دریای بلخاب

دریای بلخاب و یا رودخانهٔ بلخاب (لاتین: باکتروس Bactrus) دریایی (رودخانه‌) است در ولایت بلخ در افغانستان. دریای بلخاب در واقع همان دریای بلخ است. بلخاب یعنی آب بلخ. این دریا یکی از دریاهای تاریخی است که در بسیاری از منابع کهن از آن به نیکی نام برده شده است.[۱]
در کتاب معروف فضائل بلخ اثر ابوعبدالله محمد بن داود واعظ بلخی که در اوایل قرن هفتم نوشته شده است در باره بلخاب یا همان دریای بلخ چنین می گوید: «آبادانی این شهر بدان بود که حق تعالی بی دستبرد هیچ مخلوقی، آبی لطیف و سازوار بر روی زمین هموار لطیف روان کرده است. نه چنان که در دیگر بلاد خراسان و غیر آن است که به تکلیف بسیار و زحمت بی شمار کاریزها کنند و در بعضی جای ها رنج های صعب، تا آب بر روی زمین روان شود. منبع و مخرج این، از چشمه های خوش و سنگ های پاکیزه بیرون می آید تا آن گاه که به فضای صحرای زمین بلخ می رسد.» (1)
در منابع اسلامی دریای که به نام باکتروس، تجن، و اوچوس نام گذاری شده بود با نام بلخاب یا رود بلخ شناخته شد. نام معروف تر دریای بلخاب دهاس بوده است. ابن حوقل، جغرافیا نویس دوره اسلامی می نویسد: «دهاس به معنی آنچه ده آسیاب را بگرداند. این نهر از دروازه نوبها می گذرد و روستاهای آن را تا سیاه گرد سیراب می کند.» (2)
این دریا از نشیب شمالی انتهای غربی کوه بابا و حصار منبع می گیرد. کوه بابا در بین کوه های منطقه وضعیت مرکزی دارد. پوشیدگی قله های این کوه از برف، شرایط خوب ذخیره آب را به وجود آورده و از این جهت رودهایی که از این کوه سرچشمه می گیرند، اغلب دارای آب دایمی هستندو بلخاب از نشیب شمال این کوه سرچشمه می گیرد. بلخاب وقتی که به حوالی شهر بلخ (مزارشریف امروزه) می رسد، زمین های اطراف خودرا آبیاری می نماید و از جنوب غربی شهر تاریخی بلخ گذشته به شهر آقچه می رسد. (3) و در فصل زمستان به دریای آمو می ریزد.
ابن واضح یعقوبی مورخ و جغرافیا نویس عرب می نویسد: «دریای بلخ از چشمه های میان کوه ها بیرون می آید و میان دهانۀ آن و شهر بلخ ده منزل راه است.» (4)
یکی از ویژگی های دریای بلخاب، شیرینی و صافی و خالص بودن آن است. این دریا تا به بلخ و مزارشریف می رسد بیش از 350 کیلومتر راه طی می کند. و بنا براین در این مسیر طولانی صیقل می خورد و خالص می شود. مهمتر این که تمام این مسیرطولانی، کوه و سنگلاخ و دره است. این دریا در مسیر خود دایما با سنگ ها و صخره ها و سنگلاخ ها برخورد می کند، موج بر می دارد، موج ها به هم می خورند، کف می کنند، می خروشند و به پیش می روند. دیگر این که مسیر دراز دریا یک سره سراشیبی است، آن هم سراشیبی بسیار تند. از بند امیر تا خود مزارشریف تقریبا زمین همواری وجود ندارد. به خاطر این ویژگی هاست که دریای بلخاب به پاکیزگی و خلوص ممتاز شده است. برخی آن را از جمله آب های معدنی و طبی به شمار آورده اند. واعظ بلخی در کتاب فضائل بلخ در این مورد می نویسد: «آنچه در اوصاف آب گفته اند حکما، در این آب موجود است؛ اول آن که شدید الجاری است و منبعش دور و ممرآب، بر جای پاک است و با کبریت و زاج و ملح مختلط نیست و از جای عفن نیست ... »(5)
نکتۀ که در این جا لازم است یاد آور شویم این که در منابع معتبر روایی، تفسیری، تاریخی و جغرافیایی رود بلخ، دریای بلخ، نهربلخ زیاد به کار رفته است. گاهی مراد از آن دریای آمو یا رود جیحون است که در منابع مختلف عربی و پارسی معروف است و از دریاها و رودهای معروف جهان است. این رود به نام رود بلخ و نهر بلخ نیز خوانده شده است. مثلا شیخ طوسی (وفات460ق) از عبدالله ابن عباس نقل کرده که گفته است: «اصل نهرهای گوارای عالم چهارتاست: نهر بلخ، فرات، دجله، نیل.»(6) که مراد از نهربلخ همان دریای آمو یا جیحون است.
