ایل کلهر

لُرهای کلهُر : کَلهُر ( کَلُر ، کِ/ کَ لُهر) : یکی از بزرگترین ایل های ایران و قوم لُر می باشد . کِی لُهر » کَ + لهر » کَلهُر نام ایل بزرگ کَلهر در زبان لُری ؛ به صورت نوشتار کَ لُر،کَلُر یا کَلُهر ،کَلهُر ،نوشته می شود . و به صورت ،کَ لُر،کَلُر یا کَلهُر تلفظ میشود . دقت داشته باشید همان طور که لهر به صورت لُر نوشته و تلفظ میشود ، نام ایل کلهر نیز اینگونه است و نمی توان آن را به شکل کَلُهر تلفظ کرد . یا به شکل ،کَ لُر،کَلُر تلفظ می شود و یا به صورت کَلهُر . همچنان که پل کَلهُر را تلفظ می کنند . در زبان لُری معمولا ممکن است یک یا دو حرف از یک کلمه را تلفظ نکنند ، و یا اینکه فتحه ،کسره یا ضمه به آن اضافه می کنند تا اینکه باعث حذف یک حرف از کلمه نشود. حال به معنی کَلُهر می پردازیم .چند معنی وجود دارد که هر کسی به دلایلی سعی میکند لُر کَلهُر{کِ/کَ لُهر } را به معنای بی ربطی متصل کند . ایل بالاگریوه { به معنی ،بالاترین گروه ها ، بالامنش } ، بزرگترین ایل از لُرهای کلهُر است . 1_ گودرزی در کتاب ایل کلهر در دوره مشروطیت چنین آورده‌است:در علت نامگذاری این ایل اصیل با نام کلهر، باید در ساخت، ریشه و معنی آن دقیق شد . لفظ کلهر با فتح کاف و ضم هاء از دو بخش «کل»و«هور» یا «هُر» تشکیل شده ‌است. این کلمه که با تلفظ‌ های متعدد در منابع آمده‌ است ، و...................................... 2 _ فقط سه نوع آن امکان بررسی دارد . از قبیل الف : کلهور ، ب: کلهرو - ج : که لُر قبل از بررسی توجه داشته باشید که پل کلهُر و کوه لهور در شهرستان پل دختر - استان لرستان واقع شده اند . و حالا به بررسی تک تک این سه گزینه می پردازیم . الف : کلهور - اگر توجه داشته باشید نوشتن یک کلمه لُری قطعا توسط یک غیر لُر امکان اشتباه دارد . با توجه به اینکه در منابع، به گفته خود گودرزی ، نام ایل کَلُر ( کَلُهر) ، به شکل های مختلف آمده است ، این گفته را تایید می کند ، که [ نوشتن یک کلمه لُری قطعا توسط یک غیر لُر امکان اشتباه دارد ] در واقع واژه کلهور اشتباه است ، و ( واو ) ندارد . شکل صحیح کَ لُهر است و در تلفظ محلی ، کَلُر یا کَلهُر گفته می شود . ب: کلهرو !!!!!!!! این که دیگر برای هر لُری مشخص است که برای نام بردن اسم یک قوم ، ایل ، طایفه و........ و به حالتی که به آنها اشاره شود ، از پسوند ( یا ) ، ( واو ، به حالتی که مانند اتو ، عمو ، گفته میشود ) ضمن اینکه ( یا ) و ( واو ) را برای هر ایل یا طایفه ای به کار می برند که تلفظ روان تر باشد . چند مثال : ممسنی یا = ممسنی ها کَلُرو - کَلهُرو = کَلُرها ، کَلُهرها دینارونو ، دیناروندیا = دیناروندها چگنی یا = چگنی ها پاپیو ، پاپی یا = پاپی ها بیرنونو ، بیرنوندیا = بیرانوندها گیلگی یا = گیلکی ها آذری یا = آذری ها بلوچ یا - بلوچو = ( بلوچ ها ) و.......................................... ج- که لُر : در واقع اگر که لُر را به شکل کهلُر بنویسیم ، کاملا نمیان است که این کلمه به شکل صحیح آن یعنی کَلُر نزدیک تر است . با توجه به اینکه ما کَلُر [ کَ لُر ] تلفظ می کنیم ، ممکن است برای نویسنده ، این طور تصور شود که ایل ( که لُر ) نوشته می شود . ما باید به نوع تلفظ ایل کَلُر توجه کنیم . در زبان محلی تلفظ کَلُر و کَلهُر بیشتر رایج است . اگر بخواهیم شکل فارسی اون رو بنویسیم : کَلُهر نوشته میشود ، اما کَلُر یا کَلهُر تلفظ می شود . 