شیرین بیان لیکوریس
نویسه گردانی:
ŠYRYN BYAN LYKWRYS
شیرینبیان (نام علمی: Glycyrrhiza glabra) گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزیآساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا است. برگهای آن مرکب است و از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل یافتهاست که به سبب ترشح شیره، چسبندهاند. گلهایش مایل به آبی و میوهاش شامل ۵ تا ۶ دانهٔ مایل به قهوهای است. ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد.[۲] ریشهها و پاجوشهای این گیاه دارای پوستی قهوهایرنگ یا سیاه و مغز زردرنگ است. نام دیگر شیرینبیان در فارسی، مَهْک است. در گویش اصفهان و طب سنتی قدیم به مجو (mej-jo) نیز شهرت دارد و در مناطق بختیاری به آن میجی می گویند. در متون کهن کشاورزی به شیرینبیان، سوس گفته میشود و ریشهٔ آن را اصل سوس گویند. در کتاب معرفت فلاحت میخوانیم که: «و اگر اصل سوس را در آب بجوشند و تخم خربزه در آن آغشته کنند و بعد از آن زراعت کنند از کرم محفوظ ماند.» در اکثر نقاط ایران نظیر لارستان، آذربایجان، بختیاری و در استان اصفهان منطقه فریدن و شهرستان اقلید و در دشت نهاوند اراضی روستای کرک به فراوانی میروید بیشتر ریشه اش و برای مصارف دارویی برداشت میشود. مشخصات [ویرایش] شیرینبیان از زمرهٔ گیاهان بنشنی و بومی جنوب اروپا و قسمتهایی از آسیاست. این گیاه از رستنیهای علفی چندسالهاست. ارتفاع این گیاه تا یک متر و در نواحی معتدل تا دو متر میرسد. طول برگهای باریک آن از ۷ تا ۱۵ سانتیمتر است و شامل ۹ تا ۱۷ برگچهاست. برگچهها بیضوی بوده، کناره آنها صاف است. گلهای این گیاه به رنگهای ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید است و به صورت مجتمع در انتهای ساقههای گلدهنده مشاهده میشود. زمان ظهور گلها اوایل تابستان است. میوهٔ این گیاه، غلافی و مستطیل شکل به طول ۲ تا ۳ سانتیمتر است و معمولاً هر میوه دارای ۳ تا ۶ عدد دانهٔ لوبیا شکل است. شیرین بیان انواع مختلف دارد: • گونه اسپانیایی «G. typical» که میوه آن صاف و بدون کرک است و پاجوشهای قهوهای به قطر ۶ تا ۱۸ میلیمتر دارد. • گونه روسی «G. glandulifera» که برگهای آن چسبناک است و ریشههای متعدد به ضخامت ۵ سانتیمتر دارد. پوست ریشه آن فلسدار و قهوهای رنگ است و شیرینی ملایم دارد. • گونه ترکی «G. pallida» که ضخامت ریشه آن حدود ۸ سانتیمتر است. • گونه ایرانی «G. violacca» که ریشههای آن نیز نسبتاً ضخیم است. این گیاه (گونه ایرانی «G. violacca) در دشت رباط ترک و مزارع اطراف رویش دارد. ترکیبات شیمیایی [ویرایش] عصاره شیرین بیان حاوی ترکیبات مختلفی بوده که مهمترین آن گلیسیرریزین میباشد. در اثر هیدرولیز به اسیدگلیسیریتینک و دو مولکول گلوگورونیک اسید و آب تبدیل و شیرینی خود را از دست میدهد. همچنین فلاونوئیدها و ایزوفلاونوئیدها، تری پنوئیدها، استرودلها، روغنهای فرار و مقداری نشاسته، قند شامل گلوکز و ساکاروز، لیگنین، اسیدهای آمینه، آمینها و مومها نیز در آن موجود میباشد. تاریخچه [ویرایش] بابلیان در حدود ۴۰۰۰ سال پیش شیرین بیان را به عنوان تقویتکننده بدن میشناختهاند. همچنین مصریان عهد باستان از ریشه آن عصاره تهیه میکردهاند؛ چنانکه در سال ۱۹۲۳ میلادی از مقبره توتانخامون ریشهٔ این گیاه یافت شد. پزشکان مصر قدیم عصاره شیرین بیان را جهت کاستن از تلخی داروهای تلخمزه و درمان بیماریهای کبد و دستگاه گوارش به کار میبردهاند.