهیت امام علی قائل بود و امام صادق را نیز خدا می‌دانست. اسحاق (ابن ندیم) گوید : «ابوالخطاب دعوت به خدایی امیرالمومنین علی (ع) می‌کرد و میمون قداح از اتباع وی بود»[۱۱]
نوبختی گوید :
چون به وی (عامل کوفه) آگهی دادند که این اسماعیلیان همه کارهای حرام را روا داشته و مردمان را پیغمبری ابوالخطاب می‌خوانند، روزی هفتاد تن از ایشان در مسجد کوفه گرد آمده بودند، کسان خود را بفرستاد و همگی آنان را بکشت. تنها یک تن از ایشان، به نام ابوسلمه سالم بن مکرم جمال که ابوخدیجه لقب داشت و زخم بسیار خورده و در شمار کشتگان آمده بود جان به در برد.[۱۲]
شمیطیه یا سمیطیه [ویرایش]
این گروه به نام پیشوای خود، یحیی بن ابی سمیط، یا به قول شهرستانی در ملل و نحل، شمیط، سمیطیه نامیده شدند. این گروه معتقدند که امامت از امام صادق به پسرش محمد ملقب به دیباج که مادرش کنیز بود و حمیده نام داشت می‌رسد و در خاندانش باقی ماند. باید دانست که موسی و اسحاق، دو پسر دیگر امام صادق با محمد از یک مادر بودند.[۱۳] نوبختی گوید :
آورده‌اند که محمد بن جعفر، در هنگام کودکی روزی نزد پدر آمد. همچنان که به سوی او می‌دوید، دامن جامه اش پای گیر او شد و خاک از چهره اش بزودود و گفت : از پدرم شنیدم که می‌گفت اگر تو را فرزندی باشد که مرا ماند، نام من بر وی گذار، زیرا او به مانند من و پیغمبر است و بر سنت او باشد.[۱۴]
افطحیه [ویرایش]
این گروه منسوبند به عبدالله بن جعفر صادق. و چون عبدالله، دارای سری پهن بود و به قولی پاها و یا بینی پهنی داشت او را افطح[۱۵] خواندند.او پس از اسماعیل بن جعفر بزرگترین فرزند امام صادق بود که پس از امام دعوی امامت کرد. پیروان او، به دو دسته تقسیم شدند. دسته‌ای که چون در مسائل مذهبی او را نشانی نیافتند، از پذیرفتن ادعای او خودداری کردند. دسته‌ای هم که به امامت او عقیده داشتند، پس از مرگش چون فرزندی نداشت، عده زیادی از آنها به موسی بن جعفر فرزند دیگر امام صادق گرویدند. زندگانی عبدالله، پس از امام صادق در حدود هفتاد روز بوده‌است و قبر او در بسطام، در کنار قبر علی بن عیسی بسطامی است.[۱۶]
موسویه یا اثنی عشریه [ویرایش]
این گروه، پیرو امام موسی بن جعفر هستند و بسیاری از یاران عبدالله بن جعفر هم به آن حضرت گرویدند. موسویه یا اثنی عشریه، امامت را در خاندان ایشان تا امام دوازدهم مهدی موعود مستمر و منحصر می‌دانند و بزرگترین و مهمترین گروه از مذاهب شیعی به شمار می‌روند.[۱۷]
مذاهب فقهی و کلامی اهل تسنن [ویرایش]

{{اهل سنت}}
مذاهب فقهی [ویرایش]
مالکی [ویرایش]
حنفی [ویرایش]
شافعی [ویرایش]
موسس این فرقه امام شافعی است و از فرقه های اربعه و اصلی اهل تسنن میباشد.
حنبلی [ویرایش]
مذاهب کلامی [ویرایش]
ماتریدی [ویرایش]
اشعری [ویرایش]
اثری [ویرایش]
معتزلی [ویرایش]
جنبشهای فکری [ویرایش]

سلفیه [ویرایش]
دیوبندی [ویرایش]
ظاهری [ویرایش]
[نمایش]
ن • ب • و
امامان اهل سنت
صوفیه [ویرایش]

[نمایش]
ن • ب • و
تصوف
[ ۵ ]
بکتاشیه [ویرایش]
چشتیه [ویرایش]
حروفیه [ویرایش]
دسوقیه [ویرایش]
سهروردیه [ویرایش]
شاذلیه [ویرایش]
صفویه [ویرایش]
ملامتیه [ویرایش]
مولویه [ویرایش]
موسس این طریقت مولانا جلال الدین محمد بلخی مشهور به مولوی می‌باشد.که صاحب اثر مشهور و منظوم مثنوی معنوی بوده و این اثر در شش دفتر تنظیم گردیده‌است.شیوهٔ نگارش این اثر تمثیل بوده و حکایات آموزندهٔ بسیاری در ان به بیانی زیبا نگاشته شده‌است.به گفتهٔ مولانا این اثر اصول اصول اصول اصول قران می‌باشد.
نعمت‌اللهیه [ویرایش]
پیروان شاه نعمت‌الله ولی را گویند که سلسله نعمت‌اللهی را در قرن هشتم هجری بنیاد گذاشته است.
نقشبندیه [ویرایش]
نقطویه [ویرایش]
نوربخشیه [ویرایش]
مذاهب شبه اسلامی [ویرایش]

یزیدیان [ویرایش]
یارسان [ویرایش]
پانویس [ویرایش]

↑ سعدبن عبدالله ابی خلف الاشعری القمی، المقالات و الفرق، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۶۰.
↑ دکتر قاسم جوادی. «صفحه ۲ مجله طلوع شماره ۷ پاییز ۱۳۸۲». پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
↑ لغتنامه دهخدا: سرواژه هفتاد و دو ملت.
↑ همان.
↑ محتوای جدول از: دهخدا: هفتاد و دو ملت.
↑ ملل و نحل شهرستانی. ترجمه صدرالدین ترکه اصفهانی.(ص ۱۲۷-۱۲۸)
↑ معجم البلدان، یاقوت حموی.
↑ ترجمه فرق الشیعه، ص ۱۰۱
↑ نهضت قرمطیان، دکتر حسینعلی ممتحن.نشر دانشگاه بهشتی ۱۳۷۱. (ص۳۶)
↑ اصل شیعه و اصولها، شیخ محمد حسین کاشف الغطاء.چاپ نجف ۱۹۴۴م
↑ الفهرست(ترجمه فارسی) ص ۳۴۸
↑ ترجمه فرق الشیعه ص ۱۰۳
↑ شهرستانی. ص۱۲۸
↑ فرق الشیعه. ص ۱۱۲
↑ المنجد و منتهی الارب ماده (فطح)
↑ المقالات و الفرق ص ۲۲۴ و فرق الشیعه ص ۱۱۳.
↑ فرق الشیعه. ص۱۱۵
پیوند به بیرون [ویرایش]

وب‌گاه حوزه
این یک نوشتار خُرد پیرامون اسلام است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
[نمایش]
ن • ب • و
مذهب‌ها و فرقه‌های اسلامی
[نمایش]
ن • ب • و
مطالعات اسلامی
رده: مذاهب اسلامی