3 _ کَل ، در زبان لُری به معنای بز کوهی است . حِر ، حَر یا حُر : اگر کسره داشته باشد یا فتحه فرقی نمیکند، در زبان لُری (حِر ، حَر یا حُر ) به معنای خور یا خوردن است . کَلحور !! :. در هر صورت این معنا نیز لُری است . قوم لُر به بز کوهی ، کَل می گویند ، و به خور ، حِر ، حَر یا حُر میگویند . اما کَلهُر با حرف ( ه ) نوشته می شود . بعضی ها میگویند مردمانی بوده اند که کل ( بز کوهی ) میخورده اند !! اما اصولا همه مردم مناطق زاگرس کَل (بز کوهی) شکار میکرده اند و فقط مختص یک ایل نمیشود . 4 _ لُهر = لُر نام قوم بزرگ لُر از کی لُهراسب هخامنشی گرفته شده است . در زبان لُری ، لُهر را ، لُر تلفظ میکنند . و به این دلیل به صورت نوشتاری نیز قوم لُر نوشته میشود . 5 _ اگر بخواهیم در اسطوره بـه دنبـال ایـن اسـم بگـردیم مـیتـوان مثالهـایی آورد،اگـر مـا از نـام ترکیبـی کی لُهراسب ، واژه اسب را کنار بگذاریم کی لُهرـ که لُهر ، کَ لُهر می ماند . یعنـی آنکـه از کی لُهراسـب اسـت . 6 _ پل کَلهُر در نزدیکی کوه لُهور می باشد . نام این کوه از کی لُهراسب گرفته شده ، همان طور که نام شهر تاریخی لور از کی لُهراسب گرفته شده است . و نیز نام قوم لُر از کی لُهراسب گرفته شده است .میتوان گفت ، (کَلُر یا کَلهُر ) از نام کی لُهراسب گرفته است . کی . ک َ / ک ِ (اِ) مَلِک باشد...(لغت فرس اسدی چ اقبال ص 516). پادشاه بلندقدر و بزرگ مرتبه را گویند. (صحاح الفرس ، از یادداشت به خط مرحوم دهخدا). جبار. (مفاتیح العلوم خوارزمی ، از یادداشت ایضاً): کیقباد. کیکاوس . کیخسرو. کی لهراسب . کی بشتاسب . کی اردشیر. ج ، کیان . (مفاتیح العلوم ایضاً). پادشاه پادشاهان ، و بعضی گفته اند پادشاه بلندقدر، و این نام از کیوان گرفته اند . و جمع آن کیان است و این نام را زال به قباد داده است ، و در قدیم چهار پادشاه را کی می گفتند: کیقباد، کیکاوس ، کیخسرو، کی لُهراسب ، و در کیومرث . تأمل است چنانکه در کاف فارسی بیاید. (فرهنگ رشیدی ). به معنی پادشاه پادشاهان است یعنی پادشاهی که در عصر خود از همه ٔ پادشاهان بزرگتر باشد، و به عربی ملک الملوک خوانند، و پادشاه قهار و جبار بلندمرتبه را نیز گویند، این نام را در بلندی وقدر از کیوان گرفته اند . چه او بلندترین ِ کواکب سیاره است و در قدیم این چهار پادشاه را که کیکاوس و کیخسرو و کیقباد و کی لُهراسب باشد کی می گفته اند. 7 _ نام پل کَلهُر از لُر کَلهُر ( یا کلُر ) گرفته شده است . و قدمت سکونت لُر کَلهُر از پل ( کَلهُر ) بسیار بیشتر است . و به زمان قبل از حکومت ساسانیان میرسد . 