حلیمی لطف الله بن یوسف

حلیمی، لطف‌اللّه بن یوسف، لغت‌شناس، فقیه ، شاعر و طبیب ایرانی‌تبار عثمانی در اواخر سده نهم بود. فهرست مندرجات ۱ - پیشینه ۲ - مناصب حلیمی ۳ - وفات ۴ - زبان فارسی ۵ - علم طبابت ۶ - آثار حلیمی ۷ - بحرالغرائب ۸ - فرائض الحلیمی الرومی ۹ - قصیده تائیه ۱۰ - گلشن زیبا ۱۱ - ترجمه فارسی قرآن ۱۲ - حاشیة الحلیمی علی‌الخَیالی ۱۳ - مُصَرِّحاتُ الاسماء ۱۴ - مرآة‌الطَیّبین ۱۵ - رسالةٌ فی بیان قواعدالمعما ۱۶ - رسالةٌ فی التّجنیسات و التّشبیهات و المَجازات ۱۷ - فهرست منابع ۱۸ - پانویس ۱۹ - منبع ۱ - پیشینه [ویرایش] ________________________________________ جدش، عبدالحلیم، اهل سیواس بود و خود حلیمی به احتمال بسیار در آماسیه به دنیا آمده و همان‌جا بزرگ شده بود. [۱] برخی منابع او را ایرانی و از دیار عجم [۲] [۳] و از ادیبان فاضل فارسی‌دان [۴] شمرده‌اند. بعضی مؤلفان وی را معاصر سلطان سلیم یاووز معرفی کرده و گفته‌اند که در ۹۲۲ درگذشته است [۵] [۶] ، اما این مدعا اشتباه، و نتیجه خلط حلیمی با شاعری به نام حلیمی چلبی است. [۷] [۸] ۲ - مناصب حلیمی [ویرایش] ________________________________________ حلیمی در روزگار سلطان محمد فاتح به استانبول رفت و صدراعظم ، محمودپاشا، از او حمایت کرد. [۹] هنگام سلطنت فاتح، حلیمی مقام قضای نواحی مختلف قلمرو عثمانی را داشت، اما وقتی به شاهزاده بایزید دوم توصیه کرد از معاشرانش، که وی را به خَمر و قمار و مواد مخدر سوق می‌دادند، پرهیز کند، دوستان شاهزاده برای وی دسیسه چیدند و او در ۸۷۷ در توقات زندانی شد، ولی پس از سه ماه تبرئه و آزاد گردید. آنگاه در قصیده تائیه‌ای به عربی، ماوقع را به اطلاع سلطان رساند و موجب تعقیب و مجازات کسانی شد که ولیعهد را گمراه می‌کردند. ۳ - وفات [ویرایش] ________________________________________ حلیمی احتمالا پس از جلوس بایزید دوم، با تحریک و توطئه همان دشمنان قدیمش، در ۸۸۷ اعدام شد. [۱۰] ۴ - زبان فارسی [ویرایش] ________________________________________ حلیمی فارسی را نیک می‌دانست، ولی احتمالا بیش‌تر اشعارش به عربی بوده است. ۵ - علم طبابت [ویرایش] ________________________________________ وی از طبیبان معروف زمان خود بود و نزد شرف‌الدین صابونجی اوغلو، رئیس دارالشفای آماسیه، پرورش یافت و اثری در طب ، به نام قاسمیه، تألیف کرد . وی همچنین اثری منظوم در طب، به نام لطف محمدخان، را به سلطان محمدفاتح تقدیم کرد. ۶ - آثار حلیمی [ویرایش] ________________________________________ آثار ذکر شده یازده اثر به شرح زیر می‌باشد: ۷ - بحرالغرائب [ویرایش] ________________________________________ معروف به قائمه، در دو جلد، که جلد نخست آن فرهنگ لغات فارسی به ترکی و جلد دوم آن در خصوص قواعد عروض و قافیه و بدیع و بیان است. از این اثر، که به لغت حلیمی نیز شهرت یافته است، شش نسخه خطی در کتابخانه‌های استانبول وجود دارد. گیب از بحرالغرائب دیگری سخن گفته است که به بحرالغرائب حلیمی ربطی ندارد. ۸ - فرائض الحلیمی الرومی [ویرایش] ________________________________________ فرائض الحلیمی الرومی به عربی، درباره قواعد ارث . ۹ - قصیده تائیه [ویرایش] ________________________________________ قصیده تائیه به عربی که خود حلیمی بر آن شرح نوشته است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه ایاصوفیه وجود دارد. [۱۱] ۱۰ - گلشن زیبا [ویرایش] ________________________________________ گلشن زیبا اثری منظوم به فارسی در طب، در سه باب: طبیعیات، ضروریات، و مرض . وی آن را در ۸۶۲ به سلطان‌محمد فاتح تقدیم کرده است. ۱۱ - ترجمه فارسی قرآن [ویرایش] ________________________________________ ترجمه فارسی قرآن که یگانه نسخه آن در کتابخانه طوپقاپی‌سرای