منابع بسیاری از شیعه و اهل سنت این روایت را از پیامبر اکرم نقل کرده اند که اصل دریاها پنج تا بوده است که خداوند آن ها را از یک سرچشمه ای در بهشت، به زمین آورده و جاری کرده است؛ «مقاتل عن عکرمه عن ابن عباس عن النبی: انّ الله تعالی انزل من الجنّۀ خمسۀ انهار؛ سیحون و هو نهر الهند، جیحون و هو نهر بلخ، دجلۀ و الفرات و هما نهرا العراق و النیل و هو نهرمصر، انزلها الله من عین واحدۀ و اجراها فی الارض و جعل فیها منافع للنّاس فی اصناف معایشهم و ذلک لقوله تعالی: «وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء بِقَدَرٍ فَأَسْکَنَّاهُ فِی الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ.»(7)
اما رودی که به داخل شهر بلخ می آید و به هجده نهر تقسیم شده زمین های اطراف بلخ را آبیاری می کند همین رود بلخاب است. هیچ رود دیگری غیر از رود بلخاب در آن حوالی وجود ندارد. رود جیحون یا دریای آمو که در برخی منابع به رودبلخ تعبیر شده است، در مرز بین ولایت بلخ و شهر ترمذ که از شهرهای ازبکستان کنونی است واقع شده است. این دریا از کوه های واخان و تبّت در بین افغانستان و تبت چین و کشمیر سرچشمه می گیرد و خط مرزی بین افغانستان و ازبکستان و تاجکستان و ترکمنستان را تشکیل می دهد و سرانجام در منتها الیه مرز غربی افغانستان، راه خود را به سمت خاک ترکمنستان کج می کند و از خاک افغانستان فاصله می گیرد.
دریای آمو یا نهرجیحون به دلیل فاصله زیاد نه تنها استفاده ای برای شهر بلخ ندارد که به دلیل نداشتن امکانات حتی شهرهای مرزی افغانستان نیز از آن استفادۀ چندانی نمی توانند ببرند. در فصل بهار که آب دریا زیاد می شود، کشتزارها و خانه های مردم زیر آب می روند و خسارات زیادی به مردمان حاشیه رودخانه که بیشترشان برادران ترکمن ما هستند وارد می شود. خصوصا که کشورهای واقع در شمال دریا، با احداث دیوارهای سیمانی محکم، مانع طغیان آب به طرف خودشان می شوند و با ابزارهای جدید، به اندازه کافی از آن استفاده می کنند. نگارنده این واقعیت تلخ را خود از نزدیک دیده است.
پس گرچه در برخی منابع از رود یا دریای جیحون به نهربلخ تعبیر شده است؛ آن هم به خاطر این که آن رود از نواحی بلخ کهن عبور می کند و یکی از رودهای بزرگ و معروف جهان است اما رودی که با بلخ و شهر تاریخی بلخ پیوند ناگسستنی دارد و شهر بلخ و نواحی آن را سرشار از نعمت و سرسبزی و شادابی می کند همان دریای بلخاب است. دریای بلخاب در شکل گیری بلخ حسنا و امّ البلاد که خود اولین مرکز تمدنی منطقه و آریایی ها بوده است نقش تعیین کننده دارد که خود جداگانه باید بررسی شود.
چنان که اشاره شد سرچشمه دریای بلخ یا بلخاب از بند امیر است اما در ناحیه بلخاب، دریاهای دیگری که از کوه های اطراف بلخاب سرچشمه می گیرند و از دره های کوچک و بزرگ سرازیر می شوند زیاد است. مهمترین آن ها یکی دریایی است که از کوه های بیغوله به پایین می ریزد و از دره مزار گذشته در ناحیه مرغزار به دریای بند امیر می پیوندد.[۲]
در قسمتی از همین شاخه از رود بلخاب در جایی به نام «پای جه» بند یا سد طبیعی وجود دارد که زیبایی خاصی به منطقه بخشیده است. این سد طبیعی حدود یک کیلومتر طول و نیم کیلومتر عرض دارد. اطراف آن را نیزارها و چمن زارهای وسیع احاطه کرده است. برای کسی که آن را بار اول می بیند، احساس می کند که قطعه ای از بهشت را می بیند.[۱]
در مرغزار چنان که دو شاخه از دریای بلخاب به هم می رسند، همچنین در دهانه مرغزار، دره بلخاب به دو شاخه تقسیم می شود؛ یگی به سمت جنوب غرب ادامه می یابد که تا یکه و لنگ امتداد دارد و دریای بند امیر در دل همین دره جریان دارد. شاخه دیگر مسیر خود را به سمت غرب کج می کند و پس از حدود چهل کیلومتر به کوه‏های اطراف بیغوله برخورده پایان می یابد. این کوه ها آخر بلخاب از سمت غرب است.[۲]
یادداشت‏ها [ویرایش]