8 _ یکی از ایلات بزرگ ایران و قوم لُر ، ایل کَلهُر است . مسکن اولیه کَلهُر{کِ/کَ لُهر } لرستان بوده است . قدمت ایل کَلهُر( کَلُر ) به قبل از ساسانیان میرسد . پلی به نام کَلهُر مربوط به سدهٔ ۴ ه. ق. است ،و در شهرستان پلدختر، بخش ملاوی، روی رود کشکان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است . پل کَلهُر در 60 کیلومتری جاده خرم آباد- اندیمشک در کناره تونل معمولان واقع شده است. پل کلهُر مربوط به سدهٔ ۴ ه. ق. است و در بخش معمولان از توابع شهرستان پل دختر در استان لرستان واقع شده است . پایه های آن بصورت بیضی شکل است. تا در برابر شدت آب مقاوم باشد در ملات پل از ماسه های قرمز اطراف وگیاهی به نام تره پی استفاده شده است که باعث قرمزی رنگ آن شده است پل کَلهُر یکی از پنج پل کشکان است . این پل مناطق بالاگریوه در جنوب خرم آباد را به کوهدشت وکرمانشاه و ایلام(پشتکوه)متصل می کرده است . پل کَلهُر در 60کیلومتری جنوب خرم آباد و در یک کیلومتری شمال شهر ممولان قرار گرفته و مربوط به شهرستان پلدختر می باشد تاریخ آن برروی کتیبه که دیواره سنگی از تنگه کوه لهور قرار گرفته 374ه. ق می باشد . پل کَلهُر، بلندترین پل ساخته شده در ایران است . ارتفاع این پل ۲۶ متر است و به اندازه یک ساختمان ۱۲ طبقه بلندای آن است . این سازه در شهرستان پلدختر در ۶۰ کیلومتری جاده خرم آباد به خوزستان واقع شده و در سال ۳۷۴ هجری ق بر روی رودخانه کشکان ساخته شده است. این پل در بستری صخره ای و مشرف به کوه های صعب العبور بنا شده و در کتیبه ای که در آن قرار دارد به خط کوفی نوشته شده است:«به نام خداوند بخشنده مهربان، این چیزی است که امیر بزرگ ابو النجم بدر پسر حسین، که خداوند عمرش را زیاد کند برای ثواب خداوند عزوجل دستور به ساخت آن داد. به سال ۳۷۴، باشد که خداوند پاداش را به او بدهد.»تا پل دختر 50کیلومتر فاصله دارد . لرستان در گذشته به دو قسمت عمده پشتکوه و پیشکوه تقسیم شده است. بالاگریوه مرکز لرستان بزرگ { پیشکوه ، پشتکوه } است . ایل بالاگِریوه{بالاگِریویا} ، با منطقه بالاگِریوه تفاوت دارد . ایل بالاگِریوه {بالاگِریویا} به طوایفی گفته می شود که از یک نیای مشترک هستند این ایل در لرستان ، خوزستان ، چهارمحال و بختیاری ،شیراز ، بویراحمد ، ایلام ( پشتکوه ) و .......... سکونت دارند ، به زبان لُری صحبت می کنند. کَلهُرها در خرم آباد(شاپورخاست) ،پلدختر ،بروجرد ،درود ،اندیمشک ،دره شهر ،اسلام آباد غرب ،سر پل ذهاب ،گیلان غرب ،قصر شیرین ،شوش، ماهیدشت ، دهلُران ،آبدانان ،ویسیان ،معمولان ، و در استان های کهکیلویه و بویر احمد ، خوزستان ،چهار محال بختیاری و شیراز ،و ........ سکونت دارند . برای بیرون کردن دشمنان ایران به غرب رفتند . و بعد همراه کریم خان زند (وکیل الرعایا) به شیراز رفته و تا انقراض زندیه همراه آنان بوده . بعد از پایان حکومت زندیه اکثرا به لرستان ، خوزستان ، چهارمحال و بختیاری ، کرمانشاه ، و ایلام برگشتند . مرکز اصلی کَلهُرها منطقه بالاگریوه هست . لُرهای کَلهُر{کِ/کَ لُر } در عراق همراه با دیگر طوایف لُر در شهرهای( مندلی ، خانقین بدره و........ ) ساکن هستند . کَلهُرها [ کَلُرها] هم بیشتر از اون چیزی که در کرمانشاه هست ، تو استان های دیگه هستن ، و همه هم گویش خاص خودشون رو دارند . ایل بالاگریوه ایل بالاگریوه از چند طایفه تشکیل می شود که همه از نسل فردی به اسم کرم کلهر هستند : ایل‌کُردعلیوند ، ایل مرادعلیوند ( شیرولی وند ، برجعلی وند ، گنجعلی وند ) ، ایل بهاروند ( ۵ باوه هوز کیو /پنج طایفه نسل کیو) ، طوایف کهزادوند ، حیدروند ، ارزانیان ، و..... از نسل سبزعلی و طوایف نسل حسین فرزند سبزوار (سوزوا ) که چند طایفه در شمال خرم آباد و دیگر مناطق اند ، همه از نسل کرم کلهُر هستند . از یک نیای واحد کلهرتبار و ایل ها و طوایف نسل سبزعلی معروف به ایل بالاگریوه هستند . اشعاری هم در رابطه با کرم کلهر هم بین این ایلات وجود دارد . ۱ - ایل کردعلیوند : کردعلیوندها از نسل کردعلی هستند . کردعلی چند فرزند به نامهای مرتضی و نظرعلی ، بهزاد , عیوض داشته است . از نسل مرتضی چند پسر به نام های علی میرزا ، شاپور ، شیرآقا ، بهروم ، فیض الله بوده اند . طوایف ممیرزا ، ممجو ، خان میرزایی ، جو میرزا ، شیری(شیرین که هم خودش و هم شوهرش کردعلیوند هستند اما اسم طایفه رو به اسم شیری میشناسند) ، بهروم (بهرام ) ، صیفور ، تشکیل شده اند‌. از نسل نظر علی به تمامی تیره ها در مجموع طایفه بزرگ نظرعلی وند پدید آمده است . حسین بک از نسل عیوض و تیره های نسل حسین بک ، طایفه حسین بک رو تشکیل می دهند. و از نسل بهزاد نیز طایفه بزرگ بهزادوند پدید آمده است . از نسل مرالی ، نیز ایل و طوایفی پدید آمده است . مرالی چند پسر به نام های ، کهزاد ، حیدر ، ارزان ، بخشعلی داشته است . تیره های نسل کهزاد ، طایفه بزرگ کهزادوند را تشکیل می دهند. دو طایفه داودوندها و غلامعلی نیز طایفه بزرگ ارزانیان را پدید آورده اند . چند طایفه بزرگ شیرولی وند ، برجعلی وند ، گنجعلی وند ایل مرالی وند رو تشکیل میدن . این ایل به نام آخرین جد خود که برادر کُردعلی بوده معروف هستند . تیره های نسل حیدروند نیز طایفه ای بزرگ به نام حیدروند پدید آورده اند . ایل بهاروند که از نسل کیو هستند و پنج باوه هستند . هوز کیو معروف به بآوه زوره هستند . شامل طوایف ، امان اللهی ، بابک ، احمدبک (محسه ) ، یاقو ، ولی است . طایفه یاقو شامل چند تیره جافر ، عیدی ، هادی ، هاشم و..... است . از نسل سوزوا فرزند دیگر کرم کلهُر : حسین فرزند سوزوا و دارای سه پسر به نام های کلولی ، صفرعلی ، قربانعلی بوده که از نسل این سه برادر نیز چند طایفه بزرگ پدید آمده اند . بخشی از بهاروندها در چهارمحال و بختیاری هستند که بعد از پایان حکومت زندیه به چهارمحال و بختیاری می روند . کردعلیوند و مرادعلیوند از غرب در ایلام شهرستان های دره شهر ، آبدانان و..... سکونت دارند . همچنان که از نام منطقه بالاگریوه پیداست ، ایل بالاگریوه ابتدا