دریای گرج کرز گرزیان گرجیان

دَریای سیاه دریایی است واقع در جنوب شرقی اروپا منشعب از دریای مدیترانه. دریای سیاه بین آسیا و اروپا واقع شده و حد غربی قفقاز را تشکیل می‌دهد. دریای سیاه در شمال توسط تنگه کرچ به دریای آزوف و در جنوب غربی به وسیله تنگه بُسفُر به دریای مرمره و مدیترانه متصل می‌شود. این دریا، شش کشور هم‌کرانه با آن، یعنی کشورهای روسیه، رومانی، بلغارستان، اوکراین، گرجستان و ترکیه را، از طریق دریای مدیترانه به اقیانوس اطلس پیوند می‌دهد. مناطق کرانه‌ای دریای سیاه در غرب و شمال هموار است اما در سمت شرق و جنوب و در حوالی شبه‌جزیره کریم کوهستانی است. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که سرزمین اصلی مردم هندواروپایی (و بنابراین آریایی‌ها) دشت‌های شمال دریای سیاه بوده‌است.[۱][۲] پنج رود بزرگ به نام‌های دانوب، دنیپر، دنیستر، دن (رود) و کوبان به دریای سیاه می‌ریزند. نام چهار رود اول، همگی از ریشه زبان‌های ایرانی است و از واژه سکایی *دانو (dānu*) گرفته شده که به معنی رودخانه در زبان سکاها است.[۳] افزون بر پنج رود بزرگ یادشده، چهار رود نیز از ترکیه به این دریا می‌ریزد که به ترتیب از غرب به شرق عبارتند از: سقاریه، قیزیل‌ایرماق، یشیل‌ایرماق، و چوروه. ریزشگاه چوروه به دریا در باتومی گرجستان است. محتویات ۱ نام‌ها ۱.۱ نام‌های امروزی ۱.۲ نام‌های تاریخی ۲ شهرهای ساحلی ۳ جغرافیا ۴ نگارخانه ۵ منابع ۶ پیوند به بیرون نام‌ها نگاره‌ای ثبت شده توسط ناسا از دریای سیاه که در تابستان‌ها به رنگ فیروزه‌ای در می‌آید. این تغییر رنگ نشان از فعالیت فیتوپلانکتون‌ها دارد که جهت و جریان آب را دنبال می‌کنند. نام‌های امروزی امروزه بیشتر نام‌های نوین این دریا، ترجمه‌ای از گزاره انگلیسی Black Sea است. در زبان‌های پیرامون این دریا همین نام بکار برده می‌شود[۴]: آبخازی: Амшын Еиқәа آی‌پی‌ای: [ɑmʃɨn ɛjkʷʰɑ] آدیجیایی: Xə Ṣ̂uc̣e (Хы шӏуцӏэ، آی‌پی‌ای: [xə ʃʼəw.t͡sʼa]), Axən (Ахын) بلغاری: Cherno more (Черно море، IPA: [ˈtʃɛrno moˈrɛ]) تاتاری کریمه: Qara deñiz (Къара денъиз، آی‌پی‌ای: [qɑrɑ deŋiz]) گرجی: Shavi zghva (შავი ზღვა ) لازی: (უჩა ზუღა، ), یا Zugha (ზუღა، «دریا») رومانیایی: Marea Neagră (تلفظ [ˈmare̯a ˈne̯aɡrə]) روسی: Chyornoye more (Чёрное мо́рe، IPA: [ˈtɕɵrnəjə ˈmorʲɪ]) ترکی استانبولی: Karadeniz (IPA: [kaˈɾadeniz]) اوکراینی: Chorne more (Чорне море، IPA: [ˈtʃɔrnɛ ˈmɔrɛ]) دریای سیاه در نقشه ایران در زمان خلفای عباسی در این نقشه نام دریا بحر بُـنطُـس (بالا سمت چپ) ذکر شده است. برگرفته از کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی دلیل این نامگذاری؛ رنگ این دریاست که آن را از دریای