[۳] کشت و برداشت شیرینبیان [ویرایش] شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودروست و کمتر مورد کشت و کار قرار میگیرد. این گیاه نورپسند است و در مدت رویش به هوای گرم و رطوبت متوسط نیاز دارد؛ بنا بر این شرایط مطلوب برای رشد این گیاه، خاکهای حاصلخیز در زمینهای کم ارتفاع (از سطح دریا)است که به خوبی زهکشی شده باشد (در مناطقی که سطح آب زمین بالاست). همچنین باید از آفتاب کافی برخوردار باشد. روش تکثیر این گیاه تقسیم زمینساقه و ریشهٔ آن است. در فصل پاییز (آبانماه) ریزوم گیاهان سه تا چهارساله را پس از خروج از خاک به قطعات ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتری تقسیم میکنند. سپس این قطعات را در ردیفهایی با فاصلهٔ ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر میکارند. فاصلهٔ مناسب پاجوشها از هم ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر است. پس از کاشت باید آبیاری انجام گیرد. با کاشت بذر نیز میتوان به تکثیر این گیاه پرداخت. برداشت ریشههای این گیاه در فصل پاییز سال سوم یا چهارم صورت میگیرد. این عمل در سطوح کموسعت با استفاده از بیل و در سطوح وسیع با ماشینهای مخصوص انجام میگیرد. ریشه شیرینبیان [ویرایش] ریشه بریده شده شیرین بیان عصاره شیرین بیان تقریباً حاوی ۱۰۰ کالری در هر اونس (۳۵/۲۸ گرم) است. با جوشاندن ریشهٔ گیاه و تبخیر بخش عمدهٔ آب آن، مادهای سیاهرنگ (مایل به قهوهای) به دست میآید. این ماده به دو صورت جامد (عصاره) و شیره (رب سس) عرضه میگردد. کاربرد اصلی این ماده، (در کشورهای غربی) شیرین کردن فراوردههای غذایی است؛ چون پنجاه برابر از قند شیرینتر است و علاوه بر این، خواص دارویی دارد. ریشه خشکیده شیرین بیان را میتوان به عنوان چاشنی جوید. انواع تنقلات ساختهشده از عصاره شیرینبیان. (در کشورهای غربی) طعم عصارهٔ شیرینبیان در انواع گستردهای از تنقلات شیرین (همچون آبنبات) یافت میشود. محبوبترین این شیرینیجات در انگلستان Liqourice allsorts است. در قارهٔ اروپا (به غیر از انگلستان) آبنباتهایی با طعم تند و شور (فراورده با شیرینبیان) بر انواع دیگر ترجیح دارند. هرچند باید توجه داشت که طعم اغلب اینگونه از تنقلات با روغن تخم انیسون (بادیان رومی) تقویت میشود و مقدار واقعی شیرینبیان در آن بسیار اندک است. به هر حال در هلند – که در آن آبنبات شیرینبیان موسوم به Drop (قطره) یکی از پرطرفدارترین انواع آبنباتهاست- فقط در اندکی از انواع متعدد این تنقلات عرضه شده به بازار، تخم انیسون (بادیان رومی) به کار میرود. گرچه مردم ترکیب آن با نعنا، جوهر نعنا یا برگبو را نیز دوست دارند و آمیختن آن با کلراید آمونیوم نوعی آبنبات نمکی[۴] میسازد که به زبان هلندی به zout drop معروف است. پانتفرکت در یورکشایر نخستین محلی بود که ترکیب شیرین بیان با شکر به عنوان نوعی از شیرینیجات، به شکل امروزین مورد استفاده