بیژن اشتری

بیژن اشتری (زادهٔ ۱۳۳۹ – درگذشتهٔ ۱۸ خرداد ۱۴۰۴) نویسنده، مترجم و منتقد سینمای اهل ایران بود. او بیشتر به خاطر ترجمهٔ آثار مهمی در حوزهٔ تاریخ معاصر جهان، به‌ویژه تاریخ شوروی و کشورهای بلوک شرق، و نیز زندگی‌نامه‌های رهبران سیاسی شهرت یافت. اشتری به انتخاب موضوعات چالش‌برانگیز، نگاه تحلیلی و وفاداری به متن اصلی معروف بود و آثارش از منابع مهم مطالعات تاریخ معاصر در ایران به‌شمار می‌روند.[۱][۲] زندگی و فعالیت حرفه‌ای [ویرایش] بیژن اشتری در سال ۱۳۳۹ در ایران متولد شد. او فارغ‌التحصیل رشته میکروب‌شناسی از دانشگاه تهران بود، اما علاقه شخصی‌اش به تاریخ، او را به سمت ترجمه و نگارش کتب تاریخی سوق داد.[۳][۴] او از نوجوانی به مطالعه و پژوهش تاریخی علاقه‌مند بود و فعالیت حرفه‌ای خود را در اوایل دهه ۱۳۶۰ خورشیدی با روزنامه‌نگاری و نقد فیلم در نشریات سینمایی، از جمله مجلهٔ «دنیای تصویر»، آغاز کرد. وی مدتی نیز در زمینهٔ نشر فعالیت داشت.[۲][۵][۶] اشتری فعالیت‌های ترجمه و نگارش را به‌طور پیوسته از اواخر دهۀ ۱۳۷۰ شمسی آغاز کرد و طی دو دهه، ده‌ها عنوان کتاب و مقاله از او به چاپ رسید. او سال‌ها با بیماری قلبی مواجه بود و برخی منابع نیز از ابتلایش به سرطان در سال‌های اخیر خبر داده بودند. سرانجام در ۱۸ خرداد ۱۴۰۴ (۸ ژوئن ۲۰۲۵) در سن ۶۴ سالگی بر اثر ایست قلبی در منزلش در تهران درگذشت.[۱][۲][۵][۷][۸] آثار و ترجمه‌ها [ویرایش] بیژن اشتری بر ترجمه آثار مهم تاریخی، زندگی‌نامه‌های چهره‌های سیاسی، و تحلیل جنبش‌های اجتماعی تمرکز داشت. بسیاری از ترجمه‌های او، به‌ویژه در حوزۀ تاریخ شوروی و کمونیسم، از نخستین و معتبرترین منابع مستقل در ایران به‌شمار می‌روند. کتاب‌های او که اغلب با جلدهای قرمز از سوی نشر ثالث منتشر می‌شدند، نقش مهمی در آگاهی‌بخشی و گسترش شناخت تاریخی در میان فارسی‌زبانان ایفا کردند.[۶][۵] برخی از آثار شاخص او عبارتند از: • استالین جوان: از تولد تا انقلاب اکتبر (سایمن سیبگ مانتیفوری): یکی از مهم‌ترین ترجمه‌های فارسی درباره زندگی استالین. • مائو: داستان ناشناخته (جانگ چنگ، جان هالیدی): از کامل‌ترین آثار زندگی‌نامه‌ای درباره مائو تسه‌تونگ.[۵] • آکواریوم‌های پیونگ‌یانگ (کانگ چول-هوان): روایتی مهم از زندگی در کره شمالی.[۶] • لنین: زندگی انقلابی سرخ (رابرت سرویس)[۵] • چائوشسکو: ظهور و سقوط دیکتاتور سرخ (ادوارد بئر)[۵] • امید علیه امید (نادژدا ماندلشتام): اشتری این کتاب را به دلیل اهمیت بالای آن در ارائه اطلاعات دست اول از تاریخ شوروی و زندگی روشنفکران در دوران وحشت استالینی ترجمه کرده است.[۹] • ادبیات علیه استبداد (پیتر فین)[۷] • شوری ضد شوری (ولادیمیر واینوویچ)[۵] • سکوت همچون سلاح (آخرین اثر منتشر شده در اسفند ۱۴۰۳)[۶] • مجموعه ترجمه‌های موضوعی دربارۀ رهبران بلوک شرق (مانند خروشچف، گورباچف، انور خوجه، تروتسکی، بوخارین و...)[۶] • مقالات و نقدهای متعدد در نشریات گوناگون. ترجمه‌های اشتری به دلیل زبان روان و گیرایشان، دقت و وفاداری به متن اصلی، و توانایی‌اش در انتقال مفاهیم پیچیده به خوانندگان مورد توجه قرار گرفته‌اند.[۱۰][۱۱][۱۲] سبک و رویکرد [ویرایش] اشتری، به گفته خودش، همواره می‌کوشید تا نگاهی بی‌طرفانه و تحلیلی نسبت به مسائل تاریخی داشته باشد و از هرگونه تعصب ایدئولوژیک دوری کند.[۱۳] انتخاب متون و سوژه‌های چالش‌برانگیز از ویژگی‌های بارز آثار او بود. او در ترجمه‌هایش، دقت و وفاداری به متن اصلی را سرلوحه کار خود قرار می‌داد.[۱۴] فعالیت مطبوعاتی و رسانه‌ای [ویرایش] بیژن اشتری علاوه بر ترجمه، به عنوان روزنامه‌نگار و منتقد سیاسی نیز شناخته می‌شد. او با نشریات سینمایی همکاری داشت و به طور فعالانه در صفحه شخصی خود در اینستاگرام به تحلیل‌های سیاسی و تاریخی می‌پرداخت.