و بیشتر در این منطقه سکونت داشته و دارند . بالاگریوه به معنی بالاترین قبیله ، طایفه یا ایل است . بالا + گِریو + کسره ـــــِـــ = بالاگریوه . گِرئو ، گِرو ، گِریو geru = گروه در زبان لری کسره در آخر اسم یا فعل به « ه » تبدیل میشه . مثلا مَن (ماند) ، منَ / منه (مانده ) و.... . ایل بالاگریوه (بالاگریو /بالاگریویا )اصلاتا کلهرتبار هستند . و درواقع بالاگریوه که شکل درست اون بالاگریو+یا balageru+ya است و به معنی بالاترین گروها ، بالاترین طایفه ، بالاترین قبیله ، می باشد . بالاگریوه یک لقب است . منطقه بالاگریوه هم چون ایل بالاگریویا در اون ساکن بوده اند ، به منطقه بالاگریوه مشهور شده است . گویش بالاگریوه را نیز علاوه بر ایل بالاگریوه طوایف مختلف قوم لر تکلم می کنند . منطقه بالاگریوه به سرزمین هایی گفته می شود ،که به خاطر اینکه ایل بالاگِریوه در آن سکونت داشته اند ، به منطقه بالاگِریوه مشهور شده است . لر بالاگریوه ،لر ممسنی و...یعنی لری که ساکن این مناطق هستند. در مناطق بالاگِریوه از ایل ها و طوایف مختلف لُر ، که جزء ایل بالاگِریوه نیستند ،سکونت دارند ، از جمله ایل و طوایف رشنو ، پاپی ،میر ، ملکشاهی(بازگیر و...) سگوند ،دیناروند ، دیرکوند(دریکوند) ، کوشکی ، لطوند ،جودکی(حیدروند) ، ساکی و..... هستند ‌ لرستان فیلی (کوچک) ، شامل : لرستان پشتکوه :{ ایلام ،کرمانشاه و قسمت هایی از همدان } است. لرستان پیشکوه شامل : { لرستان ، و خوزستان و … } است . منطقه بالاگریوه[ شامل ، خرم آباد ، دره شهر ، پلدختر ، شوش ، اندیمشک ، دهلُران ،آبدانان ،معمولان ، درود ، ویسیان ، حسینیه ، و ……………….] است . بالاگریوه ، یعنی بالاترین گِریویا ( گِریوها) ، بالاترین طایفه ، بالاترین قبیله . تلفظ انگلیسی : Balageruya = یالاگِریویا گِریُویا ، یعنی گروه ها geruya و یا Geruha ger+u+ya(ha)=geruya گِریُو +یا {علامت جمع در زبان لُری } ، نحوه تلفظ : گِریُو به گونه ای تلفظ می شود که حرف ( ر ) حالت تشدید به خود نگیرد . مثال با یکه جمله : گُروهی دارند میایند = گِریویِ ، ها یایِن ( یان) گُروهی رفتند = گِریویِ رَتن ( رتِنَه ) تلفظ انگلیسی گُروه = geru ایل بالاگِریوه{بالاگِریویا} ، با منطقه بالاگِریوه تفاوت دارد . ایل بالاگِریوه {بالاگِریویا} به ایلی گفته می شود که از یک نیای مشترک هستند ، اما منطقه بالاگریوه به سرزمین هایی گفته می شود ، که ایل بالاگِریوه در آن سکونت داشته اند ، به همین دلیل به منطقه بالاگِریوه مشهور شده است . کلهُر [ کَ/ک/ِ کی لُهر ] : لُرهای کلهُر : متشکل از ایل های بالاگریو ِ/بالاگریوه{کردعلیوند،مرادعلیوند، بهاروند ، کهزادوند ، ارزانیان ، حیدروند ، ....) ، شبانکاره ، گِروس(کبودوند) ، بازرنگ(بازرنگی) ، گیلانی ، ورمزیار ، سیاه منصور ، حاجی زادگان ، منصوری (مَسوری) ، ریزوند ، خالدی ، زینلخانی ، کرگاه ، کاظمخانی ، سیاه سیاه ، قوچمی ، ایوانی ، بالاوند ، سُهری (سرخی ) ، کی گیوی (اردشیری ) ، آجودانی ، و............