قرار گرفت. شیرینی پانتفرکت در اصل همانجا ساخته شد. شیرین بیان در محاورهٔ مردم یورکشایر با عنوان اسپانیایی شناخته شد؛ ظاهراً به این سبب که راهبان اسپانیایی ریشهٔ شیرین بیان را درصومعهٔ ریوالکس در نزدیکی تیرسک پرورش دادند. چاشنی شیرین بیان همچنین در نوشابههای غیرالکلی به کار میرود و نیز تهمزهای مطبوع به بعضی جوشاندههای گیاهی میبخشد. این امر همچنین در تغییر دادن مزههای نامطبوع برخی داروها نیز کاربرد دارد. جوانان هلندی اغلب خودشان نوشیدنی شیرین بیان را تهیه میکنند. همچنین نوشابهٔ محبوب هلندیها نوعی لیکور است که مادهٔ اصلی آن شیرین بیان است. مردم ایتالیا (بهویژه در نواحی جنوبی) دوست دارند که از شیرین بیان به شکل طبیعیاش استفاده کنند؛ به این نحو که ریشهٔ این گیاه از زمین بیرون کشیده شده، پس از شسته شدن به عنوان خوشبوکنندهٔ دهان جویده میشود. در سراسر ایتالیا عصارهٔ خالص شیرین بیان (بدون افزودن شکر) به شکل قطعات کوچک سیاهرنگ مصرف میشود و طعم آن تلخ و تند است. در انگلستان و کالابریا نیز نحوهٔ استفاده از این ماده چنین است. در آشپزی چینی شیرین بیان همچون چاشنی در پخت غذاهای مطبوع استفاده میشود و اغلب برای خوشطعم کردن سوپها و غذاهایی که در سس سویا جوشانده میشود، به کار میرود. شیرین بیان در سوریه نیز بسیار خواهان دارد و به صورت نوشیدنی در بازار عرضه میشود. این ماده همچنین عنصر اصلی نوشابه غیرالکلی بسیار معروف مصری موسوم به عرقسوس است. به خصوص در ماه رمضان جهت کاهش تشنگی مورد استفاده قرار میگیرد. کاربرد دارویی [ویرایش] قسمت مورد استفادهٔ شیرین بیان ساقههای زیرزمینی و ریشههای گیاه است که دارای ترکیبات مختلفی است. مهمترین ماده اصلی که موجب شیرینی شیرین بیان است، ترکیب موجود در ریشههای گیاه به نام اسید گلیسریزیک است که پنجاه برابر از شکر شیرینتر است و مقدار آن با توجه به شرایط محیطی و گونه گیاه بین ۵ تا ۲۰ درصد است. اسید گلیسریزیک[پانویس ۱] با افزایش سن گیاه افزایش مییابد. طعم عصاره بسته به انواع مختلف گیاه، متغیر است؛ مثلاً شیرین بیان اسپانیایی طعم ملایم دارد؛ در حالی که شیرین بیان یونانی دارای طعمی نسبتاً تلخ است. عصاره این گیاه حاوی ترکیب گلیسیریزین،[پانویس ۲] اسید گلیسریزیک و نمکهای پتاسیم و کلسیم است. اسید گلیسریزیک و گلیسیریزین برای درمان زخمهای گوارشی مفید است. ریشههای این گیاه حاوی کومارین، فلاون، روغنهای فرار و استرول گیاهی نیز هست. پودر ریشهٔ شیرین بیان (ریشهٔ خشک ساییدهٔ گیاه) خلطآوری مؤثر است و از زمانهای باستان به این منظور مورد استفاده بودهاست؛ مخصوصاً هندوها آن را در داروی Ayurvedic (برگرفته از کلمه سانسکریت ayur-veda به معنی علم حیات) به کار میبردهاند (همچنین به عنوان خمیردندان) و به جاستیمادهو (Jastimadhu) معروف بودهاست. ترکیبات موجود در ریشهٔ گیاه شیرین بیان در مقابله با پوسیدگی دندان نافع است. ترکیبات موجود در ریشهٔ گیاه خاصیت ضد میکروبی دارد؛ بنا بر این میتوان از شیرهٔ این گیاه به عنوان مادهٔ ضدپوسیدگی در محلولهای شستشوی دهان و نیز خمیر دندانها استفاده کرد. در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده میشود. امروزه