جلب جلاب جلپ چلاپا

به فارسی «جلب» و «جلپ» و در کتب طب سنتی با نام «چلاپا» آورده شده است. به فرانسوی‌Jalap tubereux وJalap و به انگلیسی‌Jalap وJalap tree گفته می‌شود. از خانواده نیلوفر صحرایی‌Convolvulaceae نام علمی آن‌Ipomoea purga Hayne . و مترادف آن‌Exogonium purga می‌باشد. Jalap نام شهری است در مکزیک و این گیاه بومی آن منطقه است. ریشه ضخیم گیاه خاصیت مسهلی قوی دارد و دارویی که از ریشه گیاه به عنوان مسهل تهیه می‌شود نیز به جلپ معروف است. کلمه چالاپا به ریشه متورم گیاه نیز گفته می‌شود. مشخصات جلپ گیاهی است بالارونده و چندساله. ساقه آن استوانه‌ای است و تا 3 متر بالا می‌رود. برگهای آن قلبی‌شکل، نوک‌تیز، بدون دندانه و به رنگ سبز روشن و گلهای آن بوقی به رنگ صورتی است. میوه آن کپسولی است گرد که در آن دانه‌های سیاه گیاه قرار دارد. ریشه ضخیم آن شبیه شلغم و یا چغندر لبویی کوچک است از خارج سیاه و از داخل زردرنگ و مقطع آن موجدار، بوی آن تهوع‌آور و طعم آن تند است. این ریشه دارای رزینی است که مسهل قوی می‌باشد و باید خیلی بااحتیاط مصرف شود. این گیاه بومی مکزیک و امریکای شمالی است و در مناطقی از هند نیز می‌روید. ترکیبات شیمیایی در ریشه متورم گیاه رزینی به نام جالاپ رزین 487] وجود دارد که ماده مؤثر مسهلی آن است و در حدود 18- 9 درصد ریشه خشک را تشکیل می‌دهد. این رزین شامل دو هتروزید به نامهای جالاپین 488] 20 درصد، کونولوولین 489] 80 درصد می‌باشد. به علاوه ریشه دارای مقدار زیادی شیرابه، لعاب و نشاسته است. خواص- کاربرد معمولا غده ریشه را بریده به چهار قسمت تقسیم و خشک کرده و به بازار عرضه می‌کنند. در هند از ریشه جلپ به عنوان مسهل قوی رطوبی استفاده می‌شود. جلپ از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است. از نظر خواص مسهلی است بدون ناراحتی که در عین حال کمی قبض می‌کند مانند ریوند و ناراحتی‌هایی که مازریون و نظایر آن دارند ندارد و تولید گرمی ناراحت‌کننده نمی‌کند و برای اکثر بیماری‌ها مانند سردرد کهنه و صرع و سرفه کهنه و تبهای مزمن، درد کلیه، پشت، سیاتیک، مفاصل، استسقا، یرقان و امثالهم نافع است. به عنوان مسهل مقدار 3- 1 گرم خشک آن را نرم کوبیده و از الک ردّ کرده با 25 گرم گلقند مخلوط و بتدریج در 4- 3 بار در روز خورد و روی آن عرق رازیانه و یا انیسون نوشید، در تأثیر آن کمک می‌کند و برای اطفال در حدود 5 صدم گرم برای هر سال سن در روز کافی است. تنطور آن در اروپا به نام عرق آلمانی معروف است که به منظور مسهل ممکن است مصرف شود. از گرد صمغ رزینی جلپ نیز ممکن است استفاده شود مقدار 3/ 0- 1/ 0 گرم آن در روز ملیّن و تا یک گرم آن مسهل است. صورت دیگری از مصرف جلپ امولسیون جلپ است. برای تهیه آن، غده خشک جلپ را نرم کوبیده 5/ 0 گرم آن را در نصف زرده تخم‌مرغ مخلوط کرده و 120 گرم آب، 30 گرم قند و 10 گرم عرق بهار نارنج را به آن بیفزایند. این امولسیون را مانند مسهل یک دفعه بیاشامند. معارف گیاهی، ج‌5، ص: 334 جلپ B - دانه‌A - ریشه غده‌ای گونه دیگری از این گیاه که نام علمی آن‌Ipomoea digitata L . و یاI .paniculata R .Br . می‌باشد، گیاهی است هندی و در سرتاسر مناطق حارّه هند بخصوص نواحی خیلی مرطوب هند انتشار دارد. مشخصات آن شبیه جلپ است و ریشه آن که مستعمل است ضخیم می‌باشد. از نظر ترکیبات شیمیایی در ریشه آن صمغ رزینی شبیه رزین جلپ وجود دارد [ولث اف اندیا]. خواص- کاربرد ریشه متورم این گیاه تونیک است و آن را برای افزایش نیروی جنسی می‌خورند [فوکود]. آن را با شکر و کره می‌پزند و برای جلوگیری از اضافه وزن و جمع شدن چربی در بدن و اعتدال بخشیدن به جریان ترشحات عادت ماهیانه می‌خورند [کرووست و پتلو و پتلو]. توجه: گیاه دیگری به نام جلپ کاذب 490] معروف است که به فارسی نام آن گیاه لاله عباسی است. گیاه لاله عباسی که شرح خواص آن در سایر مجلدات این کتاب آورده شده است با گیاه جلپ بکلی متفاوت و از خانواده دیگری است ولی چون ریشه لاله عباسی نیز ضخیم است و خاصیت مسهلی دارد، به فرانسوی جلپ کاذب نامیده شده است. معارف گیاهی، ج‌5، ص: 336