سوره اخلاص

سوره توحید یا اخلاص یک سوره مکی است که دارای ۴ آیه است. توحید در مصحف عثمانی سوره ۱۱۲ است و در جزء سی‌ام قرار دارد و از حیث ترتیب نزول بر اساس نظر محمد هادی معرفت مبتنی بر روایت ابن‌عباس سوره ۲۲ است. این سوره در پاسخ به پرسش یهودیان دربارهٔ خدا نازل شده‌است.[۱] دینار طلا از دوره اسلامی متعلق به عصر عبدالملک بن مروان که بر روی آن برخی آیات سوره توحید ضرب شده‌است. این سکه در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. محتویات ۱ نام‌ها ۲ نزول ۳ مضمون و محتوای سوره ۴ تفسیر ۴.۱ الله ۴.۲ احدیت ۴.۳ صمدیت ۴.۴ نزائیدن، زاده نشدن و کفو نداشتن خدا ۵ منزلت ۶ شباهت با تورات ۷ توحید در ادبیات فارسی و عربی ۸ جستارهای وابسته ۹ پیوند به بیرون ۱۰ یادداشت ۱۱ منابع ۱۲ منابع برای مطالعه بیشتر نام‌ها این سوره در میان فقها و متکلمان به «توحید» و در میان قاریان و مفسران به «اخلاص» معروف است. علاوه بر آن ۱۹ نام دیگر برایش برشمرده اند که جز نام «صمد» عمدتاً در منابع اشتهار چندانی ندارد. این سوره در نزد محمد، پیامبر اسلام، اهل بیت، صحابه و محدثان به سوره «قل هو الله احد» معروف بوده‌است. از آن رو که اغلب در نماز بعد از سوره فاتحه قرائت می‌شود، وقتی که به‌طور مطلق بدون ذکر نام خاص سوره، کلمه سوره استعمال می‌شود برای اشاره به این سوره است.[۲] کلمه اخلاص به معنی «خالص کردن» است. نزول این سوره هم می‌توانسته مکی و هم مدنی باشد، اما از روایات مربوط به نزول آن نتیجه می‌شود که مکی بوده‌است. بنا بر روایت کلینی، محدث شیعه، از جعفر صادق و نیز برخی از روایات اهل سنت، این سوره در پاسخ به سؤال جمعی از یهودیان بیان شد. بنا بر روایت طبرسی، مفسر شیعه، از حسن عسکری این سوره در پاسخ به پرسشی از عبدالله بن صوریای یهودی نازل شده و در روایت دیگری از اهل سنت در پاسخ به عبدالله بن سلام بوده‌است. برخی روایات اهل سنت نیز این سوره را در پاسخ به مشرکان مکه دانسته‌اند.[۳] این سوره بعد از ناس در اوائل بعثت در مکه نازل شده‌است. مضمون و محتوای سوره در این سوره ویژگی‌های اصلی خداوند در اسلام بیان شده‌است که شامل یکتایی ذات الهی و بازگشت همه موجودات در تمام نیازهای وجودی شان به سوی او می‌باشد و این سوره بیان می‌کند که هیچ‌کس نه در ذات و نه در صفات و نه در افعال شریک خداوند نیست و زادن، زاییده شدن و داشتن همتا برای وی نفی شده‌است.[۳][پ ۱] در این سوره کلمهٔ «کُفُوًا» به چهار شکل مختلف قرائت شده‌است. مشهورترین قرائت از حفص از عاصم کوفی به صورت «کُفُوَاً» است، قرائت‌های دیگر عبارتند از «کُفُؤاً» (همزه با تنوین)، «کُفْؤاً» و «کُفْوَاً» است.[۴] تفسیر نوشتار‌های اصلی: توحید (اسلام) و الله این سوره از توحید خداوند از حیث ذات و صفات سخن می‌گوید. احدیت وصف ذات خداوند و صمدیت صفت فعل اوست.[۳] الله نوشتار(های) وابسته: الله § ریشه‌یابی الله در زبان عربی به معنی خداوند در زبان فارسی است. مسلمانان الله را تنها خدای عالم می‌دانند. این کلمه توسط عرب‌زبانان مسیحی و یهودی نیز در اشاره به خدا به کار می‌رود.[۵][۶][۷] در اسلام، الله نام برتر خداوند بوده‌است؛ باور مسلمانان این است که تمامی نام‌های دیگر الهی به این نام اشاره می‌کنند.[۸] الله یکتاست، تنها خدا بوده، و خالق توانای جهان است.