نیز عصارهٔ شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه بهشمار میرود. این ماده به شکل طبیعیاش، در درمان زخمهای دهان و دستگاه گوارشی مفید است. شیرین بیان همچنین مدر (ادرارآور) و ملیّن است و میتوان آن را به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا، چشم، دهان و دستگاه تناسلی به کار برد. مهمترین خاصیت شیرین بیان، تأثیر بر دستگاه گوارش است. این گیاه درمانکننده ورم و زخم معده و اثنیعشر است و بر روی سرطان معده تأثیر مطلوب دارد. همچنین برای درمان سوءهاضمه و از بین بردن نفخ شکم مفید است. شیرین بیان بر سیستم درونریز بدن نیز تأثیرگذار است و مصرف آن ممکن است مقدار تستوسترون خونابه را کاهش دهد. با این حال مشخص نیست که آیا بر میزان تستوسترون آزاد نیز مؤثر است یا خیر. یکی از خواص دارویی شیرین بیان خاصیت ضد لک و روشنکنندگی آن بر پوست است که در قالب کرمهای مراقبت از پوست ارائه شدهاست.[۵] احتیاطات مصرف [ویرایش] مصرف بی رویهٔ شیرین بیان یا سایر فراوردههای آن به سبب تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازهٔ هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیدهاست. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیتهای متابولیسمی، کاهش پتاسیم خون و بالا رفتن فشار خون میگردد. در صورت مصرف بیش از ۲۰ گرم در روز، بروز عوارض نامطلوب بعید نیست. استفادهٔ زیاد از شیرین بیان برای طحال نیز مضر است. مصرف بسیار بالای شیرین بیان ممکن است به بروز حالاتی خطرناک نظیر فشار خون و حتی سکتهٔ قلبی منجر شود و تهدید کننده حیات است. برخی از افراد با مصرف زیاد شیرینبیان دچار درد عضله و عدهای دیگر با کرخت شدن دست و پا و حتی فلج هر چهار اندام (کوادری پلژی) مواجه میشوند. مصرف زیاد این ماده سبب افزایش وزن نیز میشود. در صورت بالا بودن فشار خون یا ناراحتی کلیه، قلب یا کبد باید از مصرف شیرین بیان پرهیز کرد. مصرف این گیاه و فراوردههای آن برای زنانی که در دوران بارداری یا شیردهیاند، منع شدهاست. البته با رعایت میزان معقول مصرف شیرین بیان میتوان از بروز این مشکلات جلوگیری کرده، از خواص بسیار مفید آن بهره برد. در صورت لزوم مصرف طولانیمدت شیرین بیان، بهتر است آن را با کتیرا ترکیب کرد. نگارخانه [ویرایش] • • • • • • • • جستارهای وابسته [ویرایش] • فهرست گیاهان واژهنامه [ویرایش] 1. ↑ Glycyrrhetinic acid 2. ↑ Glycyrrhizin پانویس [ویرایش] 1. ↑ پرش به بالا به:۱٫۰ ۱٫۱ "Glycyrrhiza glabra information from NPGS/GRIN". www.ars-grin.gov. Archived from the original on 20 January 2009. Retrieved 6 March 2008. 2. ↑ فرهنگ معین 3. ↑ بخشی از مقالهٔ عرق سس در ویکی عربی 4. ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Salty_liquorice 5. ↑ «ساخت «کرم ضد لک روشنکننده» از عصاره شیرینبیان توسط محققان ایرانی». ۶ آبان ۱۳۹۳. منابع [ویرایش] • میرحیدر، حسین (۱۳۷۳). معارف گیاهی. ج. ۸ جلدی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ص. ۵۳۲. • فرهنگ معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۶۲ • قسمتی از مقالهٔ Liquorice در ویکیپدیای انگلیسی و عربی • Oxford Talking Dictionary. Copyright © ۱۹۹۸ The Learning Company, Inc در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ شیرینبیان موجود است. پیوند به بیرون [ویرایش] • گیاهان دارویی • Sepidan Osareh Co • National Institute of Health - Medline • PDRhealth.com - Profile of Deglycyrrhizinated Licorice (DGL) • article on Licorice گسترش • ن • ب • و گیاهان دارویی و ادویهجات گسترش • ن • ب • و قارچها و گیاهان دارویی ردهها: • شیرینبیان • ادویهها • ادویههای هند • بازدارندههای منوآمین اکسیداز • باقلائیان • شیرین بیان (سرده) • شیرینکنندهها • گیاهان بهکاررفته در آیورودا • گیاهان توصیفشده در ۱۷۵۳ (میلادی) • گیاهان دارویی • گیاهان علفی • گیاهان بهکاررفته در طب سنتی چین • بازدارندههای ۱۱بتا-هیدروکسیاستروئید دهیدروژناز • این صفحه آخرینبار در ۱۸ فوریهٔ ۲۰۲۵ ساعت ۱۸:۴۱ ویرایش شده است. ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// مجله پزشکی درمانکده / لیست مقالات روش زندگی سالم / لیست مقالات تغذیه و رژیم غذایی / خواص شیرین بیان؛ از تقویت سیستم گوارش تا تسکین سرفه خواص شیرین بیان؛ از تقویت سیستم گوارش تا تسکین سرفه فاطمه رمضانی لیست مقالات تغذیه و رژیم غذایی آخرین بهروزرسانی: 4 ماه پیش انتشار: 6 ماه پیش 16 سؤال از خواص شیرین بیان (Licorice) میتوان به تقویت سیستم گوارش، کاهش استرس و اضطراب، تقویت سیستم ایمنی، بهبود عملکرد کبد و رفع عفونتهای تنفسی اشاره کرد. ریشه شیرین بیان حاوی ترکیبات مفیدی مانند گلیسیریزین (Glycyrrhizin) است که دارای خواص آنتیاکسیدانی، ضد میکروبی و ضد التهابی هستند. استفاده دارویی از شیرین بیان به دوران مصر باستان بازمیگردد، جایی که این ریشه این گیاه به نوشیدنی برای فرعونها تبدیل میشد. امروزه از شیرین بیان برای کمک به درمان بیماریهای مختلف و طعمدهی به آبنباتها، نوشیدنیها و داروها استفاده میشود. در ادامه این مقاله از مجله سلامت درمانکده به بررسی خواص این گیاه باستانی میپردازیم. فهرست محتوا خواص شیرین بیان در بدنسازی فواید شیرین بیان برای دستگاه گوارش ۱. خواص شیرین بیان برای معده ۲. خواص شیرین بیان برای میکروب معده ۳. خواص شیرین بیان برای روده خواص شیرین بیان برای پوست خواص شیرین بیان از نظر طب سنتی فواید شیرین بیان برای زنان ۱. خواص شیرین بیان برای رحم ۲. خواص شیرین بیان برای باردار شدن خواص شیرین بیان برای کبد چرب جمعبندی سوالات متداول خواص شیرین بیان در بدنسازی فلاونوئیدهای (Flavonoids) موجود در شیرین بیان مانند گلابریدین (Glabridin)، میتوانند به سرعت سوزاندن چربی کمک کرده و جذب چربی در روده را کاهش دهند. همچنین، مصرف منظم گلابریدین میتواند ذخیره گلیکوژن در کبد و عضلات را افزایش داده، سطح اسید لاکتیک پس از تمرین را کاهش دهد و خستگی را به تاخیر بیندازد. علاوه بر این، خواص آنتیاکسیدانی و ضد التهابی شیرین بیان میتواند در بازیابی انرژی بدن موثر باشد. بیشتر بدانید: خواص گزنه برای مو فواید شیرین بیان برای دستگاه گوارش تاثیر شیرین بیان بر دستگاه گوارش عبارت است از: ۱. خواص شیرین بیان برای معده شیرین