سرخ، دریای سفید و دریای زرد متمایز می‌سازد. در زبان و ادبیات جغرافیا دریای سیاه یکی از چهار دریای رنگی جهان است. در برخی از نام‌ها بطور قطع پیش از سده‌ی سیزدهم میلادی پدید نیامده‌اند ولی برخی دیگر کهن‌تر هستند. در یونانی نام تاریخی افکسینوس پونتوس (به یونانی: Eύξεινος Πόντος، Éfxeinos Póntos) بر این دریا نهاده می‌شده‌است. همچنین در ادبیات یونانی از نام ماروی ثالاسا (به یونانی: Μαύρη Θάλασσα، Mavri Thalassa) یاد شده‌است. نام‌های تاریخی در متون قدیمی فارسی به این دریا، دریای کرز (گرز = گرج)، دریای کُرزیان (گرزیان = گرجیان)، دریای روس، دریای بنطس/بنطش، و دریای طرابزن می‌گفتند.[۵]صاحب حدود العالم زیر عنوان دریای کرزیان می‌نویسد: او را دریای بنطس خوانند حد مشرق او حدود الان است و حد شمال جایها بجناک و خزران و مروات و بلغار اندرونی و قلاب است و از حد مغرب او ناحیت برجان است و از وی حد جنوب ناحیت روم است و در ازای این دریا هزاروسیصد میل است اندر پهنای سیصدوپنجاه میل است. نام اصلی این دریا در نزد یونانیان، پونتوس آکسینوس (به یونانی: Πόντος Ἄξεινος، Póntos Áxeinos) بوده‌است که برپایه پژوهش‌های زبانشناختی از ریشه‌ای ایرانی بوده‌است. ستاک -axšaina* از ایرانی باستان به معنای «تیره رنگ» است. برای نمونه در اوستایی اَخْشَئِیْنَ (به اوستایی: 𐬀𐬑𐬴𐬀𐬉𐬥𐬀، axšaēna) به معنای «تیره رنگ»؛ در پارسی باستان اَخْشَئیْنَ (به پارسی باستان: 𐎠𐎧𐎡𐎴، axšaina) به معنای «فیروزه رنگ»؛ اَخْشین یا خَشین در پارسی میانه(به پارسی میانه: 𐭠𐭧𐭱𐭩𐭭/𐭧𐭱𐭩𐭭، axšēn/xašēn) به معنای «آبی (تیره)» و خَشین (xašīn) در فارسی نو به معنای «آبی»، شین در کردی (به کردی: شین، şîn) به معنای آبی و اَخشین در آسی (به آسی: œxsīn) به معنای خاکستری تیره است[۶]. یونانیان باستان این نام را با تغییراتی واجی بواسطه تیره‌ها و نژادهای پیرامون همین دریا وام گرفته و به دیسه á-xe(i)nos در آوردند[۶]. ولی دیری نپایید که یونانیان برپایه ریشه‌شناسی سنتی و عامیانه‌شان این دریای را به معنای «دریای نامهربان» (به یونانی: Πόντος Ἄξεινος، Póntos Áxeinos) خواندند - زیرا در نزد اقوام ایرانی نیز سیاهی و تیرگی چنین برداشتی داشته‌اند - . برای نمونه پیندار در ۴۷۵ پ.م. از این نامگذاری و معنا سخن می‌گوید[۶][۶][۶]. در بندهش ایرانی، از نوشته‌های پارسی میانه ؛ از نام سیاه‌بُن (به پارسی میانه: 𐭮𐭩𐭠𐭡𐭭، Siyābun) برای این دریا بکارگرفته شده‌است[۷]. شهرهای ساحلی فهرست شهرها نگارخانه رده شهر کشور منطقه جمعیت نگارخانه Istanbulاستانبول Odessa ادسا ۱ استانبول ترکیه استانبول 14,324,240[۸] Samsunصامسون Varna وارنا ۲ ادسا اوکراین ادسا 1,003,705 ۳ صامسون ترکیه سامسون 535,401[۹] ۴ وارنا بلغارستان