[۱۴] بازتاب و تأثیر [ویرایش] بیژن اشتری با آثار پژوهشی و ترجمه‌های دقیق خود، در میان پژوهشگران و دانشجویان تاریخ معاصر ایران و تاریخ تطبیقی کمونیسم جایگاه ویژه‌ای داشت. بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ، ترجمه‌های او را از جدی‌ترین منابع بررسی تاریخ شوروی و بلوک شرق می‌دانند.[۲] پس از درگذشت وی، فعالان فرهنگی، پژوهشگران و روزنامه‌نگاران ایرانی، آثارش را فاخر، آموزنده و تأثیرگذار خواندند و بر نقش او در روشن‌گری ابعاد تاریخ معاصر و آگاهی‌بخشی به نسل‌های جدید تأکید کردند.[۱][۵] درگذشت [ویرایش] بیژن اشتری در ۱۸ خرداد ۱۴۰۴ در سن ۶۴ سالگی به دلیل ایست قلبی در منزل خود در تهران درگذشت. او مدت‌ها با بیماری قلبی دست و پنجه نرم می‌کرد. درگذشت او بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها و فضای فرهنگی ایران داشت.[۱][۲][۷][۸] منابع [ویرایش] 1. ↑ پرش به بالا به:۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ "بیژن اشتری درگذشت". خبرآنلاین. ۱۸ خرداد ۱۴۰۴. Retrieved 7 June 2025. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help) 2. ↑ پرش به بالا به:۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ "بیژن اشتری درگذشت". ایسنا. ۱۸ خرداد ۱۴۰۴. Retrieved 9 June 2025. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help) 3. ↑ "بیژن اشتری نویسنده کتاب سکوت همچون سلاح". ایران کتاب. Retrieved 9 June 2025. 4. ↑ "خرید اینترنتی کتاب های ترجمه شده بیژن اشتری از بنوبوک". بنوبوک. Retrieved 9 June 2025. 5. ↑ پرش به بالا به:۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ ۵٫۶ ۵٫۷ "بیژن اشتری از دنیا رفت / مراسم تشییع اعلام می\u200cشود". شرق. ۱۸ خرداد ۱۴۰۴. Retrieved 9 June 2025. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help) 6. ↑ پرش به بالا به:۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ "بیژن اشتری مترجم مطرح درگذشت". عصر ایران. ۱۸ خرداد ۱۴۰۴. Retrieved 9 June 2025. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help) 7. ↑ پرش به بالا به:۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ "بیژن اشتری، مترجم سرشناس ایرانی درگذشت". ایران اینترنشنال. ۸ ژوئن ۲۰۲۵. Retrieved 9 June 2025. 8. ↑ پرش به بالا به:۸٫۰ ۸٫۱ "بیژن اشتری، مترجم نام\u200cآشنا درگذشت". ایرنا. ۱۸ خرداد ۱۴۰۴. Retrieved 9 June 2025. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help) 9. ↑ "درباره بیژن اشتری - مردی که از دل تاریخ، عبرت را بیرون می\u200cکشد". نشانک. ۸ آوریل ۲۰۲۰. Retrieved 9 June 2025. 10. ↑ "بیژن اشتری؛ مرگ یک مترجم شبکه‌ای". روزنامه کارگزاران. ۱۸ خرداد ۱۴۰۴. Retrieved 7 June 2025. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help) 11. ↑ "بیژن اشتری در گودریدز". گودریدز. Retrieved 7 June 2025. 12. ↑ "بیژن اشتری مترجم کتاب\u200cهای نشر ثالث درباره\u200cی دیکتاتورها و مجله دنیای تصویر درگذشت". دیجی‌کالا مگ. ۸ ژوئن ۲۰۲۵. Retrieved 9 June 2025. 13. ↑ "بیژن اشتری درگذشت ـ وبسایت اختبار". وبسایت اختبار. Retrieved 7 June 2025. 14. ↑ پرش به بالا به:۱۴٫۰ ۱۴٫۱ "بیژن اشتری و رویکردش به تاریخ معاصر - تهران ریویو". تهران ریویو. ۸ اسفند ۱۴۰۲. Retrieved 7 June 2025. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help) رده:درگذشتگان ۱۴۰۴ رده:مترجمان اهل ایران رده:نویسندگان مرد اهل ایران رده:نویسندگان اهل ایران رده‌ها: • Possible AfC copy-and-paste moves • درخواست‌های مقاله‌ها برای ایجاد در انتظار • درخواست‌های مقاله‌ها برای ایجاد در انتظار در فضای نام مقاله • درخواست‌های مقاله‌ها برای ایجاد بر پایه تاریخ/۸ ژوئن ۲۰۲۵ • این صفحه آخرین‌بار در ۸ ژوئن ۲۰۲۵ ساعت ۲۳:۴۲ ویرایش شده است.