بیان خاصیت آرامبخشی دارد که میتواند به تسکین مشکلات معده مانند رفلاکس اسید، سوءهاضمه و زخمهای گوارشی کمک کند. ترکیب گلیسیریزین موجود در شیرین بیان به کاهش اسیدیته معده کمک کرده و باعث ترمیم غشای مخاطی معده میشود. علاوه بر این، شیرین بیان میتواند علائم سوزش سر دل را با متعادل کردن سطح اسید معده و حمایت از پوشش محافظ معده کاهش دهد. بیشتر بدانید: خواص بومادران تصویری از شیرین بیان شیرین بیان حاوی ترکیباتی با خواص ضد التهابی و آنتیاکسیدانی قوی است که به بهبود عملکرد کلی دستگاه گوارش کمک میکنند. بیشتر بدانید: خواص جینسینگ برای مردان ۲. خواص شیرین بیان برای میکروب معده شیرین بیان خاصیت ضد میکروبی دارد که برای سلامت روده مفید است. این گیاه میتواند با مهار رشد باکتریهای مضر مانند هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) که با زخمهای معده و گاستریت مرتبط هستند به تعادل میکروبیوتای معده کمک کند. اثرات ضد باکتریایی این گیاه به بهبود محیط میکروبی سالمتر در معده کمک کرده و میتواند التهاب آن را کاهش داده و از عفونت جلوگیری کند. بیشتر بدانید: ریشه ماکا ۳. خواص شیرین بیان برای روده شیرین بیان برای سلامت رودهها نیز مفید است. این گیاه بهعنوان یک ضد التهاب طبیعی عمل کرده و میتواند پوشش رودههای تحریکشده را تسکین دهد. این خاصیت شیرین بیان برای شرایطی مانند سندروم روده نشتکننده (Leaky Gut Syndrome) که یکپارچگی دیوارههای روده آسیب دیده است نیز میتواند کمککننده باشد. در حالی که این گیاه فواید زیادی دارد، مهم است که آن را با دستور پزشک و بهاندازه تجویزشده مصرف کنید؛ زیرا مصرف بیش از حد آن ممکن است عوارضی مانند افزایش فشار خون ایجاد کند. همچنین، توصیه میکنیم قبل از اضافه کردن این گیاه به رژیم غذایی خود با یک متخصص تغذیه مشورت کنید. بیشتر بدانید: خواص مارچوبه تصویری از پزشکان برتر تخصص مشاوره آنلاین با بهترین متخصصان تغذیه دریافت نوبت بیشتر بدانید: تخم گشنیز خواص شیرین بیان برای پوست شیرین بیان بهدلیل داشتن ترکیباتی مانند گلیسیریزین و لیکوکالکون آ (Licochalcone A) فواید بسیاری برای سلامت پوست دارد که عبارتاند از: خاصیت ضدالتهابی: لیکوکالکون A موجود در شیرین بیان به کاهش التهاب و قرمزی پوست کمک میکند و برای درمان شرایطی مانند روزاسه (Rosacea) و درماتیت آتوپیک (Atopic Dermatitis) بسیار مفید است. روشنکنندگی پوست: عصاره شیرین بیان میتواند آنزیم تیروزیناز (مسئول تولید ملانین) را مهار کند. این خاصیت شیرین بیان به کاهش لکههای تیره (هیپرپیگمانتاسیون) و تغییر رنگ پوست کمک میکند. مرطوبکننده و تسکیندهنده: شیرین بیان به آبرسانی پوست خشک و حساس کمک کرده و خارش آن را کاهش میدهد. محافظت از پوست: ترکیبات موجود در شیرین بیان بهعنوان آنتیاکسیدان عمل کرده و از پوست در برابر رادیکالهای آزاد و آسیبهای محیطی که میتوانند روند پیری را تسریع کنند، محافظت میکند. کاهش آکنه و چربی پوست: خواص ضد میکروبی شیرین بیان به مقابله با باکتریهای عامل آکنه کمک کرده و لیکوکالکون A تولید چربی پوست را تنظیم میکند.
واژه های همانند
هیچ واژه ای همانند واژه مورد نظر شما پیدا نشد.