وارنا 474,076 ۵ سواتسوپل روسیه کریمه 379,200 ۶ سوچی روسیه کراسوندار کرای 343,334 ۷ طرابوزان ترکیه طرابوزان 305,231[۱۰] ۸ کنستانتا رومانی کنستانتا 283,872[۱۱] ۹ نوووروسیسک روسیه کراسوندار کرای 241,952 ۱۰ بورگاس بلغارستان بورگاس 223,902[۱۲] ۱۱ باتومی گرجستان آجارا 190,405[۱۳] جغرافیا تشکیل دریای سیاه در اواخر دوره پلیوسن آغاز و در ائوسن و بعد از آن بپایان رسیده‌است. این دریا در اواخر پلیوسن پایینی در ارتباط با بالا آمدن کوه‌های قفقاز، از دریای خزر جدا شده‌است. ناهمواری‌های آن از گودی‌ها (به عمق بیش از ۲۰۰۰ متر) و در شمال غرب از آب‌های کم‌عمق فلات قاره‌ای (تا عمق ۱۲۰ متری) تشکیل شده‌است. اقلیم دریای سیاه قاره‌ای و تحت تأثیر اقیانوس اطلس قرار دارد. در زمستان در شمال شرق و شمال، در ارتباط با طوفان‌ها، گرداب‌های متعددی تشکیل می‌شود.[۱۴] مساحت دریای سیاه ۴۳۲۰۰۰ کیلومتر مربع، درازای آن ۱۱۴۸ کیلومتر و عرض آن ۶۱۵ کیلومتر است. مساحت حوزه آبریز آن به ۲۰۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع برآورد می‌شود. حجم آب این دریا حدود ۵۴۷۰۰۰ کیلومتر مکعب است. سواحل آن عمدتاً کوهستانی است. خلیج‌های مهم آن در سواحل شمال غربی و غرب عبارتند از: کارکی نیت، کالامیت، دنپر - بوگ، دنستر و در سواحل جنوبی «سینوپ» و «صامسون». شبه جزیره کریمه در شمال دریای سیاه واقع شده‌است. از جزایر بزرگ آن «بِرِزان» و جزیره مار (ازمیینی) را می‌توان نام برد.[۱۴] کشورهای ساحلی دریای سیاه عبارتند از گرجستان در شرق، روسیه و اوکراین در شمال، رومانی و بلغارستان در غرب و ترکیه در جنوب. کل طول سواحل دریای سیاه ۴۳۴۰ کیلومتر است که شامل سواحل گرجستان ۳۱۰ کیلومتر، فدراسیون روسیه ۴۷۵ کیلومتر، اوکراین ۱۶۲۸ کیلومتر، رومانی ۲۲۵ کیلومتر، بلغارستان ۳۰۰ کیلومتر، و ترکیه ۱۴۰۰ کیلومتر است. بندرهای عمده دریای سیاه عبارتند از اودسا، سواستوپول، کرچ، نیکالایف (در اوکراین)، نوروسیسک، توآپسه، سوچی (در روسیه)، باتومی، سوخومی، پوتی (در گرجستان)، ترابوزان، صامسون، سینوپ (در ترکیه)، کونستانزا (در رومانی)، بورگاس و وارنا (در بلغارستان).[۱۴] شهرهای مهم واقع‌شده بر کرانه‌های این دریا عبارت‌اند از کنستانتا، مانگالیا، بورگاس، وارنا، اودسا، سواستوپول، یالتا، کرچ، نووروسیسک، سوچی، سوخومی، پوتی، باتومی، ترابزون، صامسون و زونگولداک. اهمیت حمل و نقل دریای سیاه بسیار زیاد است. حدود ۲۵ درصد واردات و ۵۰ درصد صادرات شوروی سابق از طریق دریای سیاه انجام می‌شده‌است. دریای سیاه از طریق کانال ولگا - دن، به رودخانه ولگا و دریای خزر متصل می‌شود. کالاهایی متعددی چون غلات، نفت، زغال سنگ، نمک، فلزات، ماشین آلات و سایر کالاها در این دریا حمل و نقل می‌شود.[۱۴] ویکی