عبید راکانی

خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی معروف به عبید زاکانی شاعر، نویسنده و لطیفه‌پرداز ایرانی قرن هشتم هجری است که طبق قراین موجود[۲] در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم ه.ق. در یکی از توابع قزوین چشم به جهان گشود.[۳] علت شهرت به زاکانی[ویرایش] علت مشهور بودن او به زاکانی نسبت داشتن او به خاندان زاکان است که این خاندان تیره‌ای از «عرب بنی خفاجه» بودند که بعد از مهاجرت به ایران به نزدیکی قروه درجزین از توابع همدان رفتند و در آن ناحیه مستقر شدند. وی در شیراز به دانش اندوزی پرداخت و در این شهر در نزد بهترین استادان پرورش یافت، اما بعد از اتمام تحصیلاتش به شهر خود قزوین بازگشت و تا پایان عمر در این شهر ماند. در خاندان او دو شعبه از دیگران مشهورتر بودند؛ شعبهٔ یکم که به گفتهٔ حمدالله مستوفی (معاصر و همشهری عبید) اهل دانش‌های معقول و منقول بودند و شعبهٔ دوم که این مورخ آن‌ها را ارباب الصدور (یعنی وزیران و دیوانیان) می‌نامد. حمدالله مستوفی، از عبید به عنوان نظام‌الدین عبیدالله زاکانی یاد می‌کند و او را از شعبهٔ دوم می‌داند. با این همه اطلاع دقیقی از مقام صدارت یا وزارت برای عبید در دست نیست و همین قدر می‌دانیم که در دستگاه پادشاهان فردی محترم بوده.[۴] عبید در نگاه تاریخ[ویرایش] بنا به گفتهٔ تاریخ نویسان عبید در طول حیات خود لقب‌هایی را از امراء و حکام زمان خود گرفته‌است؛ و اشعار خوب و رسائل بی‌نظیری دارد.[۵] عباس اقبال در مقدمه دیوان عبید می‌نویسد: از شرح حال و وقایع زندگانی عبید زاکانی اطلاع مفصل در دست نیست. اطّلاعات ما در این باب منحصر است به معلوماتی که حمدالله مستوفی معاصر و همشهری قزوینی عبید و پس از او دولتشاه سمرقندی در تذکره خود، تألیف شده در قرن هشتم و سال ۸۹۲ ه.ق. در ضمن شرحی مخلوط به افسانه در باب او به دست داده و مؤلف ریاض العلماء در باب بعضی از تألیفات او ذکر کرده‌است. معلومات دیگری نیز از اشعار و مؤلفات عبید به‌دست می‌آید. از مختصری که مؤلف تاریخ گزیده راجع به عبید نوشته‌است، مطالب زیر استنباط می‌شود: ۱- اینکه او از جمله صدور وزرا بوده، ولی در هیچ منبعی به آن اشاره نشده‌است. ۲- نام شخص شاعر نظام الدین بوده‌است، در صورتی که در ابتدای غالب نسخ کلیات و در مقدمه‌هایی که بر آن نوشته‌اند وی را نجم الدین عبید زاکانی یاد کرده‌اند. ۳- نام شخصی شاعر عبیدالله و عبید تخلص شعری او است. خود او نیز در تخلص یکی از غزلهای خود می‌گوید: گر کنی با دیگران جور و جفا با عبیدالله زاکانی مکن ۴- عبید در هنگام تألیف تاریخ گزیده که قریب چهل سال پیش از مرگ اوست به اشعار خوب و رسائل بی‌نظیر خود شهرت داشته‌است. در تذکره دولتشاه سمرقندی چند حکایت راجع به عبید و مشاعرات او با جهان خاتون شاعره و سلمان ساوجی و ذکر تألیفی از او به‌نام شاه شیخ ابواسحاق در علم معانی و بیان و غیره هست. نامه دراویش و رساله ریش از عبید زاکانی ، تحریر شده در دوره صفوی عبید در تألیفات خود از چندین تن از پادشاهان و معاصران خود مانند علاءالدین محمد، شاه شیخ ابوالحسن اینجو، رکن الدین عبدالملک وزیر سلطان اویس جلایری و شاه شجاع مظفری را یاد کرده‌است. وی از نوابغ بزرگان است. می‌توان او را تا یک اندازه شبیه به نویسنده بزرگ فرانسوی ولتر دانست. • وفات عبید زاکانی را تقی الدین کاشی در تذکره خود سال ۷۷۲ دانسته و صادق اصفهانی در کتاب شاهد صادق آن را ذیل وقایع سال ۷۷۱ آورده‌است. امر مسلم این که عبید تا اواخر سال ۷۶۸ ه.ق. هنوز حیات داشته‌است… و به نحو قطع و یقین وفات او بین سنوات ۷۶۸ و ۷۶۹ یا ۷۷۲ رخ داده‌است. در مجموع تاریخ فوت عبید را تذکره‌نویسان بین سال‌های ۷۶۸ تا ۷۷۲ قمری دانسته‌اند. قدر مسلّم این است که او به طور حتم در سال ۷۷۲ در قید حیات نبوده و در اصفهان یا بغداد در گذشته است. محل دفن او نیز ناشناخته است و به روایتی قبر او در ماهان کرمان قرار دارد.