[۵][۶] مشتق بودن واژه، دیدگاه اکثریت است و نظریه معروف آن است که الله متشکل از دو بخش ال (الف و لام تعریف) + اله (ایزد یا معبود) است.[۹] محمد حسین طباطبایی می‌گوید کلمه «الله» اسم خاص (عَلَم) بر اساس غلبه است. یعنی قبلاً در زبان عربی اسم خاص برای خداوند نبوده‌است، اما چون بیشتر برای اشاره به خدا به کار رفته‌است، در نتیجه تدریجاً به اسم خاص تبدیل شده‌است.[۱۰] دربارهٔ چگونگی تبدیل «ال+اله» به الله گفته شده که «خدای متعال» را «اله» خوانده و «ال» تعظیم را به آن اضافه کرده‌اند که الاله شده‌است. استعمال زیاد این کلمه سبب تخفیف همزه و تبدیل کلمه به الله شده‌است. دربارهٔ چگونگی این تبدیل بحث‌های مفصلی شده و آن را با تبدیل «لکن + أن ← لکنّ» مقایسه کرده‌اند.[۱۱] احدیت طبق این سوره الله به جهت ذاتی یا وجودی یکتا (احد) است. یعنی برخلاف صفت یکی (واحد) دومی ندارد و نه در ذهن و نه در جهان خارج به شمارش در نمی‌آید.[۱۰] قبل از اسلام الله خدای یکتا نبود، بلکه یاران و همراهان و پسران و دخترانی داشت،[۸] هرچند هیچگاه بتی که مجسم‌کنندهٔ الله باشد یافت نشده‌است.[۱۲] صمدیت «صمد» به معنای کسی است که از هر سو قصد وی را می‌کنند تا نیازهایشان را برآورده سازند. به گفته محمد حسین طباطبایی، مفسر شیعه، صمدیت خدا به معنای آن است که هر چیزی در وجود و آثارش محتاج خداست و برای رفع احتیاجشان به سوی او رو می‌آورند. «ال» بر سر صفت «صمد» به معنای حصر و اطلاق است، یعنی هیچ موجودی قصد موجود دیگری را نمی‌کند مگر آنکه منتهای مقصدش خداست و تنها خداوند صمد است.[۳] نزائیدن، زاده نشدن و کفو نداشتن خدا این سه ویژگی که در دو آیه آخر سوره برشمرده شده‌است، را می‌توان توضیح صمدیت دانست. «لم یلد» می‌گوید که خداوند چیزی نزاییده‌است. یعنی نه مانند دیدگاه مسیحیت و ثنویت فرزند دارد و نه آنکه ذاتش تجزیه می‌شود تا موجودی از سنخ خودش جدا شود. «لم یولد» نیز هر گونه متولد یا مشتق شدن خداوند از وجود دیگر را نفی کرده‌است. «و لم یکن له کفوا احد» هر گونه وجودی را که در ذات یا فعل برابر خداوند باشد را نفی می‌کند. یعنی الله هیچ بدیل یا برابری در وجود ندارد. این رد نظر مشرکانی است که برای خدایان متعدد در عالم اراده و تدبیر مستقل قائل هستند.[۳] منزلت ارزش این سوره در احادیث متعدد از شیعه و سنی معادل یک سوم قرآن بیان شده‌است.[۳] این سوره یکی از سوره‌های موسوم به چهار قل است.[۱۳] در حدیثی از پیامبر اسلام آمده‌است که گفت: «آیا کسی از شما عاجز است از این که یک سوم قرآن را در یک شب بخواند»؟! یکی از حاضران عرض کرد: ای رسول خدا! چه کسی توانائی بر این کار دارد؟ پیغمبر (ص) فرمود: «سوره قل هواللّه را بخوانید». و در حدیثی از جعفر صادق: هنگامی که رسول خدا بر جنازه «سعد بن معاذ» نماز گزارد فرمود: هفتاد هزار ملک که درمیان آنها «جبرئیل» نیز بود بر جنازه او نماز گزاردند! من از جبرئیل پرسیدم او به خاطر کدام عمل مستحق نماز گزاردن شما شد؟ گفت: به خاطر تلاوت «قل هواللّه احد» در حال نشستن، و ایستادن، و سوارشدن، و پیاده‌روی و رفت و آمد. و در حدیثی از علی است که: «قل هو الله»، نسب نامه خداست. شباهت با تورات تورات سفر تثنیه ۶: ۴: به عبری: شِمَع ییسرائل، یهوه الوهینو، یهوه احد. به عربی: إسمع إسرائیل، یهوه، إلهنا، یهوه احد. به فارسی: ای اسرائیل بشنو! یهوه، خدای ما، یهوه واحد است. توحید در ادبیات فارسی و عربی مولوی: غرقهٔ نوری که او لم یولدست لم یلد لم یولد آن ایزدست لم یلد لم یولد او را لایق است والد و مولود را او خالق است عشق نامه عراقی: حمد بی‌حد کردگار احد صمد لم یلد و لم یولد سنایی: وترو قدوس و واحد است و صمد وصف او لم یلد ولم یولد اوحدی: قل هوالله لامره قد قال من له‌الحمد دائماً متوال احد غیر واجب باحد صمد لم یلد و لم یولد امیه بن ابی الصلت:[۱۴] و سبحان ربی خالق النور لم یلد و لم یک مولودًا بذلک اشهد وسبحانه من کل إفک وباطل ولا والد ذوالعرش أم کیف یولد هو الصمد الحی الذی لم یکن له من الخلق کفؤ قد یضاهیه مضدد قس بن ساعده ایادی:[۱۵] کلا بل هو إله واحد لیس بمولود ولا والد جستارهای وابسته قرآن سوره مکی پیوند به بیرون در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ توحید (سوره) موجود است. تفسیر المیزان تفسیر موسی صدر [۳] سوره اخلاص در دائره المعارف بزرگ اسلامی دائره المعارف قرآن کریم یادداشت متن سوره با ترجمه فولادوند: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ به نام خداوند رحمتگر مهربان قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ (۱) بگو اوست خدای یگانه (۱) اللَّهُ الصَّمَدُ (۲) خدای بی‌نیاز (۲) لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ (۳) نزاده و زاده نشده‌است (۳) وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوًا أَحَدٌ (۴) و هیچ‌کس او را همتا نیست (۴) منابع غلامرضا حیدری ابطحی (۱۳۹۶)، خداشناسی قرآنی کودکان، جمال، ص. ۱۷، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۶۵۴-۸۳-۷ [۱] سوره توحید، تفسیر المیزان پرسمان قرآن Encyclopedia of the Modern Middle East and North Africa, Allah «Allah.» Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica "Allah." The Columbia Encyclopedia, 6th ed.. 30 Nov. 2018 Murata, ‎Sachiko (1992), The Tao of Islam: a sourcebook on gender relationships in Islamic thought, Albany NY USA: SUNY, p. 206, ISBN 0791409147 L. Gardet, Allah, Encyclopaedia of Islam المیزان آذرنوش، آذرتاش. «اله». دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ۱۰. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. ص. ۷۸–۷۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۷ آبان ۱۳۹۷. "Allah." In The Oxford Dictionary of Islam. Ed. John L. Esposito. Oxford Islamic Studies Online. 01-Jan-2019, http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e128 [۲] «دیوان امیه بن ابی الصلت، تحقیق: دکتر سجیع جمیل الجبیلی، ۱۹۹۸» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۶. السیرة الحلبیة باب ما جاء من أمر رسول‌الله عن أحبار الیهود وعن الرهبان من النصاری وعن الکهان من العرب علی ألسنة الجان وعلی غیر ألسنتهم علی بن برهان الدین الحلبی منابع برای مطالعه بیشتر برگزیده تفسیر نمونه، جلد ۵، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی آشنایی با سوره‌ها (شناخت سوره‌های قرآن)، جواد محدثی، ۱۳۷۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی نبو قرآن رده‌ها: سوره‌های قرآنسوره‌های مکی قرآن این صفحه آخرین‌بار در ‏۳۰ نوامبر ۲۰۲۰ ساعت ‏۰۷:۲۸ ویرایش شده‌است.