نگهداری می‌شود. ۱۲ - حاشیة الحلیمی علی‌الخَیالی [ویرایش] ________________________________________ حاشیة الحلیمی علی‌الخَیالی،که حاشیه‌ای است بر حاشیه خیالی از شرح‌العقائد النَّسَفیه سعدالدین تفتازانی در کلام اسلامی . یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می‌شود. ۱۳ - مُصَرِّحاتُ الاسماء [ویرایش] ________________________________________ مُصَرِّحاتُ الاسماء، که نوعی فرهنگ اسامی عربی با معادل‌های ترکی و گاهی فارسی است. حلیمی در تألیف آن، الصِحّاح جوهری، الجَمْهَره ابن‌دُرَید و مُعَجم‌اللُغه ابن‌فارِس و برخی دیگر از کتاب‌های لغت عربی را مأخذ قرار داده و در ۸۷۲ آن را به بایزید دوم تقدیم کرده است. چند نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه‌های استانبول و قاهره و اتریش موجود است.۸) تحفه مقدمة‌اللغه، فرهنگ منظوم فارسی به ترکی. ۱۴ - مرآة‌الطَیّبین [ویرایش] ________________________________________ مرآة‌الطَیّبین، به فارسی، در توبه ، که در ۸۶۵ تألیف شده است. ۱۵ - رسالةٌ فی بیان قواعدالمعما [ویرایش] ________________________________________ رسالةٌ فی بیان قواعدالمعما، به ترکی، در شرح قواعد معماهای فارسی. ۱۶ - رسالةٌ فی التّجنیسات و التّشبیهات و المَجازات [ویرایش] ________________________________________ رسالةٌ فی التّجنیسات و التّشبیهات و المَجازات، به ترکی، در بیان قواعد این صناعات. ۱۷ - فهرست منابع [ویرایش] ________________________________________ (۱) محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲. (۲) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱. (۳) شمس‌الدین‌ بن خالد سامی، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸. (۴) صولاق‌زاده محمد همدمی، صولاق‌زاده تاریخی، استانبول ۱۲۹۷. (۵) احمد بن مصطفی طاشکوپری‌زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیه، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵. ۱۸ - پانویس [ویرایش] ________________________________________ ۱. ↑ محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۱، ص۲۷۳، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲. ۲. ↑ محمد ثریا، سجل عثمانی، ذیل مادّه، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱. ۳. ↑ احمد بن مصطفی طاشکوپری‌زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیه، ج۱، ص۳۸۶، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵. ۴. ↑ محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۱، ص۲۷۳، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲. ۵. ↑ محمد ثریا، سجل عثمانی، ذیل مادّه، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱. ۶. ↑ شمس‌الدین‌ بن خالد سامی، قاموس‌الاعلام، ذیل مادّه، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸. ۷. ↑ محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۱، ص۲۷۳، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲. ۸. ↑ احمد بن مصطفی طاشکوپری‌زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیه، ج۱، ص۳۸۶، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵. ۹. ↑ شمس‌الدین‌ بن خالد سامی، قاموس‌الاعلام، ذیل مادّه، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸. ۱۰. ↑ صولاق‌زاده محمد همدمی، صولاق‌زاده تاریخی، ج۱، ص۲۵۱، استانبول ۱۲۹۷. ۱۱. ↑ محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، ج۱، ص۲۷۳، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲. ۱۹ - منبع [ویرایش] ________________________________________ دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «لطف‌الله بن یوسف حلیمی»، شماره۶۴۸۹.