↑ ۱٫۰ ۱٫۱ سید اسحاق شجاعی، بلخاب؛ چرا فراموش شده است؟!، خبرگزاری صدای افغان(آوا)، ۷ حوت ۱۳۸۷.
↑ ۲٫۰ ۲٫۱ سید اسحاق شجاعی، بلخاب؛ چرا فراموش شده است؟!، هفته نامه انصاف، 10 حوت ۱۳۸۷.
منابع [ویرایش]

1- واعظ بلخی، فضائل بلخ با تصحیح مرحوم عبدالحی حبیبی/48-49
2- ابن حوقل، صورۀ الارض/181
3- الهامه مفتاح، جغرافیای تاریخی بلخ و جیحون، تهران ، 1376، ص43 4- ابن واضح یعقوبی، البلدان/54
5- واعظ بلخی، فضایل بلخ/49
6- محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، 10/229، تهران، مکتبه الاعلام الاسلامی، 10ج، [بی تا]- امین الاسلام طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 10/231.
7- محقق نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ج10، ص227، قم، موسسۀ آل البیت لاحیا التراث، طبعۀ الثانیه، 1408ق، 18ج – جلال الدین سیوطی، الدرّ المنثور، ج5، ص8 – القرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج12، ص113.
این یک نوشتار خُرد پیرامون افغانستان است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
رده: جغرافیای ولایت بلخ جغرافیای افغانستان رودهای افغان ستان ولایت سرپل

قس ترکی استانبولی

Belh Nehri veya Balkhab (Belh suyu), Afganistan'ın Belh Vilayeti'nde bir akarsu.
Nehir ülkenin kuzeyinde Hindukuş Dağları'ndaki Band-e Amir'den doğar. Belh Vilayeti boyunca akarak Belh ve Mezar-ı Şerif çevresindeki bozkırlarda kaybolur. Belh nehri bu bölgedeki sulama kanallarını besler.
Afganistan ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.
Kategori: Afganistan taslaklarıAfganistan'daki nehirlerBelh Vilayeti

قس انگلیسی

The Balkh River or Balkhab is a river in Balkh Province, Afghanistan.

The river rises in the Band-e Amir lakes in the Hindu Kush. In its upper reaches the river is known as the Band-e Amir River (Rud-e Band-e Amir). The river flows west, then north, and terminates in irrigation canals in the area of the cities of Balkh and Mazar-e Sharif or in the desert. In times of exceptional flood the river drains into the lowlands of Turkmenistan. In ancient times the river terminated in a delta at the Amu Darya, but has not reached that river since irrigation canals were developed centuries ago.[1]

[edit]References

^ Kamal, Gomal (May 10, 2004). "River basins and Watersheds of Afghanistan". Retrieved 2010-08-30. p.5
This Afghanistan location article is a stub. You can help Wikipedia by expanding it.
Coordinates: 36°39′N 66°56′E

View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: Afghanistan geography stubsGeography of Balkh ProvinceRivers of Afghanistan

قس فرانسه

Le Balkh-Âb (rivière de Balkh) est une rivière d' Afghanistan qui coule dans les provinces de Bâmiyân, de Sar-é Pol, de Balkh et Djôzdjân. C'est un cours d'eau endoréique dont les eaux finissent par se perdre dans les sables du désert.
Sommaire [afficher]
Géographie[modifier]

Le Balkh-Âb naît dans la partie occidentale de la chaîne de l'Hindou Kouch, dans le district de Yakaolang de la province de Bâmiyân. Il est constitué par l'union de plusieurs petits cours d'eau et torrents de montagne, dont le principal est le Dara-e Band-e Amir qui constitue l'émissaire des lacs Band-e Amir et sort du lac Band-e Gholaman. Dans son cours supérieur, le Balkh-Âb se dirige vers l'ouest puis le nord-ouest et franchit ainsi la chaîne de l'Hindou Kouch. Une fois franchi cet obstacle, il prend la direction du nord-est et baigne la ville de Balkh-Âb en province de Sar-é Pol, puis Kichindih en province de Sar-e Pol. Prenant alors l'orientation du nord, le Balkh-Âb passe par Shulgareh et aborde ainsi les plaines désertiques du nord du pays. Vingt kilomètres plus loin, son cours se divise en de multiples bras qui forment le delta de la rivière. Ses eaux arrosent les villes de Mazâr-e Charîf et de Balkh et finissent par se perdre dans les sables du désert non loin de la frontière turkmène. Avant de mourir, un de ses bras arrose Mingajik en province de Djôzdjân.
Le bassin versant de la rivière a une surface de 18 700 kilomètres carrés1
Hydrologie et débit[modifier]

Villes traversées[modifier]

Mazar-e-Charif
Balkh (l'antique Bactres)
Notes et références[modifier]

↑ Surface water resources in North Afghanistan [archive] (en)
Voir aussi[modifier]

Les lacs Band-e Amir
Les montagnes de l'Hindou Kouch
Le Dara-e Band-e Amir
Lien externe[modifier]

Carte de la couverture végétale de la province de Balkh, avec tracé des cours d'eau et zones irriguées

Portail de l’eau Portail de l’Afghanistan
Catégorie : Cours d'eau d'Afghanistan