[۶] و برخی دیگر مبنی بر اینکه محل دفن او در دزفول است، گمانه‌زنی‌هایی کرده‌اند.[۷] • از تألیفاتی که از او باقی است معلوم است که بیشتر منظور او انتقاد اوضاع زمان به زبان هزل و طیبت بوده‌است. مجموع اشعار جدی که از او باقی‌است و در کلیات به طبع رسیده‌است از ۳۰۰۰ بیت تجاوز نمی‌کنند. طنز عبید[ویرایش] گویند مردی با دوستش گفت: «مرا چشم درد می‌کند، تدبر چیست؟» دوستش پاسخ داد: «مرا پارسال دندان درد می‌کرد، برکندم.» —عبید زاکانی صرف نظر از این‌که عبید شاعر بوده‌است، همگان نام او را با طنز و هزل عجین و اغلب عامه او را به لطایفش می‌شناسند. برخی عبید زاکانی را پدر طنز فارسی لقب داده اند.[۸] در این میان منظومه موش و گربه شهرت بسیار داشته و ریش نامه و صد پند از همه لطیف ترند. مانند بسیاری از طنزپردازان متقدم مانند سعدی شیرازی، طنز و هزل به یکسان در لطایف او راه یافته‌است.[۹] دیوان لطایف او شامل بخش‌های زیر است: • رسالهٔ اخلاق الاشراف • ریش نامه • صد پند • ترجیع بند ج.. • تضمینات و قطعات • رباعیات • رسالهٔ دلگشا • تعریفات ملا دو پیاز • منظومه موش و گربه • منظومه سنگتراش • رسالهٔ تعریفات ملا دو پیازه پانویس[ویرایش] • درگاه ادبیات فارسی 1. ↑ «عبید زاکانی». روزنامه ولایت قزوین. دریافت‌شده در ۱۴ تیر ۱۳۹۹. 2. ↑ حمدالله مستوفی در کتاب تاریخ گزیده که تاریخ تألیف آن ۷۳۰ ه.ق. است از عبید به عنوان شاعر و نویسنده‌ای با آثار خوب و بی‌نظیر یاد می‌کند. «عبید زاکانی». آفتاب. دریافت‌شده در ۱۴ اسفند ۱۳۸۹. 3. ↑ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (۸ بهمن ۱۳۸۶). «عبید زاکانی». آفتاب. دریافت‌شده در ۱۴ اسفند ۱۳۸۹. 4. ↑ «عبید زاکانی». آفتاب. دریافت‌شده در ۱۴ اسفند ۱۳۸۹. 5. ↑ زندگی‌نامهٔ مشهورترین شاعران ایران، یوسف کریمی، تهران: ۱۳۸۵، صفحهٔ ۲۶۳. 6. ↑ «عبید زاکانی». روزنامه ولایت قزوین. دریافت‌شده در ۱۴ تیر ۱۳۹۹. 7. ↑ «برخی می‌گویند محل دفن عبید زاکانی شاعر قرن هشتم در دزفول است». 8. ↑ «عبید زاکانی». روزنامه ولایت قزوین. دریافت‌شده در ۱۴ تیر ۱۳۹۹. 9. ↑ طنز و رمز، به‌اهتمام مهدی نصیری دهقان، انتشارات ابتکار دانش، چاپ اوّل، ۱۳۹۱، شابک: (۰–۱۶۰–۱۱۱–۶۰۰–۹۷۸) منابع[ویرایش] • کلیات عبید زاکانی، عباس اقبال آشتیانی، به کوشش پرویز اتابکی، انتشارات زوّار، چاپ دوم، تهران ۱۳۴۳. • آشنایی با زندگی‌نامه شعرای نامی ایران، منیر السادات معراجی، نشر فرهنگ امروز، ۱۳۸۰، 964-6727-17-4 ISBN |سایت خانه کتاب • کلیّات عبید زاکانی، به‌اهتمام دکتر محمدجعفر محجوب، نیویورک، ۱۹۹۹. • طنز و رمز، به‌اهتمام مهدی نصیری دهقان، انتشارات ابتکار دانش، ۱۳۹۱، 0-160-111-600-978 ISBN |سایت خانه کتاب • مزار عبید زاکانی پیوند به بیرون[ویرایش] عشاق نامه عبید زاکانی در فرمت PDF موش و گربه عبید زاکانی در فرمت PDF رساله دلگشای عبید زاکانی در فرمت PDF از سرور 4shared گزیده طنز عبید زاکانی حکایاتی از عبید زاکانی مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به عبید زاکانی در ویکی‌گفتاورد موجود است. گسترش • ن • ب • و ادبیات فارسی گسترش داده‌های کتابخانه‌ای رده‌ها: • عبید زاکانی • اهالی ایران در سده ۱۴ (میلادی) • اهالی قزوین • درگذشتگان ۱۳۷۰ (میلادی) • درگذشتگان ۱۳۷۱ (میلادی) • زادگان ۱۳۰۱ (میلادی) • سانسور در هنر • شاعران ایران بزرگ • شاعران سده ۱۴ (میلادی) اهل ایران • شاعران فارسی‌زبان • شاعران فارسی‌زبان سده ۸ (قمری) • صوفیان اهل ایران • مناقشه‌های وقاحت در ادبیات • منتقدان اجتماعی • نویسندگان سده ۱۴ (میلادی) • طنزپردازان اهل ایران • این صفحه آخرین‌بار در ‏۳۱ مارس ۲۰۲۳ ساعت ‏۰۵:۳